استعاره‌های ترکیبی، گونه‌ای نویافته از استعاره در سروده‌های خاقانی شروانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه کردستان

چکیده

استعاره‌های ترکیبی، گونه‌ای نویافته از استعاره در سروده‌های خاقانی شروانی
 
دکتر سیداحمد پارسا*           فردین حسین پناهی**
دانشگاه کردستان
چکیده
خاقانی شروانی (595-520 ه.ق) از شاعران بزرگ سبک آذربایجان است. وی علاوه بر به کارگیری انواع استعاره‌های شناخته شده در شعر خود، با امتزاج ترکیب‌آفرینی و استعاره‌پردازی، به آفرینش گونه‌ای جدید از استعاره دست یازیده که تاکنون از دید علمای بلاغت دورمانده است. این نوع استعاره که در این پژوهش با نام «استعاره‌های ترکیبی» معرّفی شده، یک‌صد و بیست و پنج بار در اشعار خاقانی به کار رفته است. هدف این پژوهش، شناساندن ویژگی‌های این‌گونه استعاره‌ها، چون مضمون‌آفرینی، آشنایی‌زدایی، برجسته‌سازی، تناسب، اغراق، ایجاز و ابهام هنری است. استعاره‌های ترکیبی از کارکردهایی دیگر، چون تلمیح فشرده و تفضیل و رجحان نیز برخوردارند. بررسی ساختار استعاره‌های ترکیبی خاقانی، از دیگر اهداف این پژوهش محسوب می‌شود. روش پژوهش، توصیفی است و نتایج با استفاده از تحلیل محتوی، به شیوه‌ی کتابخانه‌ای و سندکاوی بررسی شده است. نتیجه نشان می‌دهد شناخت استعاره‌های ترکیبی در شعر خاقانی علاوه بر کمک به شناخت هرچه بهتر جنبه‌های زیبایی‌شناسانه‌ی شعر او، به شناخت ابعادی نوین از ظرفیت‌های زبان فارسی در استعاره‌پردازی کمک خواهد کرد.
 
 
* دانشیار زبان و ادبیات فارسی dr.ahmadparsa@gmail.com
** دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی fardin.hp@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول)
تاریخ دریافت مقاله: 23/4/89             تاریخ پذیرش مقاله: 5/10/89

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Synthesized Metaphors, a Newly Discovered Metaphor, in Khaghani Shervani’s Poems

چکیده [English]

A. Parsa* F. Hosein panahi**

Kurdistan University
 
“Khaghani Sharvani” (520-595 A.H) is one of the great poets following the Azerbaijani’s poetic style. In addition to employing all types of metaphors known to date in his poetry, by mixing ‘synthitism’ and ‘metaphorization’, he has created a new kind of metaphor, which has been neglected by the scholars of rhetoric up to the present time.
This type of metaphor, which has been referred to as “synthesized metaphor” in this study, has been used in Khaghani’s poems 125 times. The purpose of this study is to make known the features of these types of metaphors such as ‘theme-creating’, ‘defamiliarization’, ‘foregrounding’, ‘appropriateness’, ‘conciseness’; artistic ambiguity.“Synthesized metaphors” have other functions such as ‘condensed allusion’, ‘comparativeness’, and ‘superiority’, as well; another purpose of this study is to investigate the structure of Khaghani’s ‘synthesized metaphors’.This study is of descriptive type, and the results have been studied utilizing content analysis technique, document analysis, and library methods.The results of this study indicate that understanding ‘synthesized metaphors’ in Khaghani Poetry not only helps to understand the aesthetic aspects of his poetry better, but it will also assist us in better understanding new dimensions of the potentialities of the Persian language in metaphorization.
 
 
 
* Associate Prof. of Persian Language & Literature, dr.ahmadparsa@gmail.com.
** M.A. Student in Persian Language & Literature, fardin.hp@gmail.com.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: .Khaghani
  • .Synthesized metaphors
  • Theme-creating
  • Condensed allusion
  • Defamiliarization
  • Foregrounding
قرآن کریم.
احمدسلطانی، منیره. (1370). قصیده‌ی فنی و تصویرآفرینی خاقانی شروانی. تهران: مؤسسه‌ی کیهان.
احمدی، بابک. (1386). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
اژه‌ای، محمّد علی. (1370). «استعاره، بحثی تحلیلی از نظر دانشمندان اسلامی در باب ماهیت استعاره». مجله‌ی معارف، دوره 8، شماره 3، صص 41-57.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1383). از رودکی تا بهار. تهران: نغمه‌ی زندگی.
الأفریقی، جمال‌الدّین محمّد بن مکرّم بن منظور. (2005). لسان‌العرب. مراجعه و تدقیق: یوسف البقاعی و ابراهیم شمس‌الدّین و نضال علی، بیروت: مؤسّسه الأعلمی للمطبوعات.
الیاده، میرچا. (1368). آیین­ها و نمادهای آشناسازی. ترجمه‌ی نصراله‌ زنگویی، تهران: آگه.
انوری، اوحدالدّین علی‌بن‌محمّد. (1364). دیوان انوری. تصحیح محمّدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
بهار، محمّد تقی. (1387). دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار. تهران: نگاه.
تفتازانی، سعدالدّین مسعود بن‌عمر. (2001). المطوّل. شرح تلخیص مفتاح‌العلوم، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
تیلر، جان رابرت. (1383). «بسط مقوله: مجاز و استعاره». ترجمه‌ی مریم صابری‌پور نوری‌فام، استعاره، مبنای تفکر و ابزار زیبایی‌آفرینی، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سوره‌ی مهر، صص 299-336.
جرجانی، عبدالقاهر. (1366). اسرارالبلاغه. ترجمه‌ی جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.
خاقانی شروانی، افضل­الدین بدیل‌بن‌علی. (1375). دیوان خاقانی. تصحیح میرجلال‌الدین کزّازی، تهران: نشر مرکز.
خاقانی شروانی، افضل­الدین بدیل‌بن‌علی. (1373). دیوان خاقانی. تصحیح ضیاءالدّین سجادی، تهران: زوار.
خطیب قزوینی، جلال‌الدّین محمّد بن عبدالرحمن. (1997) التلخیص فی علوم البلاغه. تحقیق و شرح عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
داد، سیما. (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
دشتی، علی. (1381). خاقانی شاعری دیرآشنا. تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1378). دیدار با کعبه‌ی جان. تهران: سخن.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (بی‌تا)، دیوان. به سعی و اهتمام محمّد تقی مدرّس رضوی، تهران: سنایی.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1358). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1378). بیان. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس. (1382). سبک‌شناسی شعر. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس. (1372). کلیات سبک‌شناسی. تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌اله. (1355). تاریخ ادبیات ایران. تهران: امیرکبیر.
فروزانفر، بدیع‌الزّمان. (1350). سخن و سخنوران. تهران: خوارزمی.
قاسم‌زاده، حبیب‌اله. (1379). استعاره و شناخت. تهران: فرهنگان.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1368). رخسار صبح. تهران: نشر مرکز.
گلفام، ارسلان و یوسفی‌راد، فاطمه. (1381). «زبان‌شناسی شناختی و استعاره». مجله‌ی تازه‌های علوم شناختی، سال 4، شماره 3، صص 59-64.
مختاری، محمّد. (1369). اسطوره‌ی زال تبلور تضاد و وحدت در حماسه‌ی ملّی. تهران: آگه.
معدن‌کن، معصومه. (1375). «پرتوی از هنر و خلاقیت خاقانی». مجله‌ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره‌ی 160-161، صص227-251.
معدن‌کن، معصومه. (1383). «تصویرسازی و نمادپردازی با خورشید در دیوان خاقانی». مجله‌ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره‌ی 192، صص52- 86.
مورن، ریچاردز. (1383). «استعاره از نگاه فلسفه». ترجمه‌ی آزیتا افراشی، استعاره، مبنای تفکر و زیبایی‌آفرینی، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سوره‌ی مهر، صص 371-416.
وحیدیان کامیار، تقی. (1379). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: دوستان.
هاوکس، ترنس. (1377). استعاره. ترجمه‌ی فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
Abrams, M.H & Galt Harpham, Geoffrey. )2005 (. A Glossary of Literary Terms. Eight Edition, Boston: Thomson Wadsworth.