نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسنده
شیراز
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
Genealogy of a Ruba'i attributed to Avicenna in Majalis al Mu'minin
Abstract
Majalis al Mu'minin, written by Qazi Noorullah Shustari, 1610 AD, is one of the most significant books of Shiite biography (Rijal), which is instrumental in literary studies because it contains verses attributed to poets of early Hegira centuries. Many contemporary scholars treated these poems with doubt; however, no genealogical study has been conducted on these verses. One of these poems, attributed to Avicenna, is a Ruba'i in praise of Imam Ali first recorded in Majalis al Mu'minin and from that book finding its way to several biographies and books of history of Persian literature. The theme of the Ruba'i is closely related to calligraphy terminology and certain mystical notions. Therefore, this study, using historical content analysis, attempted to genealogically address the type of calligraphy and development of the mystical symbols to approximate when the poem was written and explore how the poem entered Majalis al Mu'minin. The results show, considering mirror-writing in the theme of the Ruba'i, emergence and development of this type of calligraphy after 9th century Hegira and its accordance with certain common mystical thoughts in sects like Hurufiyya, Noorbakhshia, and Bektashi, it was written four centuries after the death of Avicenna, (1024 AD). Furthermore, since Qazi Noorullah Shustari was a poet connected to mystics and familiar with calligraphy, it is possible that the ruba'i was one of his that he attributed to Avicenna to support his claim.
کلیدواژهها [English]
آزاد کشمیری، محمدعلی. (1382). نجوم السماء فی تراجم العلماء. به تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
آژند، یعقوب. (1369). حروفیه در تاریخ. تهران: نی.
آملی، سید حیدر. (1364). نقدالنقود فی معرفه الوجود. ترجمه و تعلیق سید حمید طبیبیان، تهران: اطلاعات.
ابراهیمیراد، عطا. (1389). سیر تاریخی طریقهی بکتاشیه. تهران: ثالث.
ابن ندیم، ابوالفرج محمد. (بیسال). الفهرست. تحقیق رضا تجدد، تهران: دانشگاه تهران.
ــــــــــــــــــــــــ (1346). الفهرست. ترجمهی رضا تجدد، تهران: بینا.
اته، هرمان. (1356). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمهی رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
احمد دده. (1393). تاریخ منجمباشی یا صحایفالاخبار فی وقایعالآثار. ترجمهی نصرالله ضیایی، تهران: میراندیش.
افندی اصفهانی، میرزاعبدالله. (بیتا). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. به اهتمام سید محمود مرعشی، قم: کتابخانهی آیت الله مرعشی.
اوزون چارشلی، اسماعیل حقی. (1380). تاریخ عثمانی، از تشکیل حکومت عثمانی تا فتح استانبول، ج1، ترجمهی وهاب ولی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اوسلو اِر، فاتح. (1391). حروفیه از ابتدا تاکنون به استناد به منابع دست اول. ترجمهی داوود فانی، تهران: مولی.
اینالجق، خلیل. (1394). امپراتوری عثمانی (عصر متقدم 1300 تا 1600). ترجمهی کیومرث قرقلو، تهران: بصیرت.
ایوانف، د. (1950). مجموعهی رسائل و اشعار اهل حق. بمبئی: انجمن اسماعیلی.
بابا شاه اصفهانی. (1373). آدابالمشق، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 209- 223، تهران: روزنه.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. (1394). هنر و معماری اسلامی 2 (1250- 1800). ترجمهی یعقوب آژند، تهران: سمت.
بیانی، مهدی. (1348). احوال و آثار خوشنویسان. تهران: دانشگاه تهران.
پورگشتال، هامر. (1387). تاریخ امپراتوری عثمانی. ترجمهی میرزازکی علیآبادی، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
تذکرهی خوشنویسان، پیدایش و سیر تحول هنر خط. (1363). تهران: یساولی.
ترابی طباطبایی، سید جمال. (1350). سکههای شاهان اسلامی ایران 2. تبریز: چاپخانهی شفق و توفیق.
حبیبی، عبدالحی. (1350). تاریخ خط و نوشتههای کهن افغانستان از عصر قبل التاریخ تاکنون. کابل: انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی.
حسینی شوشتری مرعشی، علاءالملک. (1352). فردوس، در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن. با مقدمه و تصحیح میرجلالالدین حسینی ارموی، تهران: انجمن آثار ملی.
حسینی عاملی، محمدشفیع. (1383). محافلالمؤمنین فی ذیل مجالسالمؤمنین. تصحیح ابراهیم عربپور، منصور جغتایی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
خوانساری، محمد. (1384). دانشنامهی زبان و ادبیات فارسی. مدخل ابوعلی سینا، به سرپرستی اسماعیل سعادت، ج1، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
داماس، ژاک. (1360). هنر خطاطی در ترکیه از قرن دوازدهم. ترجمهی گروه صادقیوند و بهروز گلپایگانی، تهران: یساولی.
دانشپژوه، محمدتقی. (1349). «گلزار صفا: صیرفی». هنر و مردم، تیرماه، صص 30-42.
درویش محمد بخاری. (1373). فوائدالخطوط، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 305-398، تهران: روزنه.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان. (1364). راحهالصدور و آیهالسرور در تاریخ آل سلجوق. به سعی و تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر.
زینالدین، ناجی. (1388 قمری). مصور الخطّ العربی. بغداد: المجمع العلمی العراقی.
ساممیرزا صفوی. (1384). تذکرهی تحفهی سامی. تصحیح و تحشیهی رکنالدین همایونفرخ، تهران: اساطیر.
سلطان علی مشهدی. (1373). صراطالسطور. رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 15-30، تهران: روزنه.
شامی، نظامالدین. (1363). ظفرنامه، تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانی. از روی نسخهی فیلکس تاور، با مقدمهی پناهی سمنانی، تهران: بامداد.
شیمل، آنهماری. (1368). خوشنویسی و فرهنگ اسلامی. ترجمهی اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی.
ــــــــــــــ (1386). خوشنویسی اسلامی. ترجمهی مهناز شایستهفر، تهران: موسسهی مطالعات هنر اسلامی.
صفا، ذبیحالله. (1373). تاریخ ادبیات در ایران. ج5، از آغاز سدهی دهم تا میانهی سدهی دوازدهم هجری، تهران: فردوس – اندیشه.
ــــــــــــ (1384). جشننامهی ابن سینا، سرگذشت و تألیفات و اشعار و آرای ابن سینا. ج1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
صیرفی، عبدالله. (1372). آداب خط، کتابآرایی در تمدن اسلامی. نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
صیرفی. (1373). گلزار صفا، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 55-72، تهران: روزنه.
طاهرینیا، علیباقر و میرزایی، فرامرز. (1386). «نوآوری علمی و تقلید ادبی در سرودههای ابن سینا». پژوهشنامهی علوم انسانی، شمارهی 54، صص 331-334.
غنی، قاسم. (1315). ابن سینا. تهران: دبیرخانهی فرهنگستان.
فتوت، مجید. (1392). زندگی و اندیشههای قاضی نورالله شوشتری (شهید ثالث). پایاننامهی کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.
فریدبیک، محمد. (1332 قمری). احسنالتواریخ. ترجمهی علی فرزند میرزا عبدالباقی مستوفی اصفهانی، بیجا: مطبعهی برادران باقرزاده.
فضائلی، حبیبالله. (1362). اطلس خط، تحقیق در خطوط اسلامی. اصفهان: ارغوان.
ـــــــــــــــــ (1363). تعلیم خط. تهران: سروش.
فنا، فاطمه. (1392). ابن سینا پژوهی، مجموعه مقالاتی در معرفی آرا، احوال و آثار ابن سینا. تهران: خانهی کتاب.
قاضی سیدنورالله الحسینی المرعشی التستری. (1409ق). احقاقالحق و ازحاقالباطل. تعلیقات سید شهابالدین الحسنی المرعشی النجفی، به اهتمام سید محمود المرعشی، قم: کتابخانهی آیتالله مرعشی.
ـــــــــــــــــ (1050). مجالسالمؤمنین. نسخهی کتابخانهی ملی، شناسهی کد 1242195، به خط ابن فرامرز موکئی.
ـــــــــــــــــ (بیتا). مجالسالمؤمنین. نسخهی کتابخانهی ملی، شمارهی ثبت 5-17716.
ـــــــــــــــــ (بیتا). مجالسالمؤمنین. نسخهی کتابخانهی ملی، به شمارهی ثبت 5-17481.
__________ (بیتا). مجالسالمؤمنین. نسخهی کتابخانهی ملی، شناسهی کد 1660460.
___________ ( 1391). مجالسالمؤمنین. تهران: اسلامیه.
قصهخوان، قطبالدین محمد. (1373). رسالهی خط و نقاشی، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 151-163، تهران: روزنه.
قلیچخانی، حمیدرضا. (1373الف). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.
ـــــــــــــــــــــ. (1373ب). رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.
قوچانی، عبدالله. (1364). خط کوفی معقلی در مساجد باستانی اصفهان. بیجا: بنیاد اندیشهی اسلامی.
کیا، صادق. (1320). نقطویان یا پسیخانیان. بیجا: انجمن ایرانویچ.
گوهرین، صادق. (1356). حجهالحق ابوعلی سینا. تهران: توس.
مایل هروی، نجیب. (1372). کتابآرایی در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ــــــــــــــــــ. (1380). تاریخ نسخهپردازی و تصحیح انتقادی نسخههای خطی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
مجنون رفیقی هروی. (1373الف). آداب الخط، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 175-201. تهران: روزنه.
ـــــــــــــــــــ (1373ب). آداب الخط، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص252-269، تهران: روزنه.
محدث ارموی، حلالالدین. (1367ق). فیضالاله فی ترجمه القاضی نورالله. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
مخبر دزفولی، فهیمه. (1389). پیدایش طریقت علوی – بکتاشی در آناتولی. تهران: علمی و فرهنگی.
مدبّری، محمود. (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بیدیوان در قرنهای 3، 4، 5 هجری قمری. تهران: پانوس.
مرعشی، محمود. (1341). شرح حال و افکار و آثار و عقاید و نظریات نوابغ شرق، ابن سینا. قم: نوین.
معصومعلیشاه شیرازی، محمد. (1345). طرائقالحقائق. ج2، به تصحیح محمدجعفر محجوب. تهران: بارانی.
منشی قمی، قاضی میر احمد. (1352). گلستان هنر. به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
منصوری، فیروز. (1366). فهرست اسامی و آثار خوشنویسان قرن دهم هجری قمری و نقد و بررسی گلستان هنر. تهران: گستره.
میرخواند، محمدبن خاوندشاه بن محمود. (1385). تاریخ روضهالصفا فی سیرهالانبیاء و الملوک و الخلفاء. به تصحیح جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
میرعلی هروی. (1373). مدادالخطوط، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 1-14. تهران: روزنه.
نفیسی، سعید. (1316). «آثار فارسی ابن سینا». مجلهی مهر، شمارهی 48، صص 1199-1211.
ـــــــــــــ (1359). زندگی و کار و اندیشه و روزگار پور سینا. تهران: دانش.
واله اصفهانی قزوینی، محمدیوسف. (1379). روضههای ششم و هفتم از خلدبرین، تاریخ تیموریان و ترکمانان. به تصحیح میرهاشم محدث، تهران: میراث مکتوب.
ووسینیچ، وِین. (1346). تاریخ امپراتوری عثمانی. ترجمهی سهیل آذری، تهران: کتابفروشی تهران.
هاشم محمد. (1381 قمری). قواعدالخطّ العربی. بغداد: وزارهالمعارف العراقیه.
هدایت، رضاقلی خان. (1295). مجمعالفصحاء. تهران: مطبعهی آقامیرزا باقر.
هووارت، کلمنت. (1327 قمری). مجموعه رسائل حروفیه. به قلم رضا توفیق، لیدن: بریل.
یاری گلدرّه، سهیل. (1392). «اشعار نویافتهی ابنسینا». کتاب ماه ادبیات، شمارهی 82، پیاپی 196، بهمن، صص 41-44.