هیأت علمی/دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
چکیده
مطابق شاهنامه، آن‌گاه که فریدون بر ضحّاک چیره می‌شود، دو بار اراده‌ی کُشتنِ او می‌کند که هر دو بار سروشِ خجسته، فریدون را از کُشتن ضحّاک بازمی‌دارد و بند کردنِ او را بهتر می-داند. پیش از این، در توجیه و تحلیلِ نَکُشتن و به بند کِشیدنِ ضحّاک، گمان‌هایی زده شده است؛ امّا نگارنده بر این نظر احتمالی است که اگر ایزد سروش به فریدون اجازه‌ی کُشتنِ ضحّاک نمی‌دهد، این برایندِ باوری زروانی در شاهنامه است. بر بنیان متن‌های زروان‌گرا (وِزیدگی‌های زادسپرم، بندهش و مینوی خرد)، زروان از سویی فرمان‌روایی بر هستی را برای نُه هزار سال (زمان کرانه‌مند) به اهریمن سپرده است و از سوی دیگر، او برای آفرینش جهان مادّی، ابـزاری از گوهر تـاریکیِ خود به اهریمن می‌دهد که آن گوهر آز است و بی‌آن گوهر، جهان شکل نمی‌گیرد. در باور زروانی، آفرینش مادّی دست‌آوردِ اهریمن و آز است و با شرّ، جهانِ مادّی جهان می‌شود. ضحّاک نیز در شاهنامه، نمادِ این جهانیِ اهریمن و تجسّم آز (آزمندِ قدرت، خورش، آمیزش جنسی و در تقابل با مهر، خرد و نظم) است که بی‌آن، هستی از هم فـروخواهد پاشید و کـرانه‌مند به بی‌کرانه خواهد پیوست؛ کُشته شدنِ ضحّاک، پایان هستی و لغوِ پیمان زروان با اهریمن است؛ از این‌روی، ایزدِ سروش (درهم‌شکننده‌ی دیو آز) که مطابق با سروش‌یشت، موظّف است نگاه‌بانِ پیمانِ میانِ دروند و اشون باشد، بر فریدون آشکار می‌شود تا پیمانِ زروان و اهریمن شکسته نشود و او را از کُشتنِ ضحّاک بازمی‌دارد.
It is a Zurvanian Principle to Shackle Zahhak instead of killing him
نویسندگان [English]
Hamidreza Ardestanirostami
چکیده [English]
According to Firdowsi's Shahnameh, Freidoon decides to kill Zahhak two times when he overcomes on Zahhak, but the holy Soroosh prevents Freidoon to do that. The holy Soroosh orders Freidoon to shackle Zahhak. There are many interpretations about this order, but the researcher believes that it rises from a Zurvanian principle that the holy Soroosh orders to shackle Zahhak. Based on Zurvanian texts, Zurvan appoints Ahriman as the ruler of the universe for 9000 years from one side, and gives to Ahriman something from its dark essence for creation of the material world, and that is greed which the universe is not made without. Based on Zurvanism, the material creation comes from Ahriman, and both greed and the material world are made by evil. Zahhak in Shahnameh is the symbol of the material world and the embodiment of greed, and the material world is not made without greed. The killing of Zahhak is the ending of the world and the breaking of the given promise to Ahriman; Therefore, the god of Soroosh (the breaker and the crusher of greed), the protector of honesty and the watcher of the liar's promise based on Soroosh Yasht, appears on Freidoon to prevent him to break the agreement between Zurvan and Ahriman through the killing of Zahhak.
فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۸۶). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق و همکاران، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
متون پهلوی. (۱۳۷۱). گردآورنده جاماسب جی دستور منوچهرجی جاماسب آسانا. گزارش و آوانوشت سعید عریان، تهران: کتابخانه‌ی ملّی جمهوری اسلامی ایران.
مزداپور، کتایـون. (۱۳۶۹). «شالوده‌ی اساطیری شاهنامه». فرهنگ، کتاب هفتم، به مناسبت هزاره‌ی تدوین شاهنامه، صص۵۳-۷۸.
ـــــــــــــــ . (۱۳۷۸). داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گـل‌شاه و متن‌های دیگر(بررسی دست‌نویس م. او ۲۹). آوانویسی و برگردان از متن پهلوی، تهران: آگاه.
ـــــــــــــــ . (۱۳۸۸). «مار جادویی و زیبایی پروانه». فرهنگ مردم، س۷، ش۲۷و۲۸، صص۲۰۴-۲۲۰.
مسعودی، علی‌بن‌حسین. (۱۳۸۷). مروج الذّهب و معادن الجوهر. ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــــــــــ . (۱۳۸۹). التنبیه و الاشراف. ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مقدسی، طاهربن‌مطهّر. (۱۳۸۶). آفرینش و تاریخ. مقدّمه، ترجمه و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
هال، جیمز. (۱۳۸۹). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه‌ی رقیّه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
یشت‌‌ها. (۱۳۷۷). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
یعقوبی، احمدبن‌ابی‌یعقوب. (۱۳۸۷). تاریخ یعقوبی. ترجمه‌ی محمّدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی.
یوستی، فردیناند. (۱۳۸۸). بندهش هندی. تصحیح و ترجمه‌ی رقیّه بهزادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Avesta; The Sacred Books of the Parsis. (1886). ed by Karl F. Geldner, Stuttgard: Kohlhammer.
Bartholomae, C. (1961). Altiranisches Wörterbuch. Berlin: Walter De Gruyten.
Bivar, A.D.H. (1975). “Mithra and Mesopotamia”. Mithraic Studies, vol II, pp 275-289.
Boyce, M. (1975A). A Reader in Manichaean Middle Persian andParthian. Acta Iranica, vol 9, Leiden: ed Téhéran ـ Liège.
_________. (1975B). A Word-List of Manichaean Middle Persian and Parthian. Acta Iranica, vol 9, Leiden: ed Téhéran ـ Liège.
Cumont, F.(1960). Astrology and Religion among the Greeks and Romans. New York: Dover.
Dānāk-u Mainyō-ī Khrad; Pahlavi, Pazand and Sanskrit Texts. (1913). ed Behramgore Tehmurasp Anklesaria. Bombay.
Frye, R. N. (1993). The Heritage of Persia. California: Mazda.
Gershevitch, I. (1959). The Avestan Hymn to Mithra. Cambridge: At The University.
Iranian Bundahišn. (1978). Rivāyat-ī Ēmēt-ī Ašavahištān. Part 1. ed K.M. Jamasp Asa, Y.Mahyar Nawabi, M.Tavousi. Shiraz: Pahlavi University.
Lieu, Samuel N. C. (1992). Manichaeism in the later Roman Empire andMedieval China. Tübingen: Mohr.
Mackenzie, D. N. (1971). A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University.
Mardān Farrox ī Ohrmazd-dād. (1887). Shikand-Gūmānīk Vijār. The Pāzand-Sanskrit Text Together with a Fragment of the Pahlavi. by Hōshang Dastūr Jāmāspji Jāmāsp-Ᾱsānā and E.W.West. Bombay.
Morano, E. (2000). “A Survey of the Extant Parthian Crucifixion Hymns”. Studia Manichaica. IV. Internationaler Kongress zum Manichäismus. In R. E. Emmerick W. Sundermann and P.zieme, eds. Berlin. pp 398-429.
Nyberg, H. S. (1974). A Manual of Pahlavi. Wiesbaden.
Sundermann, W. (1981). Mitteliranische Manichäische TextsKirchengeschichtlichen Inhalts. Berlin.
The Complete Text of the Pahlavi Dinkard. (1911). ed D. N. Madan, Bombay.
Zātsparam. (1964). Vichitakiha-ī Zātsparam. by Behramgore Tehmurasp Anklesaria, Bombay.
ابتدای صفحه