خواب و رویا در دیوان حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه ولی عصر رفسنجان

چکیده

 
خواب و رویا در دیوان حافظ
 
مختار کمیلی*
دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان
چکیده
خواب و رویا از پدیده‌هایی است که بسامد آن‌ در دیوان حافظ، قابل توجه است و از این رو، قابلیّت بررسی و تأمّل دارد. حافظ در بیتی هنرمندانه و موجز به همانندی و شباهت مرگ و خواب که مفهوم حدیثی از پیامبر(ص) است، اشاره کرده است. وی مطلع دو غزل از غزل‌های خود را به نقل رویاهای سحرگاهی خود و تعابیر آن‌ها اختصاص داده که نشان‌دهنده­ی اهمیت رویا و تعبیر آن در دیدگاه وی است. رویای پیاله، پری، آفتاب و برآمدن ماه، رویاهای غالباً سحرگاهی دیوان حافظند که به دولت، دیوانگی و پادشاه و یار سفرکرده­ی گزارده شده‌اند. این تعابیر در مجموع، مطابق با تعابیری است که در خواب‌نامه‌های فارسی برای این رؤیاها ضبط شده است.




*  استادیار زبان و ادبیات فارسی mokhtar.komaily@gmail.com
تاریخ دریافت مقاله: 14/1/91                 تاریخ پذیرش مقاله: 14/11/91

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sleep and Dream in Hafez' Divan

چکیده [English]

Sleep and Dream in Hafez' Divan
 
M. Komeili*
Vali asr University of Rafsenjan
Abstract
Sleep and dream are two prominent features which are frequently mentioned in Divan, so they are worth studying here. Hafez, in two hemistichs, artistically and concisely refers to the similarity of death and sleep which is reminiscent of one of the holy Prophet's (PBUH) hadiths. Hafez allots the beginning lines of two of his sonnets to his dawn dreams and their interpretations, which are very telling of the importance of dream and its interpretation in his view. The dream of a bowl, an elf, the sun and rising of the moon are mostly dawn dreams in Divan, which are interpreted as wealth and state, madness, a king and the late friend. These interpretations are in accordance with the interpretation of these dreams in other Persian books and letters of Sleep.

 



* Assistant Professor of Persian Language & Literature, mokhtar.komaily@gmail.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: interpretation
  • Hafez
  • sleep
  • Persian books on dreams
قرآن مجید. (1379). ترجمه‌ی محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.
ابن­بطلان، مختار بن حسن. (1382). تقویم الصحه. ترجمه از مترجمی نامعلوم، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (بی تا). لسان العرب. ج14، اعتنی بتصحیها امین محمد عبدالوهاب و محمد الصادق العبیدی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
استعلامی، محمد. (1386). درس حافظ. تهران: سخن.
اسدی توسی، علی بن احمد. (1386). گرشاسب‌نامه. تهران: دنیای کتاب.
اسماعیل بن نظام الملک ابرقوهی. تعبیرسلطانی. دست‌نویس شماره834 مشکوه، شماره 8814، کتابخانه­ی مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران.
اسماعیل جرجانی. (1369)، خفی علایی. به کوشش علی­اکبر ولایتی و محمود نجم‌آبادی، تهران: اطلاعات.
اوحدی مراغی، رکن الدین. (1375). کلیات اوحدی اصفهانی معروف به مراغی. با تصحیح و مقابله و مقدمه­ی سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
برهانی، مهدی. (1364). «قزوینی-غنی یا خانلری، کدام؟»، حافظ‌شناسی، ج1، فراهم آورده­ی سعید نیاز کرمانی، تهران: گنج کتاب، صص67-110.
 ترمذی، محمد بن عیسی. (1430). سنن الترمذی. اعتنی به وراجَعَه الاستاذ محمّد بَربَر، بیروت: المکتبه العصریه.
جاوید،‌ هاشم. (1375). حافظ جاوید. تهران: فرزان.
حافظ، شمس الدین محمد. (1374). دیوان حافظ. به تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی، با مجموعه تعلیقات و حواشی علامه قزوینی، به اهتمام ع. جربزه­دار، تهران: اساطیر.
حبیش تفلیسی. کامل التعبیر. دست‌نویس شماره‌ی 226 کتابخانه­ی چلبی عبدالله ترکیه، میکرو فیلم شماره‌‌ی 185 کتابخانه­ی مرکزی دانشگاه تهران.
حسن لی، کاووس. (1389). دفتر نسرین و گل. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
حسن لی، کاووس.. (1388). راهنمای موضوعی حافظ­شناسی. شیراز: نوید.
خرمشاهی، بهاءالدین. (1371). حافظ­نامه. تهران: علمی و فرهنگی.
خوابگزاری. (1346). به تصحیح ایرج افشار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دارمی، عبدالله بن بهرام. (1429). سنن الدارمی. تحقیق عبدالغنی مستو، بیروت: المکتبه العصریه.
دستغیب، عبدالعلی. (بی تا). حافظ شناخت. تهران: علم .
دهخدا، علی­اکبر. (1386). امثال وحکم. تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی­اکبر. (1377). لغت‌نامه. ج 7 و8، تهران: مؤسسه لغت نامه دهخدا.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1383). یادداشت‌ها و اندیشه‌ها. تهران: سخن.
سرکاراتی، بهمن. (1385). سایه‌های شکار شده. تهران: طهوری.
سعدی، مصلح بن عبدالله. (1385). غزل‌های سعدی. به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
سودی بسنوی، محمد. (1362). شرح سودی بر حافظ. ترجمه‌ی عصمت ستارزاده، ارومیه: انزلی.
شمیسا، سیروس. (1388). یادداشت‌های حافظ. تهران: علم.
شوالیه، ژان وآلن گر بران. (1388). فرهنگ نمادها. ج3، ترجمه وتحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیجون.
صدیقیان، مهین دخت. (1383). فرهنگ واژه‌نمای حافظ. به انضمام فرهنگ بسامدی، تهران: سخن.
عجلونی الجراحی، اسماعیل بن محّمد. (1408). کشف الخفاء. ج2، بیروت: دارالکتب العلمیه.
عزالدین محمود کاشانی. (1382). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. مقدمه و تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، تهران: زوّار.
غنی، قاسم. (1375). بحث در آثار وافکار حافظ. تهران: زوّار.
فروزانفر، بدیع الزمان. (1370). احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن(1379). رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، با تصحیحات و استدراکات بدیع الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
قیصری، ابراهیم. (1380). ابیات بحث انگیز حافظ. تهران: توس.
قیصری، ابراهیم. (1366). «کاغذین جامه- کلاله( گُلاله)؟». آینده، سال 13، شماره‌ی 8- 12، صص 602- 607.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1378). پند و پیوند. تهران: قطره.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1376). رویا، حماسه. اسطوره. تهران: مرکز.
لسان التنزیل. (1362). به اهتمام مهدی محقق، تهران: علمی و فرهنگی.
مجلسی، محمدباقر. (1368). بحارالانوار. ج 50، تصحیح محمد الباقر البهبودی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
مجلسی، محمدباقر. (1382). بحارالانوار. ج 61 و 14، نهض بمشروعه جواد العلوی و محمّد الاخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیّه.
هجویری، علی بن عثمان. (1383). کشف المحجوب، مقدمه و تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
هروی، حسینعلی. (1386). شرح غزل‌های حافظ. به کوشش زهرا شادمان، تهران: نو.
هرن، پاول وهانیریش هوبشمان. (2536). اساس اشتقاق فارسی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.