تحلیل و بررسی تاثیر اندیشه‌های ایران باستان بر شکل‌گیری استعاره‌های درباری در خمسه‌ی نظامی از منظر شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه بیرجند

2 هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اندیشه های ایران باستان از خاستگاه های مهم و اصلی نظام فکری و اندیشه ای نظامی گنجوی است. او به ایران باستان و زبان پهلوی دلبستگی خاصی داشت و برخی داستان‌هایش نیز در فضای ایران پیش از اسلام رقم می خورد. مطالعه و بررسی آثار وی نشان می دهد که او بسیار تحت تاثیر این نوع اندیشه‌ها قرار دارد و این اندیشه ها باعث شده است تا استعاره‌های درباری متنوعی در خمسه‌ی نظامی شکل بگیرد؛ استعاره‌هایی که به دلیل انسجامی که در متن خمسه ایجاد کرده، به یکی از شاخصه های سبکی برجسته و قابل توجه در سطح بلاغی خمسه تبدیل شده است. با توجه به همین موضوع و اهمیت نقش استعاره های درباری در خمسه، این پژوهش تلاش دارد با مبنا قرار دادن نظریه‌ی استعاره‌ی شناختی، به بررسی نقش اندیشه های ایران باستان در شکل گیری استعاره های درباری بپردازد و از رهگذر تحلیل برخی از استعاره‌های مهم درباری، تاثیر این نوع اندیشه‌ها را بر ذهن و روان نظامی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. نتایج این تحقیق نشان می دهد، کاربرد استعاره‌هایی نظیر محمد شاه است، خورشید شاه است، شاه نور است و خورنق آرمانشهر است در خمسه‌ی نظامی، حاکی از این است که اندیشه-هایی همچون اندیشه ی ایرانشهری و برخی از مولفه های آن مانند اعتقاد به شاه آرمانی و آرمانشهر و همچنین باورهای مربوط به فره ایزدی و آیین میتراییسم نقش به‌سزایی در شکل گیری برخی از مهم ترین استعاره های درباری نظامی داشته اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Cognitive Study of ancient Persian Ideas on the Formation of Court Metaphors in Nizami Ganjavi's Khamsa (Quinary)

نویسنده [English]

  • ardeshir sanchuli 1
1 birjand university
چکیده [English]

 
Abstract
The ideas of ancient Iranians are the main sources of the thoughts and ideas of Nizami Ganjavi. His major interest was in ancient Iran and the ancient Pahlavi language. He had applied pre-Islamic context of Iran in several of his poems, hence the formation of many court metaphors in Khamsa. This paper studies the effect of ancient thoughts on formation of court metaphors based on theory of cognitive metaphor. It is argued that metaphors such as Mohammad is the king, the sun is the king, king is the light, and Khovarnegh is utopia illustrate that notions of Iranshahri and its components such as belief in utopia and utopian king, blessing of God and Mithraic rituals have played a significant role in formation of the most important court metaphors of Nizami Ganjavi.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Nizami’s Khamsa
  • Court Metaphors
  • Cognitive Metaphor
  • Ancient Persia

مراجع

 
استوار نامقی، سیدمحمد. (1395). «بررسی تطبیقی استعاره‌های مفهومی مشترک رباعیات
خیام و طلاسم ابوماضی». ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 8، شماره‌ی‌ 15، صص 1-21.
افراشی، آزیتا؛ مقیمی‌زاده، محمدمهدی. (1393). «استعاره‌های مفهومی در حوزه‌ی شرم
با استناد به شواهدی از شعر کلاسیک فارسی». زبان شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ سال 5، شماره‌ی 2، صص 1-20.
اصیل، حجت­الله. (1371 الف). آرمان‌شهر در اندیشه­ی ایرانی. تهران: نی.
ـــــــــــــــ (1371 ب). «تصویر گنگ‌دژ آرمان‌شهر نظامی گنجوی». ماه‌نامه­ی کلک، شماره‌ی ­25 و 26، صص 47-56.
الیاده، میرچا. (1365). مقدمه بر فلسفه­ای از تاریخ (اسطوره بازگشت جاودانه). ترجمه‌ی بهمن سرکاراتی، تبریز: نیما.
ـــــــــــــ. (1376). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه‌ی جلال ستاری، تهران: سروش.
آموزگار، ژاله. (1383). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
بهنام، مینا. (1389). «استعاره‌ی مفهومی نور در دیوان شمس».  نقد ادبی، سال 3، شماره‌ی‌‌ 10، صص 91-114.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک. (بی­تا). التمثیل و المحاضره. محقق قصی حسین، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
حافظ، خواجه شمس الدین محمد. (بی‌تا). دیوان حافظ. به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، ج 1 (غزلیات)، تهران: خوارزمی.
حسینی، مریم. (1391). «بن‌مایه‌ی آیین‌های مهر و زرتشت در هفت‌پیکر نظامی». جستارهای ادبی، شماره‌ی176، صص 95-120.
دوبوکور، مونیک. (1373). نمادهای زنده‌جان. ترجمه‌ی جلال ستاری، تهران: مرکز.
دولتشاه سمرقندی. (1382). تذکره‌الشعراء. تصحیح ادوارد گرانویل براون، تهران: اساطیر.
رازی، نجم الدین ابوبکر عبدالله. (1387). مرصاد العباد الی المعاد. اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
رستم‌وندی، تقی. (1388). اندیشه­ی ایران‌شهری در عصر اسلامی. تهران: امیرکبیر.
رضایی، محمد و مقیمی، نرجس. (1392). «بررسی استعاره‌های مفهومی در ضرب‌المثل‌های فارسی». مجله‌ی مطالعات زبانی بلاغی، شماره‌ی‌‌8، صص 91-116.
زرقانی، سیدمهدی و دیگران. (1392). «تحلیل شناختی استعاره‌های عشق در غزلیات سنائی». جستارهای ادبی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره‌ی‌183، صص 1-30.
زرین‌فکر، مژگان و دیگران. (1392). «استعاره‌ی مفهومی رویش در معارف بهاءولد».  ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال 5، شماره‌ی 9، صص 137-172.
سنایی غزنوی، مجدود بن آدم. (1387). حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
سودآور، بوالعلاء. (1383). فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان.هیوستون آمریکا: میرک.
شاه­سنی، شهرزاد. (1377). «دادپرور دیار، آمان‌شهر نظامی».  کیهان فرهنگی، شماره‌ی 148، صص 32-35.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). صورخیال در شعر فارسی. تهران: آگه.
صادقی، لیلا. (1391). «خوانش شعر حکایت اثر احمد شاملو با رویکرد شعرشناسی شناختی».  جستارهای زبانی، شماره‌ی4، صص 149-167.
صفا، ذبیح الله. (1346). آیین شهنشاهی ایران. تهران: دانشگاه تهران.
طباطبایی، صادق. (1375). خواجه نظام الملک. تهران: طرح نو.
طباطبایی­فر، سیدمحسن. (1384). نظام سلطانی از دیدگاه اندیشه­ی سیاسی شیعه (دوره­ی صفویه و قاجاریه). تهران: نی.
عطار، فریدالدین محمد بن ابراهیم. (1388). منطق‌الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1387). شاهنامه. بر پایه­ی چاپ مسکو، تهران: هرمس.
فرنبغ­دادگی. (1369). ترجمه و گزارش بندهش. ترجمه‌ی مهرداد بهار، تهران: توس.
کربن، هانری. (1358). ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز از ایران مزدایی تا ایران شیعی. ترجمه­ی سیدضیاءالدین دهشیری،تهران: مرکز ایرانی مطالعه­ی فرهنگ‌ها.
کرمی، محمدحسین و نوروزی، زینب. (1387). «اندیشه‌ی سیاسی ایران‌شهری در اسکندرنامه‌ی نظامی». دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان. دوره‌ی جدید، شماره‌ی24، صص 175- 206.
کریمی، طاهره، علامی، ذوالفقار. (1392). «استعاره‌های مفهومی در دیوان شمس بر مبنای کنش حسی خوردن».  نقد ادبی، سال 6، شماره‌ی24، صص 143-168.
گلفام، ارسلان و دیگران. (1388). «استعاره زمان در شعر فروغ فرخزاد از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی».  نقد ادبی، دوره 2، شماره‌ی‌ 7، صص 121-136.
محمودی، محمدعلی و دیگران. (1391). «حیاتِ تاریخیِ ایزدبانوی آناهیتا در شیرین و شکرِ نظامی». زبان و ادب فارسی (دانشگاه تبریز)، شماره‌ی‌ 226، صص 105-128.
مولوی، جلال­الدین محمد. (1375). مثنوی معنوی (از روی نسخه­ی رینولد نیکلسون). تصحیح، اعراب و فرهنگ لغت از عزیزالله کاسب، تهران: گلی.
نصرالله منشی، ابوالمعالی. (1388). کلیله و دمنه. تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
نظامی عروضی، احمد بن عمر بن علی. (1374). چهار مقاله. تصحیح محمد قزوینی، شرح لغات محمد معین، تهران: جامی.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1386الف). شرف‌نامه. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــ. (1386ب). مخزن الاسرار. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: توس.
ــــــــــــــــــ. (1386ج). خسرو و شیرین. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــ. (1389الف). هفت‌پیکر. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــ. . (1389ب).اقبال‌نامه. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــ. . (1389ج). لیلی و مجنون. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
هاشمی، زهره. (1389). «نظریه­ی استعاره­ی مفهومی از نظر لیکاف و جانسون». ادب‌پژوهی، شماره‌ی 12، صص 119-140.
ـــــــــــــ (1392). «زنجیره‌های استعاری «محبت» در تصوف (بررسی دیدگاه صوفیه درباره محبت از قرن دوم تا ششم هجری بر بنیاد نظریه‌ی استعاره‌ی مفهومی)». نقد ادبی، سال 6، شماره‌ی 22، صص 29-48.
ـــــــــــــ (1392). «بررسی شخصیت و اندیشه‌های عرفانی بایزید بسطامی براساس روش استعاره‌ی شناختی». جستارهای ادبی دانشگاه مشهد، شماره‌ی182، 75-104.
هاوکس، ترنس. (1380). استعاره. ترجمه­ی فرزانه طاهر، تهران: مرکز.
هینلز، جان راسل. (1368). شناخت اساطیر ایران. ترجمه­ی ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
یشت­ها. (1347). گزارش ابراهیم پورداوود. ج2، تهران: طهوری.
Grady, J. E.(2007).«Metaphor» in The Oxford Handbook of Cognitive Lingiistics.D. Geeraerts, H.Cuyckens.Oxford:Oxford University press.
Kovecses, Zoltán. (2002). Metaphor. New York:Oxford University Press.
Lakoff, G. and M. Johnson. (2003). Metaphors We Live by. London: The University of Chicago Press.
 
 

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار