بررسی نه رباعی خیامانه‌ی عطار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تبریز

2 دانشکده ادبیات و زبان های خارجه دانشگاه تبریز

چکیده

در میان پژوهشهای مربوط به خیام، تحقیق در رباعیّات خیامانۀ دیگر شاعران، به‌ویژه رباعیّات خیامانۀ عطار مغفول مانده‌است. از میان آثار متعدد منسوب به عطار، نه اثر به عنوان آثار مسلم الصدور او شناخته شده است و مختارنامه از آن جمله است. با این که عطار شاعر و عارفی بزرگ و صاحب سبک بود اما آن چه در اشعار و آثار منثور دیده می‌شود اقتفا از سبک پیشینیان است. به همین ترتیب، در رباعیات مختارنامه نیز بهره‌گیری از سبک سرایش سنایی، خیام و برخی دیگر از رباعیات عرفانی پیش از قرن ششم مشهود است. علاوه بر زبان، در برخی از رباعیات عطار، خصوصاً باب چهل و چهارم مختارنامه که در قلندریات و خمریات است، حتی محتوا هم به مضامین رباعیات اصیل خیام نزدیک می‌شود. فراتر از این بخش، ابوابی که بر اساس موضوعاتی همچون شکایت از نفس، مردم، دنیا و دیگر امور زندگی وحتی پیرامون یادکرد مرگ فصل بندی شده است، دارای رباعیاتی است که سیاق خیامی دارند. از میان رباعیاتی که مشترکاً هم به خیام و هم به عطار منسوب شده‌اند، نه رباعی در این مقاله به لحاظ نسخه شناختی، سبکی و محتوایی تحلیل شده است و انتساب آن‌ها به خیام رد و تعلق آن‌ها به عطار اثبات گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Survey on Nine Khayyamian Quatrains of Attar

نویسندگان [English]

  • Taha Saderi 1
  • Asadollah Vahed 2
1 Tabriz University
2 Departemant of Persian Literature Tabriz University
چکیده [English]

From among the works attributed to Attār, nine are said to be certainly his, and Mukhtārnāmah is one of them. Although Attār was a great poet and mystic with a style of his own, his poetry and prose indicate traces of his predecessors. In quatrains of Mukhtārnāmah for example, traces of Sanāyī's and Khayyām's works as well as other mystic poems written before the sixth century can be found. Apart from the language, even the theme gets close to what we see in Khayyām's authentic quatrains, especially in the forty forth chapter of Mukhtārnāmah. The content too, gets close to Khayyām when subjects such as complaining of self, people, world, life affairs, and memento mori are touched. In this article, researchers have studied nine common quatrains of  Umar Khayyām and Farīd-ud Dīn-e  Attār which belong to Attār but are Khayyamic in style. After a codicological, stylistic and thematic analysis of each quatrain, researchers concluded that Attār, rather than Khayyām, is the one who authored them.
Keywords: Khayyām , Attār , quatrain , codicology , stylistics

کلیدواژه‌ها [English]

  • Omar Khayyam
  • Attar
  • quatrain
  • manuscript
  • Stylistics
استعلامی، محمد. (1382). «از روایت تا واقعیت (در مطالعه‌ی سرگذشت و آثار فریدالدین عطار)». مجله‌ی ایران‌شناسی، سال 15، شماره 57. صص85-93.
برتلس، یوگنی؛ علیف، رستم و نوری عثمانوف، محمد . (1959م). رباعیات عمر خیام. ترجمه‌ی پیش‌گفتار و حواشی روسی، مسکو: انستیتو خاورشناسی.
جاجرمـــی، محمد بن بــدر. (1350). مونس‌الاحرار فی دقائق‌الاشعار. ج2، مقدمــهﻱ
محمد قزوینی، به اهتمام میرصالح طبیبی، تهران: انجمن آثار ملی.
خیام، عمر بن ابراهیم. (1332ق). نسخهﻱ چاپ سنگی رباعیات عمر خیام. به اهتمام بابو منو هرلال، لکهنو: مطبع منشی نولکشور.
خیام، عمر بن ابراهیم. (1373). رباعیّات خیّام. با مقدمه فروغی و غنی، تهران: ناهید.
دانش، حسین. (1340). رباعیات عمر خیام. با تحلیل فلسفی رضا توفیق، تهران: اقبال.
دانشفر، حسن. (1354). درباره رباعیات خیام. با مقدمهﺍی از مجتبی مینوی، تهران: اسکندری.
دشتی، علی. (1381). دمی با خیام. تهران: امیر کبیر.
رشیدی تبریزی، یاراحمد بن‌حسین. (1372). طربخانه. تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران: هما.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1378). صدای بال سیمرغ. تهران: سخن.
سادات‌ناصری، حسن. (1352). «نقش رهبری در منطق‌الطیر عطار نیشابوری». مجله‌ی هنر و مردم، شماره‌ 135 صص2-19.
شروانی، جمال خلیل. (1366). نزهه‌المجالس. تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: زوار.
شوشتری، نورالله. (1377). مجالس‌المؤمنین. تصحیح سیداحمد عبدمنافی، تهران: اسلامیه.
صفا، ذبیح الله. (1369). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوسی.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (1322ق). تذکره‌الاولیا. تصحیح رنولد نیکلسون، مقدمه‌ی محمد قزوینی، لیدن: مطبعه‌ی بریل.
ــــــــــــــــ . (1375). مختارنامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
ــــــــــــــــ . (1387).  الهی‌نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
غلامرضایی، محمد. (1381). سبک‌شناسی شعر پارسی. تهران: ناشر مؤلف.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1353). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری. تهران: دهخدا.
فولادوند، محمدمهدی. (1379). خیام‌شناسی. تهران: الست فردا.
کریستن‌سن، آرتور. (1374). بررسی انتقادی رباعیات خیام. ترجمه‌ی فریدون‌بدرهﺍی، تهران: توس.
مرتضوی، منوچهر. (1344). مکتب حافظ. تهران: ابن سینا.
میرافضلی، سیدعلی. (1379). «آیا مختارنامه از عطار است؟». مجله‌ی نشر دانش (متعلق به مرکز نشر دانشگاهی)، سال 17، شماره 1، صص32-43.
ــــــــــــــــــ . (1382). رباعیات خیام در منابع کهن. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
میر انصاری، علی. (1382). کتاب‌شناسی شیخ فریدالدین عطار نیشابوری. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
نفیسی، سعید. (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، 2 جلد، تهران: فروغی.
ـــــــــــــ . (1384). زندگی‌نامه شیخ فرید الدین عطار نیشابوری. تهران: اقبال.
هدایت، جهانگیر. (1381). خیام صادق. تهران: چشمه.
هدایت، صادق. (1356). ترانهﻫﺎی خیّام. تهران: جاویدان.
یارمحمدی، لطف‌الله. (1371). «ساخت گفتمانی و متنی رباعیات خیام و منظومه فیتزجرالد». فصل‌نامه مترجم، سال2، شماره8، صص3-16.
یکانی، اسمعیل. (1342). نادره ایام، حکیم عمر خیام و رباعیات او. تهران: انجمن آثار ملی.
Heron Allen, Edward (1898). The Ruba'iyat of Omar Khayyam. A Facsimile of the MS in the Bodleian Library, Edited by Edward Heron Allen, H. S. Nichols, London: LTD.
Mahfuz-ul-Haq, M.(1939). The Ruba'iyat of Umar-i-Khayyam. Calcutta: Baptist Mission Press.
Nicolas, Jean-Baptiste. )1869(. Les Quatrains de Kheyam., Paris: Imprimerie Imperiale.
Pascal, Pierre. (1959). Les Roba'iyyat D'Omar Khayyam de Neyshaboor., Rome: di Campo Marzio.
Tirtha, Swami Govinda.(1941). The Nectar of Grace: Omar Khayyam's Life and Works. Hyderabad: Government Central Press.
Thompson, Eben Francis. (1906). The Quatrains of Omar Khayyam of Nishapur., Massachusetts: The Commonwealth Press.
Whinfield, E. H. (1883). The Quatrains of Omar Khayyam., London: Trübne & Co.