مقاله کوتاه: سندی نویافته دربارۀ سرایندۀ سام‌نامه

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

دانشگاه حضرت نرجس (س) رفسنجان

چکیده

سام‌نامه یکی از منظومه‌های پهلوانی درباره‌ی دلاوری‌های‌ سام نریمان است که به تقلید از شاهنامه‌ی فردوسی سروده شده است. شناخت سراینده‌ی این منظومه و نیز دوره‌ی سرایش آن، یکی از مباحث پیچیده‌ی ادب حماسی ایران است. در برخی منابع متأخر، سام‌نامه را به خواجوی کرمانی، شاعر معروف سده‌ی هشتم نسبت داده‌اند و توجه به این نکته و نیز نام‌بردن از خواجو در ابیاتی از این منظومه که در اصالت آن‌ها تردید است، سبب شده که برخی محقّقان، سام‌نامه را سروده‌ی این سراینده بدانند؛ حال آنکه شمار دیگری از محققان، این انتساب را مردود دانسته‌اند. اخیراً یکی از پژوهشگران با بررسی نسخه‌های شبرنگ‌نامه و بر پایه‌ی عبارتی که در پایان یکی از دستنویس‌های آن آمده، این فرضیه را مطرح کرده که سام‌نامه سروده‌ی شاعری گمنام به نام خواجوی شاهنامه‌خوان کراتی است. در این مقاله نخست به بررسی آرا و نظریه‌های متفاوت پژوهشگران درباره‌ی گوینده‌ی سام‌نامه می‌پردازیم، سپس با آوردن ابیات پایانی یکی از دستنویس‌های این منظومه، نشان می‌دهیم که سراینده‌ی سام‌نامه‌ همان خواجوی شاهنامه‌خوان است و این منظومه را در حدود قرن دهم سروده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A new document about the composer of SamName

نویسنده [English]

  • Reza Ghafouri
Narjes Uiversity
چکیده [English]

A new document about the composer of  SamName
Reza Ghafouri
1.Introduction
SamName is one of the heroic poems about the courage of Sam Nariman, which was written in imitation of Ferdowsi's Shahname. Knowing the composer of this poem and also the period of its composition is one of the complex topics of Iranian epic literature. In some recent sources, SamName has been attributed to Khajooie Kermani, the famous poet of the eighth century, and the attention to this point and the mention of Khajou in a number verses of this poem, the authenticity of which is doubtful, has caused some scholars to consider the SamName as the poem of this poet. However, a number of other scholars have rejected this attribution. Recently, by examining the manuscript versions of the ShabrangName and based on the phrase at the end of one of its manuscripts, a researcher has hypothesized that SamName is the poem of an anonymous poet named Khajou Shahname Khan Korati.
  In this paper, we first examine the different opinions and theories of researchers about the narrator of the system, then by providing the final verses of one of the manuscripts of this poem, we that the poet of SamName as Khajou Shahname Khan, , he composed this poem around the tenth century.
 
 
 
 
 
 
2.Methodology
The research method in this paper is library and fiching (indexing). Among orientalists, Spiegel was the first one who considered the SamName as the composition of Khajou. After him, Jules Moll referred to the SamName, in the introduction of Shahname, without mentioning its composer and only wrote that its source goes back to the stories of the Sassanid period. Shortly afterward, Herman Ateh considered it a kind of forgery and change of Homay and Homayoun prepared by Khajoui Kermani, without mentioning the composer of SamName, Jan Ripka also called the SamName shameless plagiarism of  Homay and Homayoun and argue that it belongs to the Timurid period. In Iran, Bahman Sarkarati was the first one who hypothesized that perhaps a poet named Khajou, and not the famous Khajavi Kermani, composed the system with little literacy. Shortly later, Mahmoud Abedi wrote in an article that the composer of SamName is apparently someone from the class of narrators, storytellers, and familiar with the Shahname and Garshasbname, which is attached to verbal folklore stories. After rejecting the attribution of the system to Khajoo, Vahid Royani, the editor of the SamName, considered it a combination of  Homay and Homayoun with some folk tales, which probably happened from the tenth century onwards. By investigating these disagreements, the aim of this study is to introduce the true poet of the SamName and to clarify one of the ambiguities of Iranian epic literature.
 
3.Discussion
In a number of manuscripts of SamName, Khajoo has been introduced as the composer of SamName. Examining these verses, we can find that these poems are taken from Homay and Homayoun of Khajavi Kermani, which entered into some manuscripts of SamName. Therefore, they cannot be cited when investigating the poet of  SamName, because it is not the composition of the poet of the SamName on the one hand, and also in is not mentioned in most manuscripts of this poem on the other hand. However, most of the people who considered the SamName to be a poem of Khajou, have cited these verses.
One of the noteworthy evidences associated with the composer of SamName is the phrases appeared at the end of one of the manuscripts of Faramarzname, which Shabrangname has been written before that. In this version, a poet named "Maulana Khajoui Shahname Khan Karati" is mentioned. Based on this phrase and by examining and matching the manuscripts of Shebrangname, Abolfazl Khatibi guesses that Khajavi Shahname Khan Karati was an anonymous poet who plagiarized the two poems of small Faramarzname and Shebrangname. This researcher also writes about the Samname that until convincing evidence is found, it can be assumed that around the tenth century AH, a poet named Khajoui Shahname Khan Karati, which it is obvious from his title is Shahname Khan, and attached to epic poems, has composed SamName as a combination of Homay and Homayoun of Khajoui Kermani, by changing the name of Homay to Sam and Homayoun to Paridokht, in addition to creating some other poems about Sam and Paridokht, which were popular among the people at that time. Although Khatibi could not provide evidence to prove his conjecture, the author eventually obtained a manuscript of the poem that confirmed the researcher's conjecture.
 
4.Conclusion
At the end of the manuscript of this poem dated 1129 AH, registered in the National Library of Tabriz, the poet mentions his name and title, Khajoui Shahname Khan, and he is undoubtedly the same Khajoui Shahname Khan Karati that Khatibi has mentioned in his article. Apart from the art of reading Shahname, Khajoui Karati was also a poet, and he may have read the poems of SamName to the people. Khajoui Karati did not study in the presence of any teacher and what he had learned was due to his attachment to reading and learning, and apparently, this has caused loose verses in his poem and perhaps the inclusion of Homay and Homayoun verses in his system, or changing some of its verses was due to his little illiteracy and lack of knowledge of the principles of poetry.
Key Words
Samname, Homay and Homayoon, Khajou Kermani , Khajouie Shahname Khan
 
 References [In Persian]
Abedi, M. (2009). Samname, Encyclopedia of Lersian languege and litrature, Vol:3, Tehran:  Academy of Persian Language and Literature.
Aydenloo, S .(2009). Selection from heroic poems, Tehran: Samt.
____ (2013). Check the new correction of the SamName, Journal Book of the Month of Literature, (70), 58-65.  
Bazel. Hamleie Heidari, Manuscript in national library & Archives of Iran, No 34028-5.
Dameshqi Khiabani, B. (2018) .Samname, Encyclopedia of Iranian People's Culture, Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia
Ethe, H .(1977). History of Persian literature, (S .Reza zade Shafaq,Trans), Tehran: Book translation and publishing company.
Faramarznama. Manuscript of Leiden Library, no: Ms. Acad.150.
Khajou Kermani. (1969). Homay o Homayoon, (K. Eini, Ed), Tehran Iranian Culture Foundation.
ــــــــــــــ (1991). amsa, (S. Niaz Kermani, Ed), Kerman: Bahonar uviversity.
Khatibi, A. (2016). The plagiarism of three heroic poems in the tenth century, JournalIranian Studies, (6), 55- 68.
Mohl, J .(1975).Introduction of Shahname,(J. Afkari), Tehran: Pocket Books Organization.
Nafisi. S. (1928). Nakhlbande Shoara, Tehran: Khavar.
ــــــــــــــ (1965). History of poetry and prose in Iran and in Persian, Tehran: Foroqi.
Naiier Sina, H. (1974). Khajou Kermanis Samname, Proceedings of the 4th Iranian Research Congress, Vol:1, Shiraz: Siraz university.
Omid Salar, M .(1998). Literary expression and slang in Persian epic, Journal   
      Golestan, (1), 85- 110.
Owhadi.T. (2010). Arafat al-Asheqin, (Z. Sahebkari. Trans), Tehran: Miras-e-
        Maktoob.
Rastegar Fasaee, M. (1991).Selected Samname, Shiraz: Navid.
Razmjoo. H. (2002). The realm of the Iranian epis litratur, Tehran: Institute for humanitise and cultural studies.
Rypka, J. (2004). History of Iranian Literature, (E, Shahabi,Trans), Tehran: Sokhan.
 
Safa, Z. (1975). Epic writing in Iran, Tehran: Amirkabir.
ــــــــــــــ. (1990). History of Literature in Iran. Tehran: Ferdows.
Samname. (1902). (A. Bonshahi, Ed). Bombay: Soltani.
ــــــــــــــ .(2013). (V. Rooyani), Tehran: Miras-e- Maktoob.
ــــــــــــــ Manuscript of the National Library of Tabriz, No : 2713.
ــــــــــــــ   Manuscript of the Library of Islamic Consultative Assembly, No: 86498.
ــــــــــــــ Manuscript of Ayatollah Golpayegani Library of Qom, No: 21/ 26.
ــــــــــــــ Manuscript of the Berlin Library, No: .Ms. or. fol. 359.
ــــــــــــــ Manuscript of Heidelberg Library, No: Cod. Trübner 8.
ــــــــــــــ Manuscript of the British Library, No: Or 2926.
Sarkarati, B. (1997).Recognition of the remnants of the Garshasb myth in Iranian epic poems, Name-i Farhangistan, (10), 5- 38.
Sistani, M. (2010). Ehyaoalmolok,(M. Setoode, Ed), Tehran: Elmi-farhangi.
Spiegel, F.( 1849). The Epic of Sam and the Samname, Journal ZDMG. (3), 245- 261.
Taskin Shirazi. (2003). Falaknazname, (S. A. ĀleDavood. Ed.), Tehran:Toos.
.
 
 
 
                    
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • "SamName"
  • "Homay o Homayoon"
  • "Khajou Kermani"
  • " Khajou Shahname Khan"
آیدنلو، سجاد. (1388). متون منظوم پهلوانی. تهران: سمت.
ــــــــــــ . (1392). «بررسی تصحیح جدید سام‌نامه». کتاب ماه ادبیات، شماره‌ی 80، صص 58- 65.
اته، هرمان. (2536). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمه‌ی رضا زاده‌ی‌شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
امیدسالار، محمود. (1377). «بیان ادبی و بیان عامیانه در حماسه فارسی». گلستان، شماره‌ی 1، صص 85- 110.
اوحدی بلیانی، تقی الدین محمد. (1389). عرفات‌العاشقین. به‌تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخراحمد، تهران: میراث مکتوب.
باذل. (بی تا). حمله‌ی حیدری. دستنویس کتابخانه‌ی ملّی به شماره‌ی  ۵-۳۴۰۲۸.
تسکین شیرازی. (1382). فلک‌ناز‌نامه. به‌کوشش سیدعلی آل‌داوود، تهران: توس.
خطیبی، ابوالفضل. (1395). «سرقت ادبی سه منظومه‌ی پهلوانی در قرن دهم». پژوهش‌های ایران‌شناسی، سال 6، شماره‌ی 1، صص 55- 68.
خواجوی کرمانی. (1348). همای و همایون. تصحیح کمال عینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ــــــــــــــ . (1370). خمسه‌ی خواجوی کرمانی. تصحیح سعید نیازکرمانی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
خیابانی، بهمن. (1397). «سام‌نامه». دانشنامه‌ی فرهنگ مردم ایران، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
رزمجو، حسین. (1381). قلمرو ادبیات حماسی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رستگارفسایی، منصور. (1370). برگزیده‌ی سام‎نامه. شیراز: نوید.
ریپکا، یان. (1383). تاریخ ادبیات ایران. ترجمه‌ی ابوالقاسم سرّی، تهران: سخن.
سام‌نامه. (1319). به‌کوشش اردشیر بنشاهی، بمبئی: چاپخانه‌ی سلطانی.
ـــــــ. (1392). به‌تصحیح وحید رویانی، تهران: میراث مکتوب.
ـــــــ. (بی‌تا)الف. دستنویس کتابخانه‌ی ملّی تبریز به شماره‌ی 2713.
ـــــــ. (بی‌تا)ب. دستنویس کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی،  به شماره‌ی 86498.
ـــــــ. (بی‌تا)ج. دستنویس کتابخانه‌ی ملّی پاریس به شماره‌ی Suppl. Pers 1025.
ـــــــ. (بی‌تا)د. دستنویس کتابخانه‌ی آیت‌الله گلپایگانی قم به شماره‌ی 26/21
ـــــــ. (بی‌تا)ه. مندرج در شاهنامه‌ی دستنویس کتابخانه‌ی برلین به شماره‌ی .Ms. or. fol. 359.
ـــــــ. (بی‌تا)و. مندرج در شاهنامه‌ی دستنویس کتابخانه‌ی هایدلبرگ به شماره‌ی Cod. Trübner 8.
ـــــــ. (بی تا)ز. مندرج در شاهنامه‌ی دستنویس کتابخانه‌ی بریتانیا به شماره‌ی Or 2926.
سرکاراتی، بهمن. (1376). «بازشناسی بقایای افسانه گرشاسب در منظومه‌های حماسی ایران». نامه‌ی فرهنگستان، شماره‌ی 10، صص 5- 38.
سیستانی، ملک‌شاه‌حسین. (1389). احیاءالملوک. به‌‌اهتمام منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی.
صفا، ذبیح‌الله. (1354). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــ. (1369). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس.
عابدی، محمود. (1388). «سام‌نامه». دانشنامه‌ی زبان و ادب فارسی، ج3، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
فرامرزنامه. (بی‌تا). دستنویس کتابخانه‌ی لایدن به شماره‌ی Ms. Acad.150.
مول، ژول. (1354). دیباچه‌ی شاهنامه. ترجمه‌ی جهانگیر افکاری، تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.
نفیسی، سعید. (1307). نخلبند شعرا. تهران: مؤسسه خاور.
ــــــــــــ. (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی. تهران: فروغی.
نیّرسینا، هدایت‌الله. (1353). «سام‌نامه‌ی خواجوی کرمانی». به‌کوشش علی محمّد صادقیان، مجموعه مقالات چهارمین کنگره‌ی تحقیقات ایرانی، ج1، شیراز: دانشگاه شیراز، صص 201- 209.
Spiegel, Friedrich. (1849). "Die Sage von Sâm und das Sâm-nâme", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaf, Vol. 3, No. 2/3, pp. 245-261.