شعر پژوهی(بوستان ادب)

حکیم سنایی غزنوی شاعری جریانساز در تاریخ شعر فارسی است که توانسته در قالبهای مثنوی، قصیده و غزل با آوردن مفاهیمِ تازه نوآوری ایجاد کند. تاکنون دیوان سنایی چندینبار تصحیح شده است که از این میان ... بیشتر

درنگی بر چگونگی پیوند ابیات الحاقی در چاپ‌های سنگی مکتوبات صدی

محمّدصادق خاتمی؛ سلمان ساکت

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 139-170

https://doi.org/10.22099/jba.2019.33809.3412

چکیده

به باور نسخه‌پژوهان، خوانندگان نسخ خطّی به هنگام مطالعه، اگر روایت‌های دیگری از داستان‌ها و عبارتها یا اشعاری مرتبط با متن را در ذهن ‌داشتند، آنها را در حاشیهی نسخه می‌افزودند. این افزوده‌ها ... بیشتر به باور نسخه‌پژوهان، خوانندگان نسخ خطّی به هنگام مطالعه، اگر روایت‌های دیگری از داستان‌ها و عبارتها یا اشعاری مرتبط با متن را در ذهن ‌داشتند، آنها را در حاشیهی نسخه می‌افزودند. این افزوده‌ها چندی بعد به‌وسیلهی برخی از کاتبان به متن وارد شده است. این تصرّفات را می‌توان به دو دستهی عمدی و غیرعمدی تقسیم کرد. تصرّفات عمدی معمولاً به دست کاتبانی وارد متن می‌شود که یا نسخه را برای خود می‌نویسند، یا هم نقش کاتب و هم وظیفهی مصحّح را بر عهده دارند. موضوع اخیر به‌ویژه در چاپ‌های سنگی مکتوبات صدی، مهمترین اثر فارسی شرف‌الدّین مَنیَری (661 ؟ – 782 ق) نمود یافته است؛ زیرا در چاپ‌های سنگی صد مکتوب، ابیاتی از سوی کاتبان به متن افزوده شده است که در دست‌نویس‌های کهن مکتوبات صدی وجود ندارد. نگارندگان در این نوشتار، ابیات افزوده به متن را شناسایی کرده و سپس چگونگی پیوند آنها را با مکتوبات صدی نشان داده‌اند. بر این اساس، ابیات الحاقی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: نخست ابیات سخنورانی که پیش از درگذشت شیخ منیری می‌زیسته‌اند و دیگر، اشعار گویندگانِ پس از شرف‌الدّین و سوم ابیاتی که شاعران آنها را نمی‌شناسیم. به باور نگارندگان، گذشته از ابیاتی که هیچ پیوندی با متن ندارند، دیگر ابیات افزوده به چاپ‌های سنگی به شش دلیل: 1. تأکید و تأیید معنا؛ 2. ایضاح متن؛ 3. تکمیل و تتمیم معنای اشعار؛ 4. برگرداندن منظوم معنا؛ 5. تداعی معانی؛ 6. تمثیل و مثل، با مکتوبات صدی پیوند می‌یابند.

نگاهی به ادبیات از دیدگاه زبان شناسی

مسعود دهقان؛ بهناز وهابیان

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 84-117

https://doi.org/10.22099/jba.2019.31867.3250

چکیده

هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی و خوانش استعارههای بهکاررفته از دیدگاه زبان‌شناسی در اشعار شاملو و بهار، شعرای معاصر، بوده که یکی شعر نو و دیگری شعر سنتی دارد. همچنین تحلیل و خوانش دادهها ... بیشتر هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی و خوانش استعارههای بهکاررفته از دیدگاه زبان‌شناسی در اشعار شاملو و بهار، شعرای معاصر، بوده که یکی شعر نو و دیگری شعر سنتی دارد. همچنین تحلیل و خوانش دادهها براساس رویکرد شناختی و بهطورویژه، انگارهی نظریهی آمیختگی مفهومی (انگارهی نام) فوکونیه و ترنر (2002،1998،1994) انجام گرفته که هدف آن، فراهمسازی یک الگوی شناختی عام، برای معناسازی و پیدایش مفاهیم نو است. انگارهی نام، مفهومسازی یک حوزه براساس حوزهی دیگر نیست که یکسویه و جهتدار باشد؛ بلکه به فضای آمیختهی نوبنیاد چهارمی که در پدیدآمدن آن؛ مفهومیسازی ذهنی مخاطب که از نگاشت و تناظر عناصر در فضاهای درونداد 1 و 2 به دست آمده است، اشاره دارد. ماهیت انجام این پژوهشِ کیفی، توصیفی-تحلیلی بوده که به دلیل محدودیتِ حجم مقاله، نگارندگان بهگونهای تصادفی به بررسی برخی استعارهها با استفاده از انگارهی نام در اشعار شاملو و بهار پرداختهاند. نتایج نشان داد که استعارهها و ترکیبهای بهکاررفته در این مجموعهی اشعار، با استفاده از فرایندهای ترکیب، بسط و تکمیل، فضاهای نوبنیادی را بهوجودآورده است؛ یعنی با فرافکنی عناصر متناظر در هر دو فضای درونداد، فضای آمیختهی نوبنیادی ساخته شده است؛ بنابراین، یافتهها نشان داد که شاملو و بهار در اشعار خود، از انگارهی استعارهی مفهومی (انگارهی اسم) لیکاف و جانسون (1980) فراتر رفته و از انگارهی نام بهره گرفتهاند. یافتهها حاکی از آن است که استعارههای بهکاررفته در این اشعار، از نوع شبکهی دوساحتی هستند. بهعبارتی، فضای آمیختهی نوبنیاد، متعلق به عناصر متناظر و متفاوت در هر دو فضای درونداد است. در پایان، بررسیها نشان داد که بهار در اشعارش از استعارهی «یأس و ناامیدی» و در مقابل شاملو از استعارهی «امید» استفاده کرده است. واژههای کلیدی: هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی و خوانش استعارههای بهکاررفته از دیدگاه زبان‌شناسی در اشعار شاملو و بهار، شعرای معاصر، بوده که یکی شعر نو و دیگری شعر سنتی دارد. همچنین تحلیل و خوانش دادهها براساس رویکرد شناختی و بهطورویژه، انگارهی نظریهی آمیختگی مفهومی (انگارهی نام) فوکونیه و ترنر (2002،1998،1994) انجام گرفته که هدف آن، فراهمسازی یک الگوی شناختی عام، برای معناسازی و پیدایش مفاهیم نو است. انگارهی نام، مفهومسازی یک حوزه براساس حوزهی دیگر نیست که یکسویه و جهتدار باشد؛ بلکه به فضای آمیختهی نوبنیاد چهارمی که در پدیدآمدن آن؛ مفهومیسازی ذهنی مخاطب که از نگاشت و تناظر عناصر در فضاهای درونداد 1 و 2 به دست آمده است، اشاره دارد. ماهیت انجام این پژوهشِ کیفی، توصیفی-تحلیلی بوده که به دلیل محدودیتِ حجم مقاله، نگارندگان بهگونهای تصادفی به بررسی برخی استعارهها با استفاده از انگارهی نام در اشعار شاملو و بهار پرداختهاند. نتایج نشان داد که استعارهها و ترکیبهای بهکاررفته در این مجموعهی اشعار، با استفاده از فرایندهای ترکیب، بسط و تکمیل، فضاهای نوبنیادی را بهوجودآورده است؛ یعنی با فرافکنی عناصر متناظر در هر دو فضای درونداد، فضای آمیختهی نوبنیادی ساخته شده است؛ بنابراین، یافتهها نشان داد که شاملو و بهار در اشعار خود، از انگارهی استعارهی مفهومی (انگارهی اسم) لیکاف و جانسون (1980) فراتر رفته و از انگارهی نام بهره گرفتهاند. یافتهها حاکی از آن است که استعارههای بهکاررفته در این اشعار، از نوع شبکهی دوساحتی هستند. بهعبارتی، فضای آمیختهی نوبنیاد، متعلق به عناصر متناظر و متفاوت در هر دو فضای درونداد است. در پایان، بررسیها نشان داد که بهار در اشعارش از استعارهی «یأس و ناامیدی» و در مقابل شاملو از استعارهی «امید» استفاده کرده است. واژههای کلیدی:

ضرورت تصحیح مجدد دیوان نظام‌ الدین استرآبادی

محمدرضا پاشایی؛ مهدی حمزه پور

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1399، ، صفحه 29-61

https://doi.org/10.22099/jba.2019.29972.3066

چکیده

نظام الدین استرآبادی از شاعران توانمد قرن نهم و دهم هجری است که شعرش از ابعادی چند اهمیت دارد، پیش‌تازی در تغییر سبک از عراقی به هندی و عنایت خاص به ادبیات شیعی، شعر او را در عهد خود کم‌نظیر ساخته است. ... بیشتر

معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی رد پای آن در شعر نخستین شعرای زبان فارسی

احترام رضایی

دوره 11، شماره 2 ، شهریور 1398، ، صفحه 101-122

https://doi.org/10.22099/jba.2018.27097.2817

چکیده

چکیده تمثیل از جمله مباحثی است که هم در بلاغت قدیم و هم در بلاغت جدید به آن توجه شده است. در کتاب‌های قدیم از تمثیل در مباحث تشبیه مرکب و استعاره‌ی تمثیلیه سخن گفته شده است؛ درحالی که در نقد جدید، تمثیل ... بیشتر

تجلی آیین دادخواهی در ادب فارسی

علی حیدری؛ محمدرضا حسنی جلیلیان؛ مریم یاراحمدی

دوره 10، شماره 4 ، اسفند 1397، ، صفحه 70-88

https://doi.org/10.22099/jba.2018.23854.2523

چکیده

یکی از مواردی که در متون ادب فارسی مورد توجه قرارگرفته و به شیوههای مختلف بازتاب یافته، آیین دادخواهی و تظلّم است. زنجیرعدالت، قصه برداشتن، جامهی سرخ پوشیدن، سر راه پادشاهان ایستادن، خاک بر سر کردن ... بیشتر یکی از مواردی که در متون ادب فارسی مورد توجه قرارگرفته و به شیوههای مختلف بازتاب یافته، آیین دادخواهی و تظلّم است. زنجیرعدالت، قصه برداشتن، جامهی سرخ پوشیدن، سر راه پادشاهان ایستادن، خاک بر سر کردن و... برخی از مشهورترینِ شیوه‌های دادخواهی بودهاست. این شیوههای دادخواهی به دلایل مختلف از جانب حاکمان یا مردم ابداع شدهاست. برخی شیوهها همچون زنجیر عدالت، عَلَم داد و جامهی سرخ، به وسیلهی حاکمان ابداع شدهاند. در مقابل، متظلّمان نیز از سر ناچاری و برای جلب توجه صاحبان قدرت، روشهایی خلق کردهاند. خاک بر سر کردن، دست در دامن زدن و سربرهنه کردن از این نوعاند. در ظاهر هرگاه کارکردهای یک شیوه، ضعیف و یا منسوخ میشده جای خود را به شیوههای جدیدتر میدادهاست. این شیوهها در ادبیات فارسی بازتاب یافته و تا سالها پس از کهنه شدن، به صورتهای مختلف به حیات خود ادامه دادهاند. برخی از شاعران با مقاصد تربیتی و اخلاقی به آنها نگریسته‌اند؛ برخی به اصل آن آیین اشاره کردهاند و برخی دیگر آنها را دستمایهی مضمونسازیهای شاعرانه قرار دادهاند. بعضی از ملزومات آیین دادخواهی مانند تیراَمان، انگشتری زینهار و... را که در ادبیات هم منعکس شدهاند؛ میتوان از فروعات و ملحقات این آیین و رسوم دانست.

بررسی واژگان خاص آئینی در منظومه‌ی زراتشت نامه

کتایون نمیرانیان

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1397، ، صفحه 153-170

https://doi.org/10.22099/jba.2017.16384.2054

چکیده

این نوشتار به معرفی و بررسی واژگان خاص مذهبی در منظومه‌ی «زراتشت نامه» زرتشت بهرام پژدو می‌پردازد. زرتشت بهرام پژدو، نامدارترین شاعر زرتشتی پارسی گوی، از سده ی هفتم است. مجموعه ی اشعار شاعران زرتشتی ... بیشتر

کرشمه ی حسن و کرشمه ی معشوقی در سوانح العشاق غزالی و غزلیات سعدی

همایون شکری؛ ابراهیم رحیمی زنگنه

دوره 7، شماره 2 ، مرداد 1394، ، صفحه 91-110

https://doi.org/10.22099/jba.2015.2578

چکیده

یکی از موضوعات اساسی در عرفان جمالی جایگاه برجسته ی معشوق و توصیف حالات گوناگون اوست. احمد غزالی و سعدی ، که هر دو از برجستگان عرفان جمالی هستند ، در توصیف حالات معشوق دارای مشترکاتی هستند. اما با وجود ... بیشتر

بررسی ترانه سرایی در ادبیّات فارسی

عبدالله حسن زاده میرعلی؛ محمد امین محمدپور

دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1393، ، صفحه 93-114

https://doi.org/10.22099/jba.2014.1644

چکیده

ترانه در لغت به معنای خرد، تر و تازه از ریشهء اوستایی تئورونه، اصطلاحی عام بوده است که بر انواع قالب های شعری ملحون یا همراه موسیقی به ویژه فهلویّات، دو بیتی، رباعی و بیت اطلاق می شده است. با توجه به ریشه ... بیشتر

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

موضوعات = متون نظم و نثر

مقاله کوتاه: «دو یاقوتِ شکربار»

چکیده

درنگی بر چگونگی پیوند ابیات الحاقی در چاپ‌های سنگی مکتوبات صدی

چکیده

نگاهی به ادبیات از دیدگاه زبان شناسی

چکیده

ضرورت تصحیح مجدد دیوان نظام‌ الدین استرآبادی

چکیده

معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی رد پای آن در شعر نخستین شعرای زبان فارسی

چکیده

تجلی آیین دادخواهی در ادب فارسی

چکیده

بررسی واژگان خاص آئینی در منظومه‌ی زراتشت نامه

چکیده

کرشمه ی حسن و کرشمه ی معشوقی در سوانح العشاق غزالی و غزلیات سعدی

چکیده

بررسی ترانه سرایی در ادبیّات فارسی

چکیده