مرگ و مرگ‌اندیشی در اشعار شفیعی‌کدکنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه جهرم

چکیده

مرگ پدیده‌ای ناشناخته است که همواره ذهن و اندیشه‌ی بشر را به خود مشغول کرده است. شاعران و اندیشمندان هر ملتی نیز دیدگاه‌های متفاوتی درباره‌ی مرگ و هستی دارند که آنها را در قالب‌های مختلف هنر و ادبیات مطرح می‌کنند. محمدرضا شفیعی‌کدکنی، متولد 1318، شاعر و پژوهشگر برجسته‌ی معاصر است که در اشعار خود توجه ویژه‌ای به مقوله‌های مرگ و زندگی دارد. نگارندگان در این جستار کوشیده‌اند با رویکردی تحلیلی، اندیشه و احساس این شاعر درباره‌ی مرگ را واکاوی کرده و مباحثی مانند مرگ‌اندیشی، هراس از مرگ، تصویر زندگی و شهادت را در اشعار وی بررسی کنند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در اشعار شفیعی‌کدکنی، چهارگونه رویکرد به مرگ دیده می‌شود: اول؛ مرگ‌گریزی و مرگ‌ستیزی که بیش‌تر مربوط به دوران آغاز شاعری اوست. دوم، مرگ در قالب شهادت و پاسداری از آرمان‌ها، سوم؛ مرگ‌ستایی عارفانه و صوفیانه که در اندیشه‌ی مولوی و عرفای اسلامی دیده می‌شود و چهارم؛ مرگ وجودی که متأثر از دغدغه‌های فلسفی شاعر است و نمودهای فراوانی در دفتر «هزاره‌ی دوم آهوی کوهی» دارد. از میان گونه‌های مرگ‌اندیشی‎‌ نیز، مرگ‌ستایی عرفانی بیش‌ترین بسامد و شهادت، کم‌ترین بسامدها را دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Death and pondering over death in poems of Shafiei Kadkani

نویسنده [English]

  • Azim Jabbareh Nasero
دانشگاه جهرم
چکیده [English]

Death has always occupied humans' thoughts due to being an unsolved mystery. Poets and thinkers of every nation have different views on death and existence expressed in different forms of art and literature. Mohammad Reza Shafiei Kadkani (born in 1939) is a contemporary prominent poet and researcher who has special attention to life and death in his poetry. In this paper we analyze the thoughts and emotions of the poet on death expressed in his poetry. Topics such as contemplation upon death, fear of death (necro-phobia), and images of life and martyrdom are discussed. It is argued that there are four kinds of approaches to death in Shafiei Kadkani's poems: First, escaping death and defying death related to his early phase of writing. Second, death as a testimony and protection of ideals.  Third, mystical praise of death as shown in Molavi and Islamic mystics. And fourth, physical death as shown in his collection of poems, Hezare Dovom Ahooye Koohi (Gazelle's Second Millennium). The third kind is dominant in his poetry.
Keywords: life, Shafiei Kadkani, death, contemplating death.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • life"
  • "Shafiei Kadkani"
  • "death"
  • "pondering over death"
امن‌خانی، عیسی. (1392). «اگزیستانسیالیسم و شفیعی‌کدکنی؛ نگاهی به اندیشه‌های وجودی در  اشعار شفیعی‌کدکنی با تکیه بر شعر اضطراب ابراهیم». کتاب ماه ادبیات، ش72، صص32-42.
انجم‌روز، بهرام. (1383). «حیات مرگ در شریان‌های ادبی». ادبیات داستانی، شماره‌ی80، صص54-55. 
اوبراین، کانرکروز. (1349). آلبر کامو. ترجمه‌ی عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
بشردوست، مجتبی. (1379). در جستجوی نیشابور؛ زندگی و شعر محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: ثالث.
پورنامداریان، تقی. (1390). «بازنگاهی به شعر دکتر شفیعی‌کدکنی». آزما، شماره‌ی79.
حسام‌پور، سعید؛ سمیه نبوی و اعظم حسینی. (1394). «مرگ و مرگ‌اندیشی در اشعار اخوان ­ثالث، شاملو و فروغ فرخزاد». پژوهشنامه‌ی ادب غنایی، ش24،صص77-96.
حسن‌پور آلاشتی، حسین و عیسی امن‌خانی. (1387). «اسطوره سیزیف و تأثیر آن بر شعر معاصر». شناخت، شماره‌ی57، صص69-86.
خدایاری، مصطفی. (1395). «مرگ و موت ارادی از دیدگاه سنایی، عطار و مولانا با رویکرد تمثیلی». زبان و ادب فارسی، شماره‌ی 27، صص41-66.
رجبی، فرهاد. (1390). «مرگ زندگی‌بخش در شعر بدر شاکر‌السیاب و نیمایوشیج». ادب عربی، دوره‌ی3، شماره‌ی2، صص185-206.
سهرابی، فرخنده و یحیی معروف. (1393). «بررسی نماد خورشید در شعر امل دنقل و شفیعی کدکنی». کاوش‌نامه‌ ادبیات تطبیقی، دوره‌ی 4، شماره‌ی14، صص 1-24.
سیدالشهدایی، رویا. (1383). «خوانشی زیباشناسانه از مرگ در شاهنامه فردوسی؛ مرگ سیاوش». پژوهش‌های ادبی، شماره‌ی4، صص131-144.
شریفی، فیض. (1392). شفیعی کدکنی؛ شعر شفیعی‌کدکنی از آغاز تا امروز. تهران:نگاه،
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1353). «مقام انسان در عرفان ایرانی». یغما، شماره‌ی 309، صص147-151.
ــــــــــــــــــــ . (1357). از بودن و سرودن. تهران: توس.
ــــــــــــــــــــ . (1376). هزاره‌ی دوم آهوی کوهی. تهران: سخن.
ـــــــــــــــــــ . (1380). ادوار شعر فارسی؛ از مشروطیت تا سقوط سلطنت.تهران: سخن.  
ــــــــــــــــــــ . (1388 الف). مثل درخت در شب باران. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــ . (1388 ب). از زبان برگ. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــ . (1388 ج). بوی جوی مولیان. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــ . (1389 الف). در کوچه‌باغ‌های نشابور. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــ . (1389ب). شب‌خوانی. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــ . (1389ج). زمزمه‌ها. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1390). مکتب‌های ادبی. تهران: قطره.
صادقی‌شهپر، رضا و رحمان مشتاق‌مهر. (1390). «مرگ‌اندیشی و زوال، مهم‌ترین بن‌مایه (موتیف) در شعر فروغ فرخزاد و نمودهای آن». اندیشه‌های ادبی، شماره‌ی 7، صص 89-120.
صنعتی، محمد. (1384). «درآمدی به مرگ در اندیشه غرب». ارغنون، شماره‌ی 26و27، صص1-64.
صیادکوه، اکبر و رقیه (پریچهر) کوهنورد. (1395). «بن‌مایه‌های اجتماعی­سیاسی و نمادهای آن در هزاره‌ی دوم آهوی کوهی». ایران‌نامگ، دوره‌ی1، شماره‌ی4، صص72-92.
فروغی، محمدعلی و قاسم غنی. (1372). رباعیات خیام. ویرایش جدید بهاءالدین خرمشاهی، تهران: ناهید.
فلاح، مرتضی. (1387). «سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره‌ی11، صص223-254.
کاکایی، قاسم و محبوبه جباره ‌ناصرو. (1393). «بررسی تطبیقی مرگ‌اندیشی از دیدگاه خیام و عطار». اندیشه‌ی دینی، شماره‌ی3، صص113-136.
کامو، آلبر. (1384). افسانه‌ سیزیف. ترجمه‌ی محمود سلطانیه، تهران: جامی.
محمدپور، محمد؛ نوید بازرگان و امیرحسین ماحوزی. (1394). «تولد آسمانی با مرگ نفسانی (مرگ اختیاری) به روایت مثنوی معنوی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دوره‌ی11، شماره‌ی39، صص263-301.
مردانی نوکنده، محمدحسین. (1381). «مبانی اگزیستانسیالیسم». کیهان فرهنگی، شماره‌ی 195، صص28-31.
ملاحاجی‌آقایی، محمدحسن. (1379). «روشنایی‌نامه‌ باران؛ نظری به شعر شفیعی‌کدکنی». رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره‌ی 56، صص32-41.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. (1389). مثنوی معنوی. بر اساس نسخه‌ی نیکلسون، تهران: محمد.
میرزایی، فرامرز؛ مهدی شریفیان و علی پروانه. (1389). «مرگ‌اندیشی خیامی در آثار دو شاعر فارسی و عربی؛ صلاح عبدالصبور و نادر نادرپور». جستارهای زبانی، شماره‌ی1، صص159-177.
نوروزی داودخانی، نورالله. (1391). «معانی، تصاویر و تعابیر مرگ در اشعار سهراب سپهری و فریدون توللی». پژوهش‌نامه‌ی ادب غنایی، شماره‌ی18، صص185-198.
وجدانی، فریده. (1390). «سیمای مرگ در شعر فردوسی و ناصرخسرو». پژوهش‌نامه‌ی ادب غنایی، شماره‌ی16، صص175-196.