مسأله‌ی اساسی این مقاله تحلیل روابط و مناسبات شخصیتها در لیلی و مجنون نظامی است. در این تحلیل، از الگوی کنش‌گر گریماس استفاده شدهاست. شش نقش اصلی یا به تعبیر گریماس، کنش‌گر، در این روایت بازیابی شده که عبارتند از: فرستنده، پذیرنده، فاعل، هدف، یاری‌گر و بازدارنده. براساس نتایج حاصل از این تحقیق، در روایت لیلی و مجنون، فرستنده: عشق است که یک مفهوم انتزاعی است نه یک شخصیت عینی؛ پذیرنده: لیلی و مجنون؛ فاعل: مجنون و سپس لیلی؛ هدف: رسیدن لیلی و مجنون به یکدیگر؛ یاری‌گر: خویشان و اطرافیان مجنون و کنش‌گر بازدارنده: پدر لیلی و سپس ابنسلّام است.
از این پژوهش برمی‌آید که الگوی گریماس در تحلیل شخصیت‌های منظومه‌ی لیلی و مجنون تا حدّی مفید و کارآمد است؛ براساس این الگو، خواننده با ذهنیّتی روشن می‌تواند روابط و مناسبات شخصیتها را دنبال کند و برخی از ویژگی‌هایی را که گریماس برای حکایتهای فولکلوری برمیشمارد، در این روایت میتوان دید؛ از جمله اینکه قهرمان هم فاعل و هم، پذیرنده است. در این داستان، «فاعل» به گونهای است که هم بر لیلی انطباق مییابد و هم بر مجنون و هر دو به نوعی پذیرنده نیز هستند.
An Analysis of the Relationships between the Characters
in Nezami’s Leyli & Majnoon
چکیده [English]
The basic issue dealt with in this article is to analyze the relationship between the characters in Leyli & Majnoon by using Greimas’s Actant Theory. In Nezami’snarrativewe found the six actants that Greimas has mentioned including giver, receiver, helper, subject, objective and opponent.
The results of the study indicate that in this story, the giver is love, which is an abstract concept, not an objective character; the receiver is Leyli & Majnoon; the subject is first Majnoon, and then Leyli; the objective is the reunion of Leyli & Majnoon; the helper is Majnoon’s relatives; and the opponent, Leyli’s father and then Eb al-salaam.
The study further shows that Greimas’s Theory can be used for the analysis of the relationships between the characters in Nezami’s Leyli & Majnoon. This pattern can be used to show the interaction of characters, their functions in creating a narrative work, and the existence of some of the characteristics that Greimas has mentioned for the folkloric stories, such as the hero being both the subject and the receiver. In this story, subject has been stated and depicted in such a way that it corresponds to both Leyli and Majnoon; at the same time, these two characters are the receivers, too.
Keywords: 1.Leyli; & Majnoon; 2.Actant pattern of Greimas; 3.Character; 4.Relationship.
مراجع
ابن داود، محمد. (1351ق) الزهره. بیروت: نیکل.
ابن ندیم، محمد ابن اسحاق. (1366) الفهرست. ترجمه‌ی رضا تجدّد، تهران: امیرکبیر.
اته، هرمان. (2536) تاریخ ادبیات فارسی. ترجمه‌ی رضازاده شفق، تهران: ترجمه و نشر کتاب.
اخوّت، احمد. (1371) دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.
حکمت، علی اصغر. (1320) رومئو و ژولیت، مقایسه با لیلی و مجنون نظامی گنجوی. تهران: بروخیم.
حلبی، محمد بن سلیمان. (1372) منازل الاحباب. نسخه‌ی خطی. ایاصوفیه، شمارهی 2407، به نقل از ژان کلود واده. حدیث عشق در شرق. .ترجمه‌ی جواد حدیدی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
خراسانی، محبوبه.(1383) «ریختشناسی هزار و یک شب». پژوهشهای ادبی.، شماره 6، زمستان، صص 45-66.
دینوری، ابن قتیبه. (1946) الشعر و الشعراء. به کوشش احمد شاکر، قاهره: دارالمعارف.
ستاری، جلال. (1354) پیوند عشق میان شرق و غرب. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
ستاری، جلال. (1366) حالات عشق مجنون. تهران: توس.
صالحینیا، مریم. (1387) «تحلیل ساختار روایت در قرآن، کتاب مقدس و چند متن عرفانی». رساله‌ی دکتری دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد.
صدیقیان، مهین دخت. (1371) «مقایسه‌ی چهار لیلی در چهار منظومه از نظامی گنجوی، امیر خسرو دهلوی، کاتبی شیرازی و دیوان غزلی منسوب به مجنون». فصلنامه‌ی فرهنگ. کتاب 10، پاییز.
طبیبیان، حمید. (1371) «مجنون اللیلی بین النظامی و شوقی». فصلنامه فرهنگ. کتاب 10، پاییز.
قافلهباشی، سید اسماعیل و بهروز، سیده‌زیبا. (1386) «نقد ریختشناختی حکایتهای کشف‌المحجوب و تذکرهالاولیا». پژوهشهای ادبی. شماره 18، زمستان، صص117-140.
کسایی، احمد بن سلیمان. (1372) روضه‌العاشق. خطی. توپکاپی سرای. شمارهی 2873. به نقل از ژان کلود واده. حدیث عشق در شرق. همان.
کلود واده، ژان. (1372) حدیث عشق در شرق. ترجمه‌ی جواد حدیدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مارتین، والاس. (1382) «نظریه‌های روایت». ترجمه‌ی محمد شهبا. تهران: هرمس.
مجیدی، فاطمه.(1384) «ریختشناسی داستان شیخ صنعان». پژوهشهای ادبی. شماره7، بهار، صص145-162.
معین، محمد. (1338) تحلیل هفت پیکر نظامی. تهران: دانشگاه تهران.
نظامی گنجوی، ابومحمد الیاس بن یوسف.(1376) خسرو و شیرین. به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
نظامی گنجوی، ابومحمد الیاس بن یوسف.(1379) لیلی و مجنون. تصحیح وحید دستگردی، تهران: سوره مهر.
وشاء، احمد ابن اسحاق. (1385) الموشی او الظرف و الظرفاء. بیروت: دارصادر.
Abrames, M.H. (1969) A Glossary of Literary Terms. USA: Harcourt Brace College Publishers.
Todorov, T. (1969) Grammaire du Decameron. Paris: Mouton.
Toolan, M. (2001) Narrative Critical Linguistic Introduction. London and New York: Rutledge.
Barthes, R. (1988) Introduction to Structural Analysis of Narratives. Blackwell.
ابتدای صفحه