کاربرد عوامل انسجام در ابیات تخلص قصاید منوچهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌اموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی/ دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی / دانشگاه تربیت مدرس

3 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجه، دانشگاه کاشان، ایران.

10.22099/jba.2023.46349.4339

چکیده

انسجام از دیدگاه زبان‌شناسی سیستمی - نقشی برای به‌وجودآوردن متن‌های یکپارچه‌ مهم است. عوامل انسجام به دو دسته‌ی دستوری و واژگانی تقسیم می‌شوند و هر دسته زیرمجموعه‌هایی را دربرمی‌گیرد. کاربرد عوامل انسجام در متن ادبی به‌لحاظ کمّی و کیفی با متون دیگر تفاوت دارد؛ بااین‌حال بخش‌هایی از متون ادبی ازجمله بیت تخلص قصیده این تفاوت را بیشتر نشان می‌دهند که شاعر در این بیت می‌کوشد هرچه بیشتر آغاز قصیده را با بدنه‌ی آن پیوند بزند. در پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی، کاربرد عوامل انسجام در بیت تخلص قصاید منوچهری به‌عنوان یکی از نمایندگان سبک خراسانی تحلیل شده است. همچنین تلاش شده تا با تکیه بر پژوهش‎های پیشین، الگویی فارسی برای بررسی انسجام در شعر ارائه شود که مشخص شد در دیوان منوچهری از میان 57 قصیده، 41 قصیده بیت تخلص دارند. به‌طورکلی در محدوده‌ی تخلص قصاید منوچهری 1007 مورد گره انسجامی یافت شد که بسامد عامل انسجام واژگانی (32/82%) بیشتر از عامـل دستوری (67/17‌%) بود. در میان عوامل زیرمجموعه‌ی عامل دستوری، ارجاع (81/11%) بیشترین نقش و عامل ربط (89/0%) کمترین نقش را در انسجام دادن به تخلص‌های این شاعر سبک خراسانی داشت. در میان عوامل انسجام واژگانی، عامل باهم‌آیی (54/50%) بیشترین بسامد و عامل تقارن نحوی (29/1%) کمترین بسامد را داشت.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Cohesive Devices in Transition Verses of Manoochehri's Ode

نویسندگان [English]

  • Naeime Soltani 1
  • Zainab Saberpour 2
  • Alireza Fouladi 3
1 Master's Degree in Persian Language and Literature
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Tarbiat Modares University
3 Associate Professor of Persian Language and Literature/University of Kashan
چکیده [English]

Cohesion is significant in creating cohesive texts. Cohesive Devices can be divided to lexical and grammatical factors, each having subcategories. Using cohesive devices in literary texts is quantitatively and qualitatively different to other texts. Yet parts of literary texts such as transition-verses in odes, better demonstrate this difference as the poet attempts to further link the beginning of the ode to the body. Using a descriptive-analytical method, this study investigates the cohesive devices in transition verses of a Khorasani-style representative, Manoochehri. Moreover, based on previous research, an attempt has been made to create a model for examining cohesion in Persian poetry. It was also revealed that 41 of the 57 odes extracted from Manoochehri's poem collection include transition verses. In general, 1007 cohesive devices were discovered in the transition verses of Manoochehri's odes, with lexical cohesive devices (82.32%) outnumbering grammatical cohesive devices (17.67%). Among the subcategories of grammatical cohesive devices, references (11.81%) played the most important role in making this poet’s transition verses cohesive, while conjunctions (0.89%) played the least important role. Collocations (50.54%) were the most frequent lexical cohesive device, whereas syntactic parallelisms (1.29%) were the least frequent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cohesion
  • Transition-Verse
  • Ode
  • Manoochehri
  • Khorasani Style.‎

مراجع

آزادیان، شهرام؛ خبازها، رضا. (1391). «حسن تخلص و عیوب لفظی گریز تا آغاز سده‌ی هفتم». ادب فارسی، دوره‌ی 2، شماره‌ی 2، صص 67-82.
احمدی‌پور ‌اناری، زهره. (1395). «شیوه‌های تخلص به مدح و ملاک‌های نقد آن در قصیده». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره‌ی 14، شماره‌ی 41، صص 133-‌‌153‌.
احمدی‌گیوی، حسن؛ انوری، حسن. (1397). دستور زبان فارسی 2، ج ۲، تهران: فاطمی.
ایشانی، طاهره. (1393). «تحلیل مقایسه‌ای عوامل انسجام در دو غزل حافظ و سعدی و تأثیر آن بر انسجام متن». زبان‌‌پژوهی، سال 6، شماره‌ی 10، صص 9-36.
به‌جو، زهره. (1377). «طرح کدبندی ابزارهای انسجامی در زبان فارسی». فرهنگ، شماره‌‌های 25 و 26، صص 189-211.
ـــــــــــ (1382). «رابطه‌ی انسجامی جایگزینی در فارسی». فرهنگ، شماره‌های 46 و 47، صص 71-80.
تاکی، گیتی. (1378). «پیوستگی و همبستگی متن در زبان فارسی». مجله‌ی علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 5، شماره‌ی 8، صص129-140.
خبازها، رضا. (1389). «ساخت‌های بلاغی مرکب و کاربرد آنها در تخلص به مدح».  ادب‌پژوهی، دوره‌ی 4، شماره‌ی 14، صص 111-130.
ذکایی بیضایی، نعمت‌الله. (1364). نقدالشعر. تهران: ما.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1391). موسیقی شعر. تهران: آگه.
شیری‌، علی‌اکبر. (1382). «عوامل انسجام در زبان فارسی». رشد آموزش زبان و ادب فارسی، سال ۱۷، شماره‌ی 68، صص 9-15.
صفا، ذبیح‌الله. (1392). تاریخ ادبیات ایران (خلاصه‌ی جلد اول و دوم). تهران: ققنوس.
صفوی، کورش. (1397). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سوره‌ی مهر.
فاولر، راجر. (1395). سبک و زبان در نقد ادبی. ترجمه‌ی مریم مشرف، تهران: سخن.
فرشیدورد، خسرو. (1382). دستور مفصل امروز. تهران: سخن.
گرکانی، محمدحسین شمس‌العلما. (1377). ابدع‌البدایع. به‌اهتمام حسین جعفری، با مقدمه‌ی جلیل تجلیل، تبریز: احرار.
محجوب، محمدجعفر. (بی‌تا). سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: فردوس.
محمدی، حسین. (1391). تحلیل مقایسه‌ای عوامل انسجام در گونه‌های نثر مرسل و فنی در متون کهن فارسی با تکیه بر پاره‌هایی از قابوس‌نامه، سیاست‌نامه، کلیله‌ودمنه و مرزبان‌نامه. پایان‌نامه‌ی دکتری دانشگاه تربیت‌مدرس.
منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوص بن احمد. (1363). دیوان منوچهری دامغانی. به‌کوشش محمد دبیر‌سیاقی، تهران: کتاب‌فروشی زوار.
مهاجر، مهران؛ نبوی، محمد. (1376). به سوی زبان‌شناسی شعر رهیافتی نقش‎گرا. تهران: مرکز.
نظری، علیرضا و همکاران. (1390). «زبان‌شناسی متن و الگوی انسجام در آرای نحوی، بلاغی، و نقدی عربی قدیم».  ادب عربی، سال 3، شماره‌ی 3، صص 83-112.
نوروزی، حامد. (1386). بررسی نقش ارجاع و انسجام واژگانی در محور عمودی شعر (با تأکید بر قصاید خاقانی). پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد دانشگاه تربیت‌مدرس.
نوروزی، حامد؛ غلامحسین‌زاده، غلامحسین. (1387). «نقش ارجاع شخصی و اشاره‌ای در انسجام شعر عروضی فارسی». پژوهش‌های ادبی، سال 5، شماره‌ی 19، صص 117-138.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1388الف). «نقش ارجاع مقایسه‌ای در انسجام شعر عروضی فارسی». پژوهش‌های ادبی، سال 6، شماره‌ی 25، صص 91-114.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1388ب). «نقش عوامل ربط زمانی در انسجام متن». کاوش‌نامه‌ی زبان و ادبیات فارسی، سال 10، شماره‌ی 19، صص 97-122.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1389). «نقش تکرار آوایی در انسجام واژگانی شعر عروضی فارسی». ادب و زبان، دوره‌ی جدید، شماره‌ی 27، صص 251-282.
هلیدی، مایکل؛ حسن، رقیه. (1395). زبان، بافت و متن جنبه‌هایی از زبان در چشم‌اندازی اجتماعی - نشانه‌شناختی. ترجمه‌ی مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی، تهران: علمی.
همایی، جلال‌الدین. (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران، اهورا.
یاوری، فاطمه و همکاران. (1397). «انسجام واژگانی و دستوری با رویکرد به واژه‌های مکرر در دیوان منوچهری». علوم ادبی، سال 8، شماره‌ی 13، صص155-183.
Halliday, M. A. K. & Hasan, R. (1976). Cohesion in English. London: Longman.
................................................................. (1989). Language, Context and Text: Aspects of Language in a Social-Semiotic Perspective. Oxford: Oxford University Perss.
Halliday, M. A. K. & Matthiessen, C. M. L. M. (2014). Halliiday's introduction to functional grammar (4th edition). London & New York: Routledge.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار