تأثیرپذیری‌های شهریار از نظامی گنجوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور؛ تهران، ایران

10.22099/jba.2023.46503.4347

چکیده

تأثیر نظامی بر اغلب آثاری که بعد از قرن ششم سروده شده، مشهود است. شاعران معاصر نیز از این مقوله مستثنی نبوده و ضمن برقراری رابطه‌ی بینامتنی با آثار نظامی گنجوی معناهای شعر خود را گسترش داده‌اند. این مقاله که به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی انجام شده، بر این فرض مبتنی است که متون کهن با گذشت زمان، یک‌سره به فراموشی سپرده نمی‌شوند؛ بلکه در متونِ سپسین به شیوه‌های گوناگون بازتولید می‌‌شوند. محمدحسین شهریار ازجمله سخن‌گویان روزگار ماست که از زبان، هنر و اندیشه‌ی نظامی بسیار اثر پذیرفته است. هرچند بوطیقای شعر شهریار و نظامی از اساس نسبت و قرابت چندانی با هم ندارد؛ اما شهریار توانسته از برخی ابعادِ شعرِ نظامی بهره‌های هوشمندانه‌ای ببرد. ما در پژوهش پیش رو ابتدا به نحوه‌ی یادکردِ شهریار و نوعِ نگاه او به شخصیت و آثار نظامی پرداخته‌ایم و سپس به بعضی از شباهت‌های مضمونی، زبانی و هنری آن دو اشاره کرده‌ایم. تأثر اصلی شهریار به تصریح خود او از توصیفات و تابلوهای نظامی است. شهریار تابلوسازی را در پرتو موازین رمانتیسم تعریف می‌کند. تابلوسازی از این لحاظ، شاخ و برگ دادن به تصویر یا موضوعی مشخص است که شبیه آن را در میانه‌ی‌ داستان‌های نظامی نیز می‌توان دید. احتمال می‌رود که شهریار در معراجیه‌پردازی و فرزندنامه‌سرایی نیز از نظامی الهام گرفته است. حکمت‌گویی، گرایش به دَرج مضامین ترسایی و شبانه‌سرایی هم از دیگر وجوه مشترک فکری در بین نظامی و شهریار است. در نگرشی کلی، بیشترین اثرپذیری‌ها در ساحت تصویرآفرینی و فکری مشاهده می‌شود. در مرتبه‌ی بعدی، شهریار به زبانِ نظامی آن‌گاه که روی در روانی و نرمی می‌گذارد، توجه نشان می‌دهد. 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Nizami Ganjavi’s influences on Shahriar

نویسنده [English]

  • saeed karimi qare baba
Associate Professor in Persian Language and Literature, Payame Noor University, Tehran , Iran
چکیده [English]

The Nizami Ganjavi’s influence is evident in most of the works written after the sixth century. Contemporary poets are no exception to this category and while establishing an inter-textual relationship with Ganjavi's works, they have expanded the meanings of their poetry. This descriptive-analytical article is based on the assumption that ancient texts are not completely forgotten over time, but are reproduced in later texts in various ways. Mohammad Hossein Shahriyar is one of the poets of our time who has been greatly influenced by language, art and Nizami’s thought. Although the poetics of Shahriyar and Nizami’s poetry are not very close to each other in terms of relationship and proximity, Shahriyar has been able to use some aspects of Nizami’s poetry intelligently. In the present study, we have first dealt with the way Shahriyar is mentioned and the way he looks at Nizami’s personalities and works, and then we have pointed out some of the thematic, linguistic and artistic similarities between the two. Shahriyar's main influence, according to him, is from Nizami’s descriptions and paintings. Shahriyar defines painting in the light of the standards of Romanticism. Painting in this sense is the leafing of a specific image or subject that can be seen similarly in the middle of military stories. It is probable that Shahriyar was also inspired by Nizami in his Ascension and Children's Book.

کلیدواژه‌ها [English]

  • tableau making
  • thematic
  • linguistic and genre similarities
  • Shahryar ‎and Nizami.‎

مراجع

آیدنلو، سجاد. (1382). «شهریار و شاهنامه». فرهنگ، دوره‌ی 16، شماره‌های 46 و 47، صص 1-53.
اکبری بیرق، حسن؛ اسدیان، مریم. (1386). «الفاظ و تعبیرات عامیانه در غزلیات شهریار».  دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم، سال 1، شماره‌ی 3، صص 113-144.
پورجوادی، نصرالله. (1393). مقاله‌ی حافظانه‌های شهریار چاپ شده در قافله‌ی شوق (شناخت‌نامه‌ی دکتر محمدعلی موحد). تبریز: ستوده.
پورنامداریان، تقی؛ موسوی‌راد، مصطفی. (1400). «زبان نظامی گنجوی». زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، دوره‌ی 74، شماره‌ی 244، صص 1-31.
ثروتیان، بهروز. (1382). اندیشه‌های نظامی گنجوی. تبریز: آیدین.
ـــــــــــــ. (1394). جادو سخنِ جهان نظامی. تهران: معین.
جلیلی جشن‌آبادی، صبا؛ رحیمی، سیدمهدی. (1400). «فرزندنامه: به مثابه یک ژانر».  جستارهای نوین ادبی، دوره‌ی 54، شماره‌ی 212، صص 21-41.
چوهدری، شاهد. (1371). «تأثیر نظامی گنجوی بر اشعار اقبال لاهوری». آشنا، سال 2، شماره‌ی 7، صص 31-35.
حائری (کورش)، سیدهادی. (1399). افکار و آثار ایرج میرزا. تجدیدنظر و اضافات: محمود علمی. تهران: جاویدان.
حسینی‌مقدم، اسما و همکاران. (1399). «از عشق به عرفان؛ تحلیل گشتارهای روایی و دگرگونی شخصیت‌ها از خسرو و شیرین نظامی گنجوی تا شیرین و فرهاد سلیمی جرونی». نقد ادبی، سال 13، شماره‌ی 52، صص56- 109.
حمیدیان، سعید. (1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: ناهید.
خالقی‌‌مطلق، جلال. (1375). «تن‌کامه‌سرایی در ادبیات فارسی». ایران‌شناسی، سال 8، شماره‌ی 29، صص 15-54.
 ــــــــــــــــ. (1395). مدخل نظامی گنجوی، دانشنامه‌ی زبان و ادب فارسی. ج 6، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
دولت‌شاه سمرقندی، دولت‌شاه بن بختی‌شاه. (1382). تذکره‌الشعرا. به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.
رستگارفسایی، منصور. (1370).«فردوسی و نظامی». آشنا، سال۱، شماره‌ی2، صص4-9.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1389). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد. تهران: سخن.
شریعت کاشانی، علی. (1396). سرود بی‌قراری؛ درنگی در هستی‌شناسی، شعر، اندیشه و بینش احمد شاملو. تهران: گلشن راز.
شمیسا، سیروس. (1388). سبک‌شناسی شعر. تهران: میترا.
شهریار، محمدحسین. (1371). کلیات ترکی. گردآوری و تصحیح: اصغر فردی، تهران: الهدی.
ــــــــــــــــــــ (1379) گفتگو با شهریار؛ به‌اهتمام جمشید علیزاده، تهران: نگاه.
 ـــــــــــــــــــ (1382). دیوان شهریار. تهران: زرین و نگاه.
ـــــــــــــــــــــ (1389) ناله‌های شباهنگی؛ اشعار عاشورایی، مقاومت و پایداری. تبریز: بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس.
طبری، محمدبن جریر. (1362). تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک. ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
عابدی، کامیار. (1396). مقدمه‌ای بر شعر فارسی در سده‌ی بیستم میلادی. تهران: جهان کتاب.
عشقی، میرزاده. (1350). کلّیات مصور. تهران: امیرکبیر.
عظیمی، میلاد؛ طیه، عاطفه. (1398). پیر پرنیان‌اندیش: در صحبت سایه. تهران: سخن.
علی‌محمدی، ابوالفضل. (1393) فرهنگ اعلام دیوان فارسی و ترکی استاد شهریار. تهران: ریتم.
فاتحی، پروین. (1388). معراج پیامبر اکرم (ص) و معراج‌نامه‌های منظوم در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
فردوسی، حکیم ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به‌تصحیح جلال خالقی مطلق. ج 8، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
قاسمی‌پور، قدرت. (1400). «شیرین شه‌بانویی در خوزستان و میان‌رودان یا شاه‌دختی در ارمنستان؟ (با نگاهی به تاریخ‌نگاری‌های ایرانی، سریانی، ارمنی و رومی)». زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال 74، شماره‌ی 224، صص 97-122. 
کرمی، محمدحسین. (1381). «سیر اندیشه در آثار نظامی و سعدی». پژوهش‌نامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، دوره‌ی 9، شماره‌ی 33، صص 137- 177.
کریمی قره‌بابا، سعید. (1399). «شیرین در چشمه نظامی گنجوی، تصویری تأثیرگذار و رمانتیک در شعر معاصر فارسی». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی، سال 28، پیاپی 88، صص 279-302.
کیانوش، محمود. (1389). نیما یوشیج و شعر کلاسیک فارسی. تهران: قطره.
متینی، جلال. (1380). «نامه‌های پروین اعتصامی به مهکامه محصص». ایران‌شناسی، سال 13، شماره‌ی 49، صص 194-217.
محمدزاده صدیق، حسین. (1396). پاره‌ای از جان. تهران: تکدرخت.
مشرف، مریم. (1382). مرغ بهشتی؛ زندگی و شعر محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار). تهران: ثالث.
منزوی، حسین (1372) این ترک پارسی‌گوی؛ تحلیل و بررسی شعر شهریار. تهران: برگ.
نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1313). خسرو و شیرین. به‌تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: مطبعه ارمغان.
ـــــــــــــــــــــ (1315) هفت‌پیکر. به‌تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: مطبعه ارمغان.
ــــــــــــــــــــــ (1373) هفت‌پیکر. به‌تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــــــــ (1378الف). مخزن‌الاسرار. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
ـــــــــــــــــــــ (1378ب). لیلی و مجنون. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
ـــــــــــــــــــــ (1378ج). اقبالنامه. با تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: سوره.
ـــــــــــــــــــــ (1380). شرفنامه. به‌تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
ــــــــــــــــــــ (1391). دیوان نظامی گنجوی. تصحیح، گردآوری و توضیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
ولی‌پور، عبدالله؛ همتی، رقیه. (1400). «از گنجه تا دهلی (رد پای نظامی گنجوی در شعر بیدل دهلوی)». پژوهشنامه‌ی ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 19، شماره‌ی 37، صص 323-343.
یاحقی، محمدجعفر. (1370). «نیما و نظامی». باژ، سال1، شماره‌ی 4، صص 30-41.
یوسفی، حسین‌علی. (1378). بنای عاشقی بر بی‌قراری است؛ نقد تحلیلی و تطبیقی خسرو و شیرین نظامی با شیرین و خسرو دهلوی. تهران: روزگار.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار