TY - JOUR ID - 227 TI - تحلیل بیتی از سعدی و حافظ برای درک بهتر یک مفهوم بنیادین صورت‌گرایی JO - شعر پژوهی(بوستان ادب) JA - JBA LA - fa SN - 2008-8183 AU - امینی, محمدرضا AD - نویسنده Y1 - 2012 PY - 2012 VL - 4 IS - 1 SP - 21 EP - 40 KW - حافظ‌شناسی KW - سبک‌شناسی KW - سعدی‌شناسی KW - صناعات بدیعی KW - فرمالیسم KW - نقد ادبی DO - 10.22099/jba.2012.227 N2 - صورت‌گرایی یا فرمالیسم یکی از نظریه‌های نوین ادبی است که هنوز درباره‌ی نسبت آن با نظریه‌ی ادبی سنتی، بحث تفصیلی چندانی نشده است. در بخش اول این مقاله پیشنهاد شده که این بررسی نظری بنیادین، با محور قرار دادن مهم‌ترین مفهوم فرمالیسم که در زبان فرانسه «procédé» خوانده می‌شود، آغاز گردد. این اصطلاح که در زبان فارسی با معادل‌های متفاوتی چون «فرایند، فراگرد، ابزار، شگرد، صناعت، فن، خط‌مشی، تمهید و تمهید سبکی» ترجمه شده، کم‌تر مورد بحث دقیق قرار گرفته است. از این‌رو در بخش اول، نخست ترجمه‌ها و سپس تعریف‌های این مفهوم از منابع اصلی بررسی شده است. در دومین بخش مقاله، بیتی بسیار زیبا از سعدی و بیتی دیگر از حافظ، تحلیل شده و سپس با ارائه‌ی شواهد گوناگون و بحث استدلالی، نشان داده شده که با فهم درست این مفهوم کلیدی، می‌توان به دریافت تازه و عمیق‌تری، هم از نظریه‌ی صورت‌گرایی و هم از مبانی سنتی شعر فارسی رسید. تحلیل مثال‌ها و به ویژه بررسی سیر تکامل بیان یک مضمون واحد در بیت‌های متفاوت نشان می‌دهد که این هر دو دیدگاه در اساس  می‌کوشند مجموعه‌ای از تغییرات ظریف زبانی شعر را بیابند و آن‌ها را تعریف کنند. این تغییرات که اساس زیبایی و تناسب شعرند، گستره‌ی وسیعی از عناصری همچون: تعداد واج‌ها، طول سخن، تکرار و یا جابه‌جایی اجزای سخن، و اصولا هرگونه انتخاب و ترکیب سخن را در برمی‌گیرد که حرکت خودآگاه یا ناخودآگاه ذهن شاعر از رهگذر آن‌ها موفق به آفرینش قطعات درخشان شعر می‌شود. ‌واژه‌های کلیدی: حافظ‌شناسی، سبک‌شناسی، سعدی‌شناسی، صناعات بدیعی، فرمالیسم، نقد ادبی. UR - https://jba.shirazu.ac.ir/article_227.html L1 - https://jba.shirazu.ac.ir/article_227_7de01407f67006d4f0ed1d7ccd14152a.pdf ER -