مکاشفات پیشگویانه در اشعار حافظ شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران، بناب

چکیده

ادبیات مکاشفه‌ای، به عنوان یک نوع ادبی در حوزۀ متون ادبیِ دینی و عرفانی مطرح است و با کارکرد امیدآفرینی و نویدبخشی برای "آینده"، در عین خبر دادن از اسرار و رموز "گذشته"، مورد توجه و استقبال بوده‌ است. این پژوهش، پس از مروری بر این نوع ادبی و تاریخچۀ آن و بررسی انواع مکاشفه، مکاشفات پیشگویانۀ حافظ شیرازی را مورد نقد و تحلیل قرار داده، مشابهت‌های موجود در نگرش و موتیف‌های این شاعر و اندیشمند بزرگ را در مقایسه با کلیات مطرح در این نوع ادبی تبیین نموده است. نتایج تحقیق گویای آن است که فراوانی وجود نمادهای پیام‌آوری چون هاتف، سروش، صبا، نسیم و... مؤید تعمدی بودن ورود منظورهای پیشگویانه و مکاشفه‌ای در شعر حافظ بوده است. این نوع ادبی، در کلام لسان‌الغیب، با به‌کارگیری عناصری چون اسطوره، مکاشفه، رویا و خواب، تمثیل، سمبل و استعاره، توانسته است اهداف و تعالیم هستی‌شناسانه، گاه عارفانه، گاه مطایبه‌آمیز و اغلب نویدبخش و امیدوارانۀ خود را گسترش دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Prophetic revelations in Hafez Shirazi’s poems

چکیده [English]

Prophetic Revelations in Hafez Shirazi’s Poetry
 
N. Oskouei*  
Islamic Azad University of Iran, Bonab Branch
 
Abstract
Revelatory literature is considered as a literary genre in the field of religious and mystical literary texts and it has been well received due to the function of hope and promise for the "future", while communicating the mysteries of "the past." After reviewing this literary genre, its history, and types of revelations, Hafez Shirazi’s prophetic revelations are analyzed and similarities in the attitudes and motifs of this great poet and scholar compared to the basic principles of this literary genre are discussed. The results of the research indicate that the frequency of messenger symbols such as Hatef, Soroush, Saba, and Nasim, confirms the deliberate use of prophetic and revelatory purposes in Hafez’ poetry. This literary genre, in the words of Lassan al-Gheyb, has helped to extend ontological, sometimes mystical, sometimes humorous, and often promising and hopeful goals by using elements such as myth, revelation, dream, allegory, symbol and metaphor.
Keywords: Apocalypse, Revelatory Literature, Prophecy, Hafez Shirazi, Mediators of Revelation
 
 



* Assistant Prof of Persian Language & Literature, noskooi@yahoo.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Revelatory Literature
  • Prophecy
  • Hafez Shirazi
  • Mediators of Revelation

مراجع

آشتیانی، جلال‌الدین. (1368). تحقیقی در دین یهود. تهران: نگارش.
آملی، شمس‌الدین محمد. (1380). نفایس‌الفنون. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: فردوس.
ابراهیمی سروعلیا. (1389). «نقد و بررسی ادبیات مکاشفه‌ای در آیین یهود». فصلنامه­ی معرفت ادیان. سال 1، شماره­ی 3، صص 83-116.
اپستاین، ایزیدور. (1385). یهودیت، بررسی تاریخی. ‌ترجمه­ی بهزاد سالکی، تهران: مؤسسه­ی پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1374). ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ. تهران: یزدان.
اشتاین سالتز، آدین. (1383). سیری در تلمود. ترجمه­ی باقر طالبی دارابی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
باقری‌خلیلی، علی‌اکبر. (1388). «آموزه‌های شادزیستن با تکیه بر غزلیات حافظ شیرازی». فصلنامه­ی مطالعات ملی، سال 10، شماره­ی 2، صص 101-126.
ـــــــــــــــــــــ. (1388ب). «مبانی عیش و خوشدلی در غزلیات حافظ شیرازی». پژوهش‌های ادبی، شماره­ی24، صص9-34.
پیاده‌کوهسار، ابوالقاسم. (1388). «اندیشه­ی عروج در مکاشفات مزدایی». نیمسال‌‌نامه­ی تخصصی پژوهشنامه­ی ادیان، سال 3، شمار­ی 5، صص23-47.
جامی، عبدالرحمن. (1375). نفحات‌الانس. محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1387) دیوان حافظ. تصحیح سلیم نیساری، تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــــ. (1390). دیوان حافظ. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوّار.
خرمشاهی، بهاءالدین. (1373) حافظ‌نامه. 2جلدی، تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــــــــ (1383). «فال حافظ». ماهنامه­ی حافظ، شماره­ی 7، صص 76-77.
خسروانی شریعتی. سید محمد. (1372). «سحرخیزی حافظ». ماهنامه­ی مشکوه، ­ش38. صص 156-173.
حاکمی، اسماعیل. (1382). «مروری بر سابقه­ی تفأل و تطیّر و بازتاب آن در برخی متون ادب فارسی». فصلنامه­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره­ی 165، صص 17-26.
الراغب الاصفهانی، أبى­القاسم الحسین بن محمد. (1404 ه.ق). المفردات فی غریب القرآن. دفتر نشر الکتاب.
رادفر، ابوالقاسم. (1368). فرهنگ بلاغی و ادبی، تهران: اطلاعات.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1381). از کوچه رندان. تهران: سخن.
شولتز، ساموئل. (1381). عهد عتیق سخن مى‏گوید. ترجمه­ی مهرداد فاتحی، تهران: شورای کلیساهای جماعت ربانی.
علیایی، الیاس.(1381).دایره‌المعارف کتاب مقدس. بهرام محمدیان و دیگران، تهران: سرخدار.
فعالی، محمدتقی. (1379). تجربه­ی دینی و مکاشفه­ی عرفانی. تهران: پژوهشگاه فرهنگی دانش و اندیشه­ی معاصر.
قریشی، سیدعلی‌اکبر. (1373).  قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
قیصری رومی، محمدداوود. (1375). شرح فصوص‌الحکم. تهران: علمی وفرهنگی.
کمیلی، مختار (1392) «خواب و رؤیا در دیوان حافظ». مجله­ی شعرپژوهی (بوستان ادب)، سال 5، شماره­ی 3، پیاپی 17، صص 168-190.
گرجی، مصطفی. (1383). «نقد و تحلیل آپوکالیپس در آثار عرفانی-وحیانی». پژوهش‌های ادبی. شماره­ی 4، صص 145-166.
ـــــــــــــــ. (1384). «مکاشفه‌های پیشگویانه­ی هشت کتاب سهراب سپهری». فصلنامه­ی زبان و ادبیات فارسی. شماره­ی 5، صص 65-84.
مالمیر، تیمور. (1390). «پندداستان‌های مبتنی بر پیشگویی در متون ادبی». پژوهشنامه­ی ادبیات تعلیمی، سال 3، شماره­ی10، صص 83-102.
مرتضوی، منوچهر. (1384). مکتب حافظ (مقدمه بر حافظ­شناس). تبریز: ستوده.
مومنی، فرشاد. (1375). «چند نکته پیرامون آینده‌شناسی و دورنگری». نامه­ی مفید، شماره­ی 4. سال 2، صص 78-99.
هجویری، علی‌بن عثمان. (1376). کشف‌المحجوب. تصحیح ژوکوفسکی، تهران: طهوری.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار