اسطوره اژدهاکشی و طرح آن در شاهنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه کردستان

چکیده

شاهنامه اثری است حماسی، متشکّل از عناصر اسطوره‌ای و تاریخی که در قالب روایت داستانی بیان شده است. آمیختگیِ اسطوره و تاریخ در شاهنامه، و تحوّل و دگرگونیِ داستان‌های آن تا زمان منظوم شدن به‌دست فردوسی، پیچیدگیِ خاصّی به ساختار داستان‌های آن، داده است، چنان‌که ما احساس می‌کنیم با مجموعه‌ای از داستان‌هایی متعدّد و متنوّع روبرو هستیم. امّا در پسِ این تکثّرها و تنوّع‌های روساختی، ژرف‌ساخت‌های مشترکی را می‌توان استخراج کرد. اسطوره‌ی اژدهاکشی با گستره‌ی جهانی‌اش، یکی از معدود ژرف‌ساخت‌های موجود در ساختار داستان‌های شاهنامه است. در این مقاله، با بررسی شاهنامه‌ی فردوسی، هفده داستان با ژرف‌ساخت اژدهاکشی استخراج شده است. پس از بررسی ساختار رواییِ داستان‌ها، با استفاده از ساختارگرایی استروس، اسطوره- واج‌های تشکیل‌دهنده‌ی ساختار داستان‌ها را استخراج کرده‌ایم. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد اسطوره‌ی اژدهاکشی در ژرف‌ساخت برخی داستان‌های به‌ظاهر بی‌ارتباط با این اسطوره نیز وجود دارد؛ چون ژرف‌ساخت همه‌ی داستان‌ها مبتنی بر تقابل باروری طبیعت با سترونی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shahnameh is an epic combined of historical and mythological

چکیده [English]

Shahnameh is an epic combined of historical and mythological elements forming the narrative. The mixture of history and myth in Shahnameh, and the transformation of its source stories during the course of time before Ferdowsi's attempt at versifying them have made the structure of the stories complicating; therefore, the reader feels that he is reading a bunch of dissimilar and distinct stories. However, the deep structure underlying all these varieties is the same. The universal myth of ‘killing of the dragons’ is one of the few deep structures of Shahnameh. In this study, seventeen stories in which killing of the dragon serves as the deep structure have been investigated. This study shows that "the myth of killing of the dragon" underlies other stories as well—the stories which are apparently irrelevant to this myth—since the fundamental structure of all stories lies in the binary opposition of fertility and sterility of nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Binary opposition
  • Deep structure
  • Myth of killing of the dragons
  • Shahnameh
احمدی، بابک. (1386). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
اِرداز، ریچاردو آلفونسو اُرتیز. (1388). اسطوره‌ها و افسانه‌های سرخپوستان آمریکا. ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه.
استروس، کلود لوی. (1386). نقد ادبی نو(ارغنون 4). ترجمه‌ی بهار مختاریان و فضل‌الله پاکزاد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اسکولز، را‌برت. (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه‌ی‌ فرزانه طاهری،تهران: آگه.
الیاده، میرچا. (1382).  اسطوره، رؤیا، راز. ترجمه‌ی رؤیا منجم، تهران: علم.
بهار، مهرداد. (1374). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.
بهار، مهرداد. (1387). پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستار: کتایون مزداپور، تهران: آگه.
بیرونی، ابوریحان محمّد بن احمد. (1386). آثار الباقیه عن القرون الخالیه. ترجمه‌ی اکبر دانا سرشت، تهران: امیرکبیر.
پیاژه، ژان‌. (1384) ساختارگرایی. ترجمه‌ی رضاعلی اکبرپور، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
خالقی مطلق، جلال.(1372) گل رنج‌های کهن: برگزیده‌ی مقالات درباره‌ی شاهنامه‌ی فردوسی. به‌کوشش علی دهباشی، تهران: مرکز.
رستگار فسایی، منصور.(1379) اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
رضایی دشت‌ارژنه، محمود.(1388). «رستم اژدهاکش و درفش اژدهاپیکر». فصل‌نامه‌ی پژوهش‌های ادبی، سال 6، شماره‌ی 24، صص 53ـ79.
سرکاراتی، بهمن. (1378). سایه‌های شکار شده: گزیده مقالات فارسی. تهران: قطره.
فردوسی، ابوالقاسم. (1374). شاهنامه. به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره و داد.
فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامه. به تصحیح ژول مل، به‌کوشش عبدالله اکبریان راد، تهران: الهام.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
فریزر، جیمز جرج. (1386). شاخه‌ی زرّین؛ پژوهشی در جادو و دین. ترجمه‌ی کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
قائمی، فرزاد. (1389). «تفسیر انسان‌شناختی اسطوره‌ی اژدها و بن‌مایه‌ی تکرارشونده‌ی اژدهاکشی در اساطیر». جستارهای ادبی، سال 43، شماره‌ی 171، صص1-26
قرشی، امان الله. (1389). آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی. تهران: هرمس.
کریستن‌سن، آرتور اِمانوئل. (1383). داستان بهرام چوبین. ترجمه‌ی منیژه احدزادگان آهنی، تهران: طهوری.
گزیده‌ی سرودهای ریگ‌ودا: قدیم‌ترین سند زنده‌ی مذهب و جامعه‌ی هندو. (1385). تحقیق و ترجمه‌ی محمّد رضا جلالی نایینی،تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مالمیر، تیمور. (1388). «پایان ناتمام مثنوی». مجله‌ی زبان و ادب فارسی، سال52، شماره‌ی 209، صص99-113.
مشتاق‌مهر، رحمان و سجاد آیدنلو. (1386). «...که آن اژدها زشت پتیاره بود(ویژگی‌ها و اشارات مهمّ بن‌مایه‌ی اژدها و اژدهاکشی در سنّت حماسی ایران)». پژوهش‌نامه‌ی زبان و ادب فارسی(گوهر گویا)، سال 1، شماره‌ی2‌، صص143-169.
یشت‌ها. (1377). ترجمه و تفسیر ابراهیم پورداوُد، ج1، تهران: اساطیر.