تحلیل طرحواره‌های قدرتی در غزلیّات شمس و پیوندآن باالگوی جهان‌بینی مولانا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

3 دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

«طرحواره‌های تصویری» که در حوزۀ زبان‌شناسی شناختی، بر نقش تجربه در شناخت تأکید می‌ورزند، طرح‌هایی از تجربه‌های جسمانی هستند که در ذهن شکل می‌گیرند و انسان را قادر می‌سازند مفاهیم پیچیده و انتزاعی را درک کند، دربارۀ آن‌ها بیندیشد و استدلال کند. پژوهش حاضر با بررسی طرحواره-های قدرتیِ «اجبار»، «مانع»، «نیروی متقابل»، «انحراف از جهت»، «رفعِ مانع»، «توانایی» و «جذب» در غزلیّات مولانا بر اساس نظر جانسون، در پی اثبات این فرضیّه است که طرحواره‌های قدرتی چگونه با الگوهای جهان‌بینی مولانا پیوند خورده‌اند. پژوهش نشان می‌دهد که بهره‌گیری از طرحواره‌های قدرتی در عرفان برای تبیین مفاهیم عرفانی اجتناب‌ناپذیر است و تفهیم عرفان در قالب نوعی حرکت با موانع خاص که کشش‌های متضادّی آدمی را به سوی خود می‌کشند، تنها در قالب طرحواره‌ها امکان‌پذیر است. همچنین طرحواره‌ها می‌توانند بر جنبه‌هایی از جهان‌بینی تأکید کنند، برای تبیین آن‌ها از طرح‌های جدیدی بهره گیرند و تفسیری از جهان‌بینی شاعر و جنبه‌های پراهمّیّت آن به دست دهند؛ جهان‌بینی عرفانی به همان میزان که برای تبیین خود به طرحواره‌ها نیازمند است، هدایت طرحواره‌ها را نیز در دست می‌گیرد و برای تبیین الگوهای خود دست به گزینش نوع خاصّی از آن‌ها می‌زند. در جهان‌بینی زمین‌گریز و آسمان‌گرای مولانا، وجود طرحواره‌هایِ «عمودی»، «کشش دو سویه»، «مانعِ محاصره ‌کننده»، «مانعِ گذرگاهِ باریک» و «مانعِ دید»، در کنارِ طرحواره‌های مورد نظر جانسون، همۀ موارد بالا را تأیید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Survey of Force schemas in Shams's sonnets and its relations by Mawlana's worldview pattern

نویسندگان [English]

  • hasan tofighi 1
  • Ali Tasnimi 2
  • mehyar Alavi Moghaddam 3
1 PhD. Student of Persian Language and Literature, Hakim Sabzevari University
2 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanitarian Science, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran
3 عضوهیات علمی گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری
چکیده [English]

A Study of Force schemas in Ghazals of Shams and its Relation with
Rumi's Worldview
  
Abstract
The "image schemas", which emphasize the role of experiential knowledge in the field of cognitive linguistics, are patterns of physical experiences that are formed in the mind and enable a person to comprehend complex and abstract concepts. This study examines the force schemes of "Compulsion", "Blockage", "Counterforce", "Diversion", "Removal of Restraint", "Enablement" and "Attraction" in Rumi's poetry, according to Johnson's view. It is argued that force schemas are linked to Rumi's worldview patterns. Research shows that the use of force schemas in mysticism is inevitable for the explanation of mystical concepts, and that understanding mysticism in the form of a movement with certain opposing obstacles attracting man is possible only through schemas. Schemas can also emphasize aspects of worldview, explain them to new schemas, and give an interpretation of the worldview of the poet and its significant aspects. The mystical worldview that needs schemas for self-explanation takes on schemas and selects certain kinds to explain their patterns. In Rumi's heavenward worldview, the existence of "vertical" schemas, "double stretch", "obstructive barrier", "obstacle of narrow passage" and "obstacle to vision", along Johnson's schemas approval confirm all of the above.
Keywords: 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive Linguistics
  • image Scheme
  • Force Scheme
  • Rumi's Ghazals
  • Worldview
قرآن کریم. (1374). ترجمه­ی عبدالمحمّدآیتی، تهران: سروش.
ابوالقاسمی، سیّده­مریم. (1383). اصطلاحات و مفاهیم عرفانی دیوان شمس. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بارسلونا، آنتونیو. (1390). استعاره و مجاز با رویکردی شناختی. برگردان فرزان سجودی، لیلا صادقی و تینا امراللهی، تهران: نقش جهان.
بقلی­شیرازی، روزبهان. (1344). شرح شطحیّات. تصحیح هانری کربن، تهران: انستیتوی ایران و فرانسه.
بهرامی، غلامرضا. (1391). غم و شادی از نگاه مولانا. کارشناسی­ارشد، دانشگاه قم.
بهنام، مینا. (1389). «استعاره­ی­مفهومی نور در دیوان شمس». نقد ادبی، سال 3، شماره‌ی 10، صص91-114.
پورالخاص، شکرالله؛ آلیانی، رقیّه. (1397). «بررسی استعاره­های جهتی در غزلیّات شمس». متن­پژوهی ادبی، سال 22، شماره­ی 75، صص 207-228.
حسینی، ندا. (1393). بررسی مفهوم شمس در غزلیّات مولانا بر اساس رویکرد شناختی. پایان‌نامه‌ی کارشناسی­ارشد دانشگاه فردوسی مشهد.
راسخ­مهند، محمّد. (1393). درآمدی بر زبان­شناسی شناختی: نظریّه­ها و مفاهیم. تهران: سمت.
زرقانی، سیّدمهدی و همکاران. (1393). «تطوّر استعاره­ی عشق از سنایی تا مولانا». ادبیّات عرفانی دانشگاه الزّهرا، سال 6، شماره­ی 11، صص  43-79.
سجّادی، سیّد­جعفر. (1370). فرهنگ لغات و اصطلاحات عرفانی. تهران: طهوری.
شیمل، آن­ماری. (1375). شکوه شمس (سیری در آثار و افکار مولانا جلال­الدّین رومی). ترجمه­ی حسن لاهوتی، تهران: علمی و فرهنگی.
صارمی، سهیلا. (1373). مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطّار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صفوی، کورش. (1392). درآمدی بر معنی­شناسی. تهران: سوره مهر.
عبدالکریمی، سپیده. (1393). فرهنگ توصیفی زبان­شناسی شناختی. تهران: علمی.
علّامی، ذوالفقار و کریمی، طاهره. (1395). «تحلیل شناختی استعاره­ی ­مفهومی جمال در مثنوی و دیوان شمس». زبان و ادبیّات فارسی، سال 24، شماره­ی80، صص137-159.
غنی، قاسم. (1366). تاریخ تصوّف در اسلام و تطوّرات و تحوّلات مختلفه­ی آن از صدر اسلام تا عصر حافظ. ج2، تهران: زوّار.
فتوحی­رودمعجنی، محمود. (1392). سبک­شناسی: نظریّه­ها، رویکردها و روش­ها.  تهران: سخن.
فروزانفر، بدیع­الزّمان. (1381). احادیث و قصص مثنوی. تهران: امیرکبیر.
کاسیرر، ارنست. (1378). فلسفه­ی صورت­های سمبلیک. ترجمه­ی یدالله موقن، ج2، تهران: هرمس.
کاشانی، عبدالرزّاق.(1376). اصطلاحات­الصّوفیّه. ترجمه­ی محمّدعلی مودودلاری و به کوشش گل­بابا سعیدی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
کریمی، طاهره؛ علّامی، ذوالفقار .(1392). «استعاره­های­مفهومی در دیوان شمس برمبنای کنش حسّی خوردن». نقد ادبی، سال 6، شماره­ی 24، صص 143-168.
کریمی، طاهره. (1394). «بررسی معناشناختی استعاره­های چندشبکه­ای مادر و طفل در دیوان شمس از نطفه­بستن تا فطام». نقد ادبی، سال 8، شماره­ی 30، صص 145-165.
کوچک­زاده، علی. (1394). بررسی تطبیقی استعاره در غزلیّات حافظ و مولوی از منظر معنی­شناسی­شناختی. کارشناسی­ارشد زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه پیام نور تهران.
لیکاف، جورج. (1395). قلمرو تازه­ی علوم شناختی: آنچه مقوله­ها درباره­ی ذهن فاش می­کنند. ترجمه­ی جهانشاه میرزابیگی، ج1، تهران: آگاه.
مباشری، محبوبه؛ کریمی، طاهره. (1394). «تحلیل شناختی تصویر آهو در دیوان شمس». پژوهش­های ادب عرفانی(گوهر گویا سال 9، شماره­ی 2، صص 25-50.
محرابی­کالی، منیره. (1393). بررسی و مقایسه­ی طرح­واره­های تصویری غزلیات سعدی و حافظ. پایان‌نامه‌ی دکتری دانشگاه مازندران.
محمّدیان، عبّاس. (1386). سیمای انسان در مثنوی مولوی. سبزوار: دانشگاه تربیت معلّم سبزوار.
مشتاق­مهر، رحمان. (1392). فرهنگ­نامه­ی رمزهای غزلیّات مولانا. تهران: خانه­ی کتاب.
مولوی، جلال­الدّین­محمّد. (1385). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: هرمس.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ.(1393). غزلیّات شمس تبریز. مقدّمه، گزینش وت فسیر: محمّدرضاشفیعی­کدکنی، دوجلد، تهران: سخن.
Cameron‚ Lynne & Maslen‚Robert. (2010). Metaphor Analysis: research practice in applied linguistics‚ social sciences and the humanities. First Published. London: Equinox Publishing Ltd.
Croft‚William & Cruse‚Alan. (2005). Cognitive Linguistics.Third printing. United Kingdom: Cambridge university press.
Jahnson‚ Mark. (1987).The Body In The Mind: The Bodily Basis Of Meaning, Imagination, and Reason. The University Of Chicago Press.
 Lakoff‚ George .(1993). The Contemporary of metaphor.In metaphor and thought. Ed. A. ortony.Second Edit. Cambridge university press.PP 202-251.
Lakoff‚ George & Jahnson‚ Mark.(2003). Metaphors we live by.Chicago and London‚The University of Chicago press.