سیری در سفرنامه‌های سنایی و عطّار (مطالعه‌ای تطبیقی میان سیرالعباد إلی المعاد سنایی و مصیبت‌نامه‌ی عطّار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی گرایش ادبیات عرفانی دانشگاه شیراز

چکیده

سیرالعبادِ سناییِ غزنوی و مصیبت‌نامه‌ی عطّار نیشابوری از مهم‌ترین سفرنامه‌های روحانی است. این دو اثر اشتراکات و اختلافاتی با یکدیگر دارند. اختلافاتِ آن دو از طرفی ناشی از جنبه‌های سه‌گانه‌ی زندگی و اندیشه‌ی سنایی و تأثیرپذیریِ او از شعرِ غیرعرفانی است. در حقیقت سنایی، شاعرِ شعرِ تحقیق است و سیرالعبادِ او نیز صبغه‌ای کاملاً عرفانی ندارد. از طرف دیگر سنایی، آغازگرِ راه است، بنابراین پر واضح است که گذشتِ زمان، گنجینه‌ی اندیشه‌ها و زبانِ عرفانی را بارور کرده و در سفرنامه‌ی عطّار به اوج خود رسانیده است. در این مقاله سعی بر آن بوده است با بررسی وجوه اشتراک و اختلافِ این دو اثر نمایی کلّی از یک سفرِ روحانی و انگیزه‌ها و چالش‌هایِ آن به تصویر درآید. وجوه اختلاف عبارتند از: 1ـ اختلاف ساختاری، 2ـ نمادگرایی دوگانه، 3ـ فضاهای مختلف؛ وجوه اشتراک شاملِ: 1ـ مراحلِ خلقت (بدو)، 2ـ شکایت از دنیا و مافیها، 3ـ بازگشت به اصل، 4ـ‌سالک و پیر، 5ـ‌ سبک گفتگو، 6ـ ‌‌مقصدِ سفر. بررسی اشتراکاتِ سفرنامه‌های عرفانی مختصاتِ کلّی این‌گونه آثار را آشکار می‌کند و آن را به عنوانِ بن‌مایه‌ای در ادبِ عرفانی مطرح می‌گرداند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparative study between Sanaee’s Seirol Ebad Elal Maa’d & Attar’s Mosibat Name

چکیده [English]

Sanāyī’s Sīr al-Ibād Ila al-Ma’ād  and Attār’s Musībat Nāmih are among the most important spiritual travelogues. There are similarities and differences between these two works.  The differences are rooted in Sanāyī’s life and thought and the impact of unspiritual poems upon him. Indeed, Sanāyī is the poet of Taqhīq genre of poetry and Sīr al-Ibād is not completely mystical either. Additionally, Sanāyī is a pioneer in this domain, therefore, in the course of time, mystical language and thought have developed and have reached the acme of their growth in Attār’s travel account. In this article a general view of spiritual journey and its motivations and challenges are presented by providing an overview of similarities and differences between these two works. The differences are: 1. Structural differences, 2. Dual symbolism, 3. Different spaces. The similarities are: 1.Stages of creation, 2.Complaining about the world, 3.Return to the origin, 4.The wayfarer and the old sage, 5.The style of conversation, 6.The destination of the journey. The review of the similarities between spiritual journeys represents the general specifications of such works and puts them forth as motifs in mystical literature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Sīr al-Ibād Ila al-Ma’ād
  • Musībat Nāmih
  • Sanāyī
  • Attār
  • Spiritual Journey

مراجع

قرآن کریم. (1381). ترجمه‌ی محمّد مهدی فولادوند، قم: حوزه‌ی علمیه.
اکبری بیرق، حسن و بابایی، الیاس. (1388). «صراط‌های آسمان، مطالعه‌ی تطبیقی دو اثر عرفانی، سیرالعباد الی المعاد سنایی و کمدی الهی دانته». مجله ادبیات تطبیقی، سال 3، شماره‌ی 10، صص71- 100.
پورنامداریان، تقی. (1367). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
ریتر، هلموت. (1388). دریای جان (سیری در آراء و احوال شیخ فرید‌الدین نیشابوری). ترجمه‌ی عبّاس زریاب‌خویی و مهر‌آفاق بایوردی، ج1، تهران: الهدی.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1386). جستجو در تصوّف ایران. تهران: امیرکبیر.
سجادی، سیّد جعفر. (1373). فرهنگ معارف اسلامی. 3جلد، تهران: دانشگاه تهران.
سلمانی، مهدی. (1388). «سفر روحانی سنایی و ابوالعلاء». پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی، شماره‌ی 4، صص 86ـ69.
سنایی غزنوی. (1356). سیرالعباد الی المعاد. تحقیق متن با مقدمه و تعلیق از رضا مایل، کابل: بیهقی.
ــــــــــــــ (1348). مثنوی‌های حکیم سنایی به انضام شرح سیرالعباد الی المعاد. تصحیح و مقدمه از محمّدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شمیسا، سیروس. (1382). سبک‌شناسی شعر. تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله. (1384). تاریخ ادبیات ایران (خلاصه‌ جلد اوّل و دوم). تهران: ققنوس.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1387). تازیانه‌های سلوک (نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی). تهران: آگاه.
عطّار نیشابوری، فریدالدین محمّد. (1388). مصیبت‌نامه. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
 ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1387). منطق‌الطّیر. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1389). مختارنامه. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی ، تهران: سخن.
غیوری، معصومه. (1387). «تحلیلی بر سیرالعباد الی المعاد سنایی». دو فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره‌ی 11، صص 29ـ1.
فتوحی، محمود و محمّدخانی، علی‌اصغر. (1385). شوریده‌یی در غزنه: اندیشه‌ها و آثار حکیم سنایی. تهران: سخن.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1374). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری. تهران: ان‍ج‍م‍ن‌ آث‍ار و م‍ف‍اخ‍ر ف‍ره‍ن‍گی‌.
میرصادقی، جمال. (1380). عناصر داستان. تهران: سخن.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار