مستعلی پارسا, غلامرضا, جلالی, محمد امیر. (1395). «خیال» و «ترک ادب شرعی» (تبیین رابطۀ مضامین مبتنی بر ترک ادب شرعی در متون تغزّلی، با مقولۀ خیال). شعر پژوهی(بوستان ادب), 8(4), 153-178. doi: 10.22099/jba.2017.3614
غلامرضا مستعلی پارسا; محمد امیر جلالی. "«خیال» و «ترک ادب شرعی» (تبیین رابطۀ مضامین مبتنی بر ترک ادب شرعی در متون تغزّلی، با مقولۀ خیال)". شعر پژوهی(بوستان ادب), 8, 4, 1395, 153-178. doi: 10.22099/jba.2017.3614
مستعلی پارسا, غلامرضا, جلالی, محمد امیر. (1395). '«خیال» و «ترک ادب شرعی» (تبیین رابطۀ مضامین مبتنی بر ترک ادب شرعی در متون تغزّلی، با مقولۀ خیال)', شعر پژوهی(بوستان ادب), 8(4), pp. 153-178. doi: 10.22099/jba.2017.3614
مستعلی پارسا, غلامرضا, جلالی, محمد امیر. «خیال» و «ترک ادب شرعی» (تبیین رابطۀ مضامین مبتنی بر ترک ادب شرعی در متون تغزّلی، با مقولۀ خیال). شعر پژوهی(بوستان ادب), 1395; 8(4): 153-178. doi: 10.22099/jba.2017.3614
«خیال» و «ترک ادب شرعی» (تبیین رابطۀ مضامین مبتنی بر ترک ادب شرعی در متون تغزّلی، با مقولۀ خیال)
1دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی
2استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
پرسش اساسی مقالۀ حاضر آن است که چرا در متون تغزّلی و یا در متون عارفانۀ بهرهمند از نمادپردازیهای ادبِ عاشقانه، گاهی با مضامین مبتنی بر ترک ادب شرعی روبروییم؟ منشاء پیدایش اینگونه مضامین چیست؟ و آیا میتوان چگونگی شکلگیری اینگونه مضامین در ذهن هنرمند را توضیح داد؟ خاصه در سرودههایی تغزلی که توانش تفسیر و تأویل به مضامین عارفانه را نیز دارند گاهی با مضامینی روبروییم که در آنها دلدار جایگاهی فرا انسانی و خداگونه یافته است و در بدو امر میتوانند خارج از دایرۀ ادب شرعی ادراک و دریافت شوند. در این مقاله، نخست به مفهوم «ترک ادب شرعی» پرداخته و پس از تعریف آن، با ذکر نمونههایی از متون منظوم پارسی، از متون آغازین شعر کهن گرفته تا متون معاصر، تقسیم بندیای دهگانه از زمینههای شکلگیری آن ارائه خواهد شد. چنانکه به تفصیل گفته خواهد شد، در سبک عراقی، که توأمان از درونمایههای عاشقانه و عارفانه بهره میبرد، یکی از پرجلوهترین فضاهای بروز ترک ادب شرعی ظاهری، «مضامین تغزّلی» است. و اما در بخش اصلی این نگاشته، با نگاهی به سروده-هایی از سعدی، و نیز ابیاتی منسوب به قیسبن مُلَوَّح (مجنون عامری)-که به عقیدۀ نگارندگان، سعدی در برخی مضامین از وی متأثر بوده است- این مسأله واکاویده و رابطۀ مضامینی که بنا به ظاهر ممکن است برخی حکم به خروج آنها از دایرۀ ادب شرعی کنند با مقولۀ «خیال» تبیین شده و منشاء پیدایش و چگونگی شکلگیری اینگونه مضامین در ذهن هنرمند، با یاریگرفتن از توصیف خاص ابنعربی از «خیال» و عشق عارفانه توضیح داده خواهد شد.
Imagination and Religious Disrespect
Explain the relationship Between Religious Disrespect in Lyrical texts and Imagination
نویسندگان [English]
Gholamreza Mast'ali parsa1؛
1Associate Professor in Persian Language and Literature in Allameh TAbataba'i university
چکیده [English]
In this study we are asking why sometimes lyrical or mystic texts with romantic symbolism use themes disregarding religious respect. What is the origin of these themes? Is it possible to explain how these themes are formed in the artist's mind? In some lyrical poetry with mystical interpretation, one is sometimes faced with a portrait of the beloved which is almost divine and on the surface can be considered as being religiously inappropriate. In this paper, first the concept of "religious literature disrespect" is explained followed by examples from early texts of classical poetry to the present time and classified in ten different types. Panegyrist themes of Khorasani and Iraqi styles present a widespread use of this trend. The poems of Sa'di, as well as verses attributed to Qays Ibn al-Mulawwah (Majnun Ameri) are analyzed. Saadi, is believed to be influenced by Majun's themes. It is argued that such themes are linked with imagination explained by Ibn Arabi's description of imagination and mystical love. Kewwords: Religious Disrespect, Imagination, Ozri poem, Ibn Arabi, Majnun, Sa'di
کلیدواژهها [English]
Religious Disrespect, Imagination, Ozri poem, Ebne Arabi, Majnoon, Sa'di
مراجع
آملی، طالب. (بیتا). کلیات اشعار ملکالشعراء طالب آملی. بهتصحیح و تحشیهی محمد طاهری شهاب. تهران: کتابخانهی سنائی.
ابنسینا، ابوعلی حسینبنعبدالله. (۱۳۳۱). معراجنامه. بهخط امام فخر رازی، چاپ عکسی بهکوشش مهدی بیانی، تهران: انجمن دوستداران کتاب.
ایرجمیرزا. (۱۳۵۳). دیوان اشعار (تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرجمیرزا و خاندان و نیاکان او). بهکوشش محمدجعفر محجوب، تهران: اندیشه.
بلوحی، محمد. (۲۰۰۰). الشّعر العُذری فی ضوء النّقد العربی الحدیث. دستیافتنی در www.awu-dam.com به تاریخ بازیابی ۱۷/۵/۱۳۹۲.
بهرامیان، محمدحسین. (۱۳۸۵). «پیشنماز». دستیافتنی در sarapoem. persiangig.com به تاریخ بازیابی ۲۷/۸/۱۳۹۲.
جلالی، محمدامیر. (۱۳۸۶). سنجش غزلهای فارسی و عربی سعدی با اشعار منسوب به قیسبنملوح، بر پایهی حبّ عُذری. پایاننامهی کارشناسی ارشد دانشگاه علامهطباطبایی.
ـــــــــــــــ . (۱۳۹۳). عرفان، هرمنوتیک، عشق عذری؛ تحلیل تأویلِ نمادها و مضامین اشعار عذری در متون عرفانی از آغاز تا پایان قرن هفتم هجری. رسالهی دکتری دانشگاه علامهطباطبایی.
حافظ، شمسالدینمحمد. (۱۳۷۷). حافظ غنیقزوینی. بهتصحیح قاسم غنی و علامه قزوینی. بهکوشش عبدالکریم جربزهدار، تهران: اساطیر.
حمیدیان، سعید. (۱۳۸۳). سعدی در غزل. تهران: قطره.
ــــــــــــــ و محمدامیر جلالی. (۱۳۹۰). «عشقِ بیزوال، حکایت سعدی و مجنون از دلباختگی». متنپژوهی ادبی، س۱۵، ش۴۸، صص۳۳-۶۴.
خواندمیر، غیاثالدینبنهمامالدین. (۱۳۵۳). حبیبالسیر فی اخبار افرادالبشر. زیر نظر محمد دبیرسیاقی، ج۳، تهران: کتابفروشی خیام.
ذوالفقاری، محسن و همکاران. (۱۳۹۰). «نقد و تحلیل شریعت و تصویر در شعر خاقانی شروانی». پژوهشهای ادبی، ش۳۱و۳۲، صص۱۱۷-۱۴۰.
راوندی، محمدبنعلیبنسلیمان. (۱۳۸۳). راحة الصدور و آیة السرور فی تاریخ آل سلجوق. بهتصحیح محمد اقبال. تهران: اساطیر.
رودکی، ابوعبدالله جعفربنمحمد. (۱۳۸۷). دیوان اشعار. متن علمی و انتقادی بهکوشش رسول هادیزاده و علی محمدی خراسانی، دوشنبه: پژوهشگاه فرهنگ فارسی تاجیکی سفارت جمهوری اسلامی ایران.
سپنتا، ساسان. (۱۳۸۳). چشمانداز موسیقی ایران. تهران: مؤسسهی فرهنگیهنری ماهور.
سپهری، سهراب. (۱۳۶۵). هشت کتاب. تهران: طهوری.
ستاری، جلال. (۱۳۸۵الف). حالات عشق مجنون. تهران: توس.
ــــــــــــ . (۱۳۸۵ب). عشق صوفیانه. تهران: مرکز.
سعدی شیرازی، مصلحالدینبنعبدالله. (۱۳۸۳). کلیات سعدی. بر اساس تصحیح و طبع محمدعلی فروغی، بهکوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران: دوستان.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (۱۳۷۲). شعرهای عربی سعدی شیرازی. تصحیح و ترجمه از جعفر مؤیّد شیرازی، شیراز: دانشگاه شیراز.
سوزنی سمرقندی. (۱۳۳۸). دیوان حکیم سوزنی سمرقندی. با تصحیح و مقدمهی ناصرالدین شاهحسینی، تهران: امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۷۷). در اقلیم روشنایی؛ تفسیر چند غزل از حکیم سنایی. تهران: آگه.