اصلاحیه‌ای بر شرح‌‌‌های یک بیت از دیوان خاقانی

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی/ دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی/ دانشگاه کاشان

چکیده

عرصة خاقانی‌پژوهی هنوز راه‌های نرفته بسیار دارد. یکی از این راه‌ها سامان دادن به شرح دیوان این شاعر پیچیده‌گوست. در مقالة حاضر، شرح‌های بیت «چو باشه دوخته‌چشمی به سوزن تقدیر/ چو لاشه بسته‌گلویی به ریسمان قضا» از خاقانی، ضمن شرح‌نامه‌های اشعار این شاعر مورد واکاوی قرار گرفته است. این مقاله با روش تحلیلی کوشیده است به این پرسش، پاسخ گوید که شرح بیت مذکور در این شرح‌نامه‌ها، چه اصلاحاتی می‌طلبد؟ بر این اساس نتیجه گرفته‌ایم شارحان دیوان خاقانی، هنگام شرح این بیت، تفاوت معنای باشه با باز و همچنین تقابل باشه با باز از جهت کوچکی باشه و بزرگی باز را نادیده گرفته‌اند؛ ضمن این که تعبیر دوخته‌چشم بودن باشه را، بستن چشم باز، بدون ذکر شیوة دقیق آن نگاشته‌اند؛ این در حالی است که اولا باشه با باز تفاوت دارد و در فرهنگها و بازنامه‌ها، یک نوع پرندة شکاری کوچک‌تر از باز معنی شده است و ثانیا خاقانی در بیت مورد نظر، افزون بر جناس میان باشه و لاشه، کوچکی باشه را در تقابل با بزرگی باز، مورد نظر داشته است تا از رهگذر تشبیه همزمان انسان به باشه و لاشه، علاوه بر حقارت و کوری او مقابل قدر، مقهوریت و خفگی وی مقابل قضا را نیز برساند و ثالثاً شاعر در این بیت، به شیوة تربیت باشه با دوختن واقعی پلک‌های چشم این پرنده اشاره کرده است و ازاین‌رو جزء «به سوزن» را هم ضمن آن آورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Correction in the Explanations of a Verse From Khaghani's Divan

نویسنده [English]

  • Alireza Fouladi
Persian Language and Literature/ Literature and foreign languages/ University of Kashan
چکیده [English]

A Correction in the Explanations of a Verse From Khaghani's Divan
 

A.    Fouladi*

Kashan University
 
Abstract
The field of Khaqani Research is still a lot of ways to go. one of these ways is to make the explanation of the Divan of this striking poet. in the present article, we examined the explanations of the verse of
"چو باشه دوخته‌چشمی به سوزن تقدیر / چو لاشه بسته‌گلویی به ریسمان قضا"
 from khaghani in interpretations of this Divan. this article' by using the analytical method, tries to answer the question that which points should be corrected in this interpretations? from this research, we have concluded that the commentators of the Khaghani's Divan, when explanation this verse, ignored the different of meaning between "باشه" and "باز" and contrast between these two words, and they also have noticed the "دوخته‌چشم بودن باشه" interpretation without expressing its exact method. while first, "باشه" is different from "باز" in terms of meaning, and secondly, Khaghani regards the contrast between this two words, in terms of the being small of the former and the greatness of the latter, and thirdly, in this verse, in the "دوخته‌چشم بودن باشه" phrase, he has developed a special way to educate "باشه".
Key words: "Persian Poetry", "Khaghani", "Khaghani Research", "explanation", " Revision".
 
 



* Associate Prof. of Ancient Persian cultures & Languages, fouladi2@yahoo.com
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Khaghani"
  • "Khaghani Research"
  • "explanation"
  • " Revision"

مراجع

اذکائی، پرویز. (1356). «باز و بازنامه‌های فارسی». هنر و مردم، سال15، شماره 177 و 178، صص37-45. 
استعلامی، محمد. (1387). نقد و شرح قصاید خاقانی بر اساس تقریرات استاد فروزانفر. تهران: زوار.
برزگر خالقی، محمد. (1387). شرح دیوان خاقانی. تهران: زوار.
بیدل دهلوی. (1376). کلیات بیدل دهلوی. به کوشش اکبر بهداروند و پرویز عباسی داکانی، تهران: الهام.
بینش، تقی. (1387). «بازنامه‌ی نوشیروانی». فرهنگ ایران‌زمین، به کوشش ایرج افشار، ج30، صص 3-106.
تبریزی، محمدحسن بن خلف. (1361). برهانقاطع. به اهتمام دکتر محمد معین، تهران: امیرکبیر.
حافط شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1362). دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی قدس سره‌العزیز. به اهتمام محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران: زوار.
حلوانی، علی بن منصور. (بی‌تا). شکارنامه‌ی ایلخانی. نسخه‌ی خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره‌ 3037.
خاقانی شروانی. (1368). دیوان خاقانی شروانی. به کوشش دکتر ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
رازی، محمدسلیم. (1070ق). صیدنامه‌ی خانی. نسخه‌ی خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره‌ 6085.
سجادی، سیدضیاءالدین. (1374). فرهنگ لغات و تعبیرات با شرح اعلام و مشکلات دیوان خاقانی شروانی. تهران: زوار.
سلمانی، مهدی و مجلّی‌زاده. (1394). امین، «معرفی شکارنامه‌ی ایلخانی». جستارهای ادبی، سال 48، شماره 191، صص 135-154.
سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1359). حدیقه‌ الحقیقه و شریعه الطریقه.  تهران: دانشگاه تهران.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1385). گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی. تهران: مرکز.
معدن‌کن، معصومه. (1372). بزم دیرینه‌عروس؛ شرح پانزده قصیده از دیوان خاقانی. ویراسته‌ی احمد سمیعی (گیلانی)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
معزی، محمد بن عبدالملک نیشایوری، (1318). دیوان امیرالشعراء محمد بن عبدالملک نیشابوری متخلص به معزی. با مقدمه و حواشی به سعی و اهتمام عباس اقبال، بی‌جا: کتابفروشی اسلامیه.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (بی‌تا). مثنوی معنوی. به همت رینولد.الین.نیکلسون، تهران: مولی.
نسوی، ابوالحسن علی بن احمد. (1354). بازنامه؛ با مقدمه‌ای در صید و آداب آن در ایران تا قرن هفتم هجری، نگارش و تصحیح علی غروی، تهران: مرکز مردم‌شناسی ایران- وزارت فرهنگ و هنر.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار