بهره گیری ادبی از اصطلاحات و لغزش‌های عروض و قافیه در ساخت تصویر و مضمون شعر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه جیرفت

چکیده

شاعران فارسی در دوره‌های مختلف از حوزه‌های متنوعی جهت ساخت تصویر و مضمون بهره جسته‌اند. یکی از این موارد خلق مضمون و تصویر برپایة اصطلاحات شعری است. هدف این مقاله نشان دادن وجوه مختلف به‌کارگیری اصطلاحات شعری با تاکید بر اصطلاحات عروض و قافیه است که با روش توصیفی تحلیلی با توجه به اشعار سی شاعر سنتی از دوره‌های مختلف تا دوره بازگشت ادبی، در دو محور مضمون‌سازی از اصطلاحات عروض و قافیه و ساخت توجیهات ادبی هنگام ارتکاب لغزش‌ در حوزة این علم، انواع خلاقیت‌های شاعران را در این حوزه نشان داده است. استفاده از اصطلاحات شعری در این حوزه که به صورت مواردی چون ذکر افاعیل عروضی، ویژگی‌های تقطیع و اشاره به اختیارات شاعری است، در خلق تصاویر و مضامین و پرورش معانی، ایجاد طنز، انتقال عاطفه و تقویت موسیقی انجام گرفته است. در حوزة دوم، شاعر با اشاره به انحرافات از هنجارها و ضوابط شعر، ضمن عذرخواستن، از آن به عنوان عنصری برای پروراندن معانی و ساخت مضمون بهره برده و از این طریق، نه تنها قبح لغزش را کم‌رنگ ساخته بلکه میدانی برای تخیل خود فراهم کرده است. هراس از ایراد خرده‌گیران و متهم‌شدن به ناتوانی از یکسو و محدودیت‌های ضوابط شعری در پرداخت معانی از سوی دیگر موجب شده شاعر با ذکر توجیهی ادبی هنگام لغزش، شیوه‌ای خلاقانه به کار گیرد و نشان دهد با آنکه شعر، در ظاهر قواعدی الزام‌آور دارد اما غیرقابل اغماض نیست و می‌توان رعایت نکرد و متهم به ناتوانی نشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Literary Exploitation of Terminology and Slip of the Meter and Rhymes in the Construction of the Poem's Image and Content

نویسنده [English]

  • mahdi dehrami
چکیده [English]

Literary Exploitation of Terminology and Slip of the Meter and Rhymes in the Construction of the Poem's Image and Content
 
M. Dehrami*
Jiroft University
 
Abstract
Persian poets have used different fields in different periods to make images and themes. One of these is the creation of the theme and image based on poetic terms. The purpose of this article is to show various aspects of the use of poetic terms with an emphasis on terminology of rhyming which has been done by descriptive-analytical method. This research has been carried out on thirty traditional poets of different periods and has shown various creativity of poets in two categories: making the theme from terminology of rhyming, and expressing the literary justification when committing a slip. The use of poetry has been done for creating images and themes, cultivating meanings, transferring emotions and enhancing music. In the second domain, the poet refers to the deviations from the rules of poetry and using them for developing the meanings and making the theme; in this way, the poet reduces the ugliness of slipping and creates a field for your imagination. Fearing criticism, and accusing the poet of disability on the one hand, and restrictions of poetry on the other hand, the poet mentioned the literary justification when slipping in order to show his poetic competence.
Keywords: terminology of poetry, meter and Rhyme, image, Themes of poetry, Poetic slippage


 



* Assistant Prof. of Persian Language & Literature, dehrami3@gmail.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • terminology of poetry
  • meter and Rhyme
  • image
  • Themes of poetry
  • Poetic slippage
انوری، علی بن محمد. (1364). دیوان اشعار. تصحیح سعید نفیسی، تهران: سکه-پیروز.
برت، آر. ال. (1382). تخیل. ترجمه‌ی مسعود جعفری، تهران: مرکز.
بیدل، عبدالقادر. (1386). دیوان غزلیات. به اهتمام محمد سرور مولایی، تهران: علم.
جامی، نورالدین. (1378). مثنوی هفت اورنگ. تصحیح و تحقیق جابلقا دادعلیشاه و همکاران، تهران: میراث مکتوب.
خاقانی، افضل‌الدین  بدیل. (1382). دیوان. تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
خواجه نصیرالدین طوسی. (1369). معیارالاشعار. تصحیح جلیل تجلیل، تهران: ناهید.
دهخدا، علی اکبر. ( 1377 ). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
رادمنش، عطاءمحمد. (1388). «ردیف و تنوع و تفنن آن در غزل‌های سنایی». کاوش‌نامه، سال 10، شماه18، صص97-119.
سلمان ساوجی، سلمان بن محمد. (1367). دیوان. به‌اهتمام منصور مشفق، تهران: علیشاه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1371). دیوان. تصحیح ابوالقاسم حالت، تهران: ما.
سوزنی سمرقندی، محمدبن‌علی. (1338). دیوان. تصحیح ناصرالدین شاه‌حسینی، تهران: امیرکبیر.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1383). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
شهیدی، سیدجعفر. (1382). شرح لغات و مشکلات دیوان انوری. تهران: علمی فرهنگی.
طه حسین. (1927). فی الادب الجاهلی.  مصر: دارالمعارف.
عرفی شیرازی، جمال‌الدین.(1369). دیوان. تصحیح جواهری وجدی، تهران: سنایی
فتوحی، محمود. (1385). نقد ادبی در سبک هندی. تهران: سخن.
کافی، غلامرضا. (1391). «کارکرد دیگرگون قافیه در غزل معاصر». کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، شماره 25، صص135-164.
کمال‌الدین اصفهانی. (1348). دیوان. به اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: کتابفروشی دهخدا.
قاآنی، میرزا حبیب. (1380) دیوان حکیم قاآنی شیرازی. تصحیح امیر صانعی، تهران: نگاه.
قیس رازی، شمس الدین محمد. (بی‌تا). المعجم فی معاییر اشعارالعجم. تصحیح محمد قزوینی، تهران: مطبعه مجلس.
مرادی، محمد. (1389). جریان شناسی شعر شاعران جوان استان فارس. شیراز: عسلی‌ها.
مسعود سعد سلمان. (1362). دیوان. تصحیح رشید یاسمی، با مقدمه‌ی ناصر هیری، تهران: گلشایی.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1376). کلیات شمس تبریزی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
ناتل خانلری، پرویز. (1345). وزن شعر فارسی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ناصرخسرو، ابومعین. (1357). دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی. به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: موسسه مطالعات اسلامی.
نظامی عروضی، احمد بن عمر بن علی. (1372). چهار مقاله. تصحیح محمد قزوینی، به اهتمام محمد معین، تهران: جامی.
نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1386). مخزن‌الاسرار. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: مروارید.
واعظ کاشفی، حسین بن علی. (1369). بدایع الافکار فی صنایع الاشعار. ویراسته و گزارده میرجلالدین کزازی، تهران: مرکز.
ولک، رنه و وارن، آوستن. (1382). نظریه ادبیات. ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: نیلوفر.