ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل نقش موقعیت در دانشهای بلاغی و تحلیل انتقادی گفتمان با محوریت خسرو و شیرین نظامی
چکیدهتحلیل گفتمان انتقادی رویکردی بینرشتهای است که در آن سعی میشود نقش تحولات اجتماعی در مطالعات زبانی برجسته شود. این شیوه در پی آن است که نقش گفتمان را در روابط اجتماعی بهویژه روابطی که قدرت نابرابر را نشان میدهد، آشکار کند. فرکلاف، زبانشناس و پژوهشگر بریتانیایی، با ارائهی مدل سهبعدی (توصیف، تفسیر و تبیین) چارچوب گستردهتری را برای این نظریه ایجاد کرد، بهگونهای که نقش موقعیت و اجتماع در آن بهنحوچشمگیری برجسته شده است. بهسبب گستردهبودن مباحث تحلیل گفتمان فرکلاف، در این پژوهش کوشش شده است تا مباحث گفتمانشناسی تنها در بخش واژهها1 با علوم معانی، بیان و بدیع مقایسه و برای تحلیل خسرو و شیرین نظامی به کار گرفته شود. هدف این پژوهش آن است که با مقایسهی دانشهای بلاغی و رویکرد فرکلاف، تحلیل روشنتری از این رویکرد ارائه شود. نقش موقعیت و مقتضای حال در علم معانی بهطورکامل بررسی شده؛ اما در علم بیان و بدیع بهجز تعریض موردتوجه قرار نگرفته است. در نظریهی فرکلاف موقعیت بههمراه قدرت در تبیین مسائل مختلف به کار میرود. باتوجه به برجستهبودن نقش موقعیت در علم معانی و تحلیل گفتمان فرکلاف، کوشش شده است که نقش موقعیت در مباحث علم بیان و بدیع نیز تحلیل شود. از دستاوردهای این پژوهش آن است که نظامی در خسرو و شیرین در هر سه حوزه یعنی معانی، بیان و بدیع به نقش موقعیت و مقتضای حال مخاطب توجه داشته است. به بیان دیگر کوشیدهایم تا نشان دهیم بیان و بدیع در منظومهی خسرو و شیرین در ساخت موقعیت برجسته برای کنشهای کنشگران نقش اساسی و بنیادین ایفا میکند.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_6214_21f82241428d43a84927591939b778b6.pdf
2021-11-22
1
26
10.22099/jba.2020.35635.3686
واژههای کلیدی: بلاغت
تحلیل گفتمان انتقادی
توصیف
خسرو و شیرین
فرکلاف
موقعیت
زهرا
امینی شلمزاری
za.heorotat@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
AUTHOR
محمدرضا
نصراصفهانی
mohamadrezanasresfahani2@gmail.com
2
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
سیده مریم
روضاتیان
rozatian@yahoo.com
3
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
AUTHOR
آقاحسینی، حسین، محبوبه همتیان. (1394). نگاهی تحلیلی به علم بیان. تهران: سمت.
1
آقازینالی، زهرا، حسین آقاحسینی. (1386). «مقایسهی اجمالی صورخیال در بلاغت فارسی و انگلیسی». گوهر گویا، دورهی 1، شمارهی 1، صص49-77.
2
آقاگلزاده، فردوس. (1394). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی.
3
امیرپور، فرزانه؛ روضاتیان، سیدمریم. (1397). «بررسی الگوی تحلیل گفتمان میشل فوکو و مباحث علم معانی در نامههای عاشقانه چهارمنظومه غنایی». متنشناسی ادب پارسی، شمارهی 2، پیاپی 38، صص53-79.
4
بستان، زهرا. (1391). «تحلیل گفتمان انتقادی هویت ایرانی در شاهنامه فردوسی». جامعهشناسی تاریخی، دورهی 4، شمارهی 2، پاییز و زمستان، صص 145- 172.
5
تجلیل، جلیل. (1385). معانی و بیان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
6
ــــــــــــ (1385). جناس در پهنه ادب فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
7
حسینیمقدم، اسما، ابوالقاسم قوام. (1396). «تحلیل دگرگونی شخصیت شیرین از روایت فردوسی تا روایت نظامی با تکیه بر عناصر گفتمانمدار شاهنامه و خسرو و شیرین». متنشناسی ادب فارسی، شمارهی 4، زمستان، صص93-113.
8
حلمی، احمد کمالالدین. (1384). دولت سلجوقیان. ترجمه و اضافات عبدالله ناصری طاهری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
9
رستگارفسایی، منصور. (1369). تصویرآفرینی در شاهنامه فردوسی. شیراز: دانشگاه شیراز.
10
رضایی، رضا. (1394). «بلاغت اسلوب تکرار در مضامین طنز محمد مهدی جواهری و تحلیل معانی ثانویه». زبان و ادبیات عربی،شمارهی12،بهار و تابستان،صص101-136.
11
رمضانی سیاهرودی، صادق. (1395). بررسی و تحلیل گروههای فعلی در شاهنامه و خسرو شیرین با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان. پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه بینالمللی قزوین.
12
زرینکوب، عبدالحسین. (1346). شعر بیدروغ شعر بینقاب. تهران: محمدعلی علمی.
13
شفیعیکدکنی، محمدرضا. (1366). شاعر آینهها. تهران: آگاه.
14
_____________________. (1385). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
15
شمیسا، سیروس. (1386). معانی. تهران: میترا.
16
_____________. (1386). نگاهی تازه به بدیع. تهران: میترا.
17
علویمقدم، محمد؛ اشرفزاده، رضا. (1390). معانی و بیان. تهران: سمت.
18
عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی. (1422). اسرار البلاغه فی علم بیان. تحقیق عبدالحمید هنداوی، لبنان: بیروت، دارالکتب العلمیه.
19
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمهی فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
20
فخرالدین اسعدگرگانی. (1314). ویس و رامین. به کوشش مجتبی مینوی، تهران: بروخیم.
21
قجری، حسینعلی؛ نظری، جواد. (1392). کاربرد تحلیلگفتمان در تحقیقات اجتماعی. تهران: جامعهشناسان.
22
کزازی، میرجلالالدین. (1373). بدیع و زیباییشناسی شعر پارسی. تهران: مرکز.
23
مصلحالدین سعدی. (1368). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
24
نظامی، الیاسبنیوسف. (1378). خسرو و شیرین. با حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.
25
وحیدیانکامیار، تقی. (1375). «کنایه نقاشی زبان». نامهی فرهنگستان، سال 2، شمارهی4، پیاپی 8، صص 55-69.
26
یورگنسن، ماریان؛ لوئیز فیلیپس. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. تهران: نی.
27
یوسف بن محمد بن علی سکاکی. (1420). مفتاح العلوم. لبنان: بیروت، دارالکتب العلمیه.
28
Fairclough, Norman (1989). language and power, publish in the United states of America, by Longman Inc, New York.
29
------------------------- (2003). Anahysing Discourse, textual analysis for social reseaych, london, New York, Routledge.
30
oxford American Dictionary (2011). oxford: University Press.
31
ORIGINAL_ARTICLE
بیا که ما سپر انداختیم، اگر جنگ است (بررسی آماری و تحلیلی واژگان جنگی و حماسی در غزلیات سعدی)
چکیده
یکی از ویژگی­های غزل سعدی، حضور همزمان دو مفهوم «عشق» و «جنگ» در بافت شعر عاشقانه یا به تعبیر دیگر خلق تصاویر عاشقانه با استفاده از واژگان، تعابیر، و تصاویر جنگی است. در این مقاله ضمن ارائه­ی داده­های آماری دراینخصوص، به بررسی دلایل حضور و بسامد قابلتوجه واژگان و ترکیبات جنگی در غزل عاشقانه­ی سعدی پرداخته شده است. درمجموع 637 غزل، 1014 مورد واژگان و ترکیبات جنگی همچون: خون، کشتن، شمشیر، تیغ، تیر، ناوک، خدنگ، کمان، کمند و غیره مشاهده می­شود. در بررسی دلایل این موضوع، موارد مطرحشده در این پژوهش ازاینقرار است: الف: پشتوانه­ی اسطوره­ای ایزدبانوان عشق و جنگ در گستره­ی فرهنگی ایران، بینالنهرین، یونان و روم و ادامه­ی این الگو در فضای شعری پیش از سعدی ازجمله الگوی «معشوق جنگجو» در ادبیات حماسی، غنایی و عامه؛ ب: اوضاع تاریخی، اجتماعی و سیاسی عصر سعدی با تأکید بر حمله­ی مغول و تأثیرات آن بر فضای شعر فارسی؛ ج: عوامل اجتماعی ازجمله سابقه­ی حضور غلامان ترک و رواج «شاهدبازی» در گستره­ی فرهنگی و شعری زمان سعدی و پیش از آن؛ د: تداعی معانی بهعنوان مفهومی مشترک میان روانشناسی و ادبیات و نقش آن در گسترش و تکرار واژگان و ترکیبات جنگی در شعر عاشقانه­ی سعدی.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5798_58e3e4999d8c8d1b19aa0ff1c3e34090.pdf
2021-11-22
27
52
10.22099/jba.2020.36516.3694
واژههای کلیدی: غزلیات سعدی
عشق
جنگ
معشوق جنگجو
زهرا
انصاری
ansari.zahra@yahoo.com
1
عضو هیأت علمی/ دانشگاه هرمزگان
LEAD_AUTHOR
اسداله
نوروزی
asadollah_nowruzi@yahoo.com
2
عضو هیأت علمی/ دانشگاه هرمزگان
AUTHOR
مریم
قره خانیان
mozhdeh.gh777@gmail.com
3
ارشد
AUTHOR
آیدنلو، سجاد. (1387). «پهلوان­بانو». مطالعات ایرانی، شماره­ی 13، صص 11-24.
1
اقبال آشتیانی، عباس. (1379). تاریخ مغول. تهران: امیرکبیر.
2
الیاده، میرچا. (1392). شمنیسم: فنون کهن خلسه. ترجمه­ی محمدکاظم مهاجری، قم: ادیان.
3
انوری، علیبنمحمد. (1372). دیوان (دو جلدی). به اهتمام محدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
4
بهار، مهرداد. (1381). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
5
پورنامداریان، تقی. (1384). گمشدهی لب دریا. تهران: سخن.
6
خوارزمی، حمیدرضا. (1394). «ارتباط مراعات نظیر و تداعی معانی و سیر تحول آنها». پژوهش­های ادبی و بلاغی، سال 4، شماره­ی 13، صص57-75.
7
خواندمیر، غیاث­الدین، (بی­تا). تاریخ حبیب­السیر. تهران: خیام.
8
دهخدا، علیاکبر. (1373). لغت­نامه. تهران: دانشگاه تهران.
9
ذوالفقاری، حسن. (1393). «معشوقان جنگجو در منظومه­های عاشقانه و افسانه­های عامه». زبان و ادبیات فارسی، سال 22، شماره­ی 77، پاییز و زمستان، صص91- 114.
10
زرقانی، سیدمهدی و دیگران. (1397). تاریخ بدن در ادبیات. تهران: سخن.
11
ساندرز، ج.ج. (1363). تاریخ فتوحات مغول. ترجمه­ی ابوالقاسم حالت، تهران: امیرکبیر.
12
سعدی، مصلح­الدین. (1377). دیوان غزلیات. بهکوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.
13
سیاسی، علی­اکبر. (1356). روانشناسی از لحاظ تربیت. تهران: کتابفروشی دهخدا و قطره.
14
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1381). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
15
شمیسا، سیروس. (1381). شاهدبازی در ادبیات فارسی. تهران: فردوس.
16
______________. (1383). انواع ادبی. تهران: فردوس.
17
______________. (1392). «علت سکوت سعدی». دفتر شانزدهم سعدی­شناسی، به اهتمام کورش کمالی سروستانی.
18
صرفی، محمدرضا؛ عشقی، جعفر. (1387). «نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی». نقد ادبی، شماره­ی 3، صص59-88.
19
صفا، ذبیح­الله. (1378). تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی. تهران: فردوس.
20
ظهیر فاریابی، طاهربنمحمد. (1389). دیوان. به تصحیح اکبر بهداروند، تهران: نگاه.
21
فریزر، جیمز جرج. (1383). شاخهی زرین. مترجم کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
22
گویری، سوزان. (1385). آناهیتا در اسطوره­های ایرانی. تهران: ققنوس.
23
مظفری، علیرضا. (1381). «فرضیه­ای در باب همانندیهای آناهیتا و معشوق شاعران ایرانی». مجله­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره­ی 1 و 2، سال 35، صص 83-100.
24
مک­کال، هنریتا. (1379). اسطوره­های بین­النهرینی. ترجمه­ی عباس مخبر، تهران: مرکز.
25
مؤتمن، زین­العابدین. (1372). تحول شعر فارسی. تهران: طهوری.
26
همایی، جلال­الدین. (1391). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما.
27
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل لوگوس (زبان) در مثنوی معنوی و غزلیات شمس با رویکرد هستی شناسانهی هایدگری
چکیده هستی و وجود، راهبر اصلی مباحث فلسفی در آرای هستی­شناسی مارتین هایدگر است. وقتی هایدگر از لوگوس سخن می­گوید، درحقیقت در پی یافتن راهی برای رسیدن به دریافت حقیقت هستی و وجود است. برای حصول به این امر، هایدگر در طرح بحث خود از لوگوس در پیوند با امر حقیقی، لوگوس را در ساحاتی چون لوگوس بهمثابه­ی سخنگفتن، لوگوس بهمثابه­ی صدق ­و کذب (آشکارگی و پوشانندگی)، لوگوس بهمثابه­ی بازتاب­دهنده و... بررسی میکند. نکته اینجاست وقتیکه در پرتو چنین تلقی از لوگوس در اندیشهی هایدگر، به خوانش مثنوی و غزلیات شمس میپردازیم، تحقق عینی وجوه مختلف لوگوس (زبان) را بهنحوتأملبرانگیزی در اشعار مولانا مشاهده میکنیم، چنانکه گاهی به دو وجه آشکارگی و پوشانندگی لوگوس (زبان) توجه نشان می­دهد و در مواقعی زبان را بهمثابه­ی امری پوشاننده فرض و گاه آن را به غبار و حجاب نیز تشبیه می­کند. همچنین در ابیاتی بر این نکته اصرار می­ورزد که زبان در توصیفِ حقیقتِ هستی، ناقص و نارسان است و توانایی بازتاب حقیقت را ندارد. نوشتار حاضر طرح و تحلیل چگونگی این فرایند خواهد بود.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5752_8b17182823b93f9b75e488c59915d9b9.pdf
2021-11-22
53
78
10.22099/jba.2020.36712.3712
واژههای کلیدی: زبان
غزلیات شمس
لوگوس
مثنوی
مولانا
هایدگر
فرزاد
بالو
farzad_baloo@yahoo.com
1
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
رضا
رضاپور
rezapor.laloki@gmail.com
2
دانشجوی کارشناسی ارشد
AUTHOR
احمدی، بابک. (1382). هایدگر و پرسش بنیادین. تهران: مرکز.
1
بادامی، علی (1386). «ابهام و دوگانگی زبان در مثنوی مولانا». آینه­ی میراث، دوره­ی جدید، سال 5، شمارهی 3، پیاپی38، صص243-251.
2
تقوی، محمد. (1384). «زبان در زبان مولانا». دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارهی 4، صص 113-134.
3
جابری، طالب. (1397). هستی و زبان در اندیشهی هایدگر. تهران: ققنوس.
4
آ.جانسون، پاتریشیا. (1398). راه مارتین هایدگر. ترجمهی سیدمجید کمالی، تهران: ­ مهرنیوشا.
5
جلال­الدین­محمد، مولانا. (1360). مثنوی. جلدهای 1، 2، 3، 4، 6، بررسی و تصحیح و توضیحات و فهرست­ها از محمد استعلامی، تهران: زوار.
6
____________________.(1378) فیه ما فیه. با تصحیحات و حواشی بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
7
____________________.(1385). کلیات شمس تبریزی. تصحیح و شرح از بدیعالزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
8
حسینی، سیدمسعود. (1397). فلسفه و حقیقت. تهران: شب­خیز.
9
خراسانی، شرف­الدین. (1370). نخستین فیلسوفان یونان. تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
10
دینانی، غلامحسین ابراهیمی.(1389). فلسفه و ساحت سخن. تهران: هرمس.
11
کاکایی، قاسم؛ بحرانی، اشکان. (1388). «کارکردهای الهیاتی سکوت در آثار مولانا». فلسفه و کلام اسلامی، دفتر1، صص 129-150.
12
کمالی، مجید. (1395). لوگوس و حقیقت زبان نزد هایدگر. تهران: پرسش.
13
نراقی، آرش.(1394). آینهی جان. مقالاتی دربارهی احوال و اندیشه­های مولانا جلالالدین بلخی. تهران: نگاه معاصر.
14
واتز، مایکل. (1398). مقدمه­ای بر فلسفه­ی هایدگر. ترجمه­ی مهرداد پارسا، تهران: شَوَند.
15
ولوی، علی­محمد. (1368). «لوگوس، بین­النهرین، هند، ایران، یونان». فصلنامه­ی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شماره1، صص 23- 49 .
16
ویس، ژان ماری. (1397). واژه­نامه­ی هایدگر. ترجمهی شروین اولیایی، تهران: ققنوس.
17
هایدگر، مارتین. (1392). زبان خانهی وجود. ترجمهی جهانبخش ناصر، تهران: هرمس.
18
_____________. (1397). هستی و زمان. ترجمهی عبدالکریم رشیدیان، تهران: نی.
19
همدانی، امید. (1397). عرفان و تفکر، از تأملات عرفانی مولوی تا عناصر عرفانی در طریق تفکر هایدگر. تهران: نگاه معاصر.
20
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و تحلیل کارکرد صفت در غزلهای طنز و حسبحال حافظ بر اساس تئوری ارزیابی نقشگرای هالیدی
چکیدهیکی از راههای شناخت عمق و غنای غزل حافظ میتواند استفاده از نظریات نوین باشد؛ بنابراین در جستار حاضر مجموعه غزلهای طنز و حسبحال حافظ با استفاده از نظریهی «زبانشناسی نظاممند نقشگرای هالیدی» که در تجزیهوتحلیل متون گفتاری، نوشتاری، ادبی و سبکشناسی کاربرد فراوانی دارد، بررسی و تحلیل شده است. در این غزلها و براساس تئوری ارزیابی که یکی از سه نظام تشکیلدهندهی نقش بینافردی است و در ریزنظام نگرش، سه حوزهی احساسی «تأثیر، قضاوت و قدردانی» قابلطرح است، بیشترین بسامد صفتها بهترتیب در حوزهی داوری، تقدیر و انفعال کاربرد دارند. این نکته نشان میدهد که حافظ در این غزلها از واژههایی که بیانگر احساسات و فرایند ذهنی واکنشها باشد، کمتر استفاده کرده و درمقابل، بیشترین استفاده را از واژههای بیانگر ارزیابی رفتار بشری برده است. ازسویی بسامد صفاتی که در نقشهای غیرتوصیفی به کار رفتهاند، بیشتر از صفاتی است که نقش توصیفی دارند و علت این امر، بزرگنمایی، تأثیرگذاری و بلاغت بیشتر است. نتیجهی فوق بیانگر این است که کاربرد صفات در غزلهای حافظ، با فرانقش بینافردی در دستور نقشگرای هالیدی انطباق دارد؛ بنابراین با استناد به بسامد دقیق نقشِ استخراج­شده از این غزلها، اطلاعات مفید و ارزندهای در قالب جدول و نمودار ارائه شده است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5761_4d819db0da391fcdc0590d3253cb0adc.pdf
2021-11-22
79
104
10.22099/jba.2020.36408.3681
واژههای کلیدی: غزل حافظ
صفت
هالیدی
تئوری ارزیابی
زبانشناسی نقشگرا
مژگان
پهلوانی
pahlavani48@gmail.com
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز
AUTHOR
منوچهر
تشکری
tashakori_m@yahoo.com
2
استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز گروه زبان و ادبیات فارسی
LEAD_AUTHOR
نصرا...
امامی
nasemami@yahoo.com
3
استاد دانشگاه شهید چمران اهواز گروه زبان و ادبیات فارسی
AUTHOR
آقاگلزاده، فردوس. (1384). «کاربرد آموزههای نقشگرا در تجزیه و تحلیل متون ادبی». نشریهی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، دورهی 38، شمارهی 2، صص 1-۲۱.
1
ــــــــــــــــــ و همکاران. (1390). «سبکشناسی داستان بر اساس فعل رویکرد نقشگرای». سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال4، شمارهی 1، پیاپی11، صص2۴۳-2۵۴.
2
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1374). ماجرای پایانناپذیر حافظ. تهران: یزدان.
3
امیرخانلو، معصومه. (1394). «سبکشناسی غزلیات حافظ بر اساس فعل رویکرد نقشگرا». ادب فارسی، سال 5، شمارهی2، (پیاپی16)، صص169-186.
4
انوری، حسن؛ احمدی گیوی، حسن.(1396). دستور زبان فارسی 2. تهران: فاطمی.
5
ایرانزاده، نعمتاللّه؛ مرادی، کبری.(1394).«بررسی شعر یادداشتهای درد جاودانگی قیصر امینپور بر اساس نظریه نقشگرای هلیدی». متنپژوهی ادبی، شمارهی65، صص7-22.
6
پورنامداریان، تقی؛ ایشانی، طاهره. (1389). «تحلیل انسجام و پیوستگی در غزلی از حافظ با رویکرد زبان­شناسی نقشگرا». زبان و ادبیات فارسی، سال 18، شمارهی 67، صص 7-43.
7
حافظ شیرازی، شمسالدین محمد. (1359). دیوان اشعار. به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
8
حجازیفرد، محمد و همکاران. (1397). «نگاهی تازه به سبک غزلسرایی حافظ و طبقهبندی موضوعی غزلها». سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال11، شمارهی2، پیاپی40، صص 1۳۱-1۵۱.
9
حلبی، علیاصغر. (1377). طنز و شوخطبعی در ایران. تهران: بهبهانی.
10
خمسه، شروین. (1395). «تحلیل گفتمان شعر پنجره از فروغ فرخزاد ازمنظر زبان­شناسی سیستمی- نقشگرا». مطالعات نقد ادبی، سال11، شمارهی44، صص ۹-۴۰.
11
رزمجو، حسین. (1372). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.
12
زرینکوب، عبدالحسین. (1373). از کوچه رندان. تهران: سخن.
13
شمیسا، سیروس. (1389). معانی (ویرایش دوم). تهران: میترا.
14
قیصری، ابراهیم. (1393). یک نکته از این معنی. تهران: جامی.
15
مجیدی، ستاره. (1390). «ساخت اطلاع در زبان فارسی در چارچوب نقشگرای نظاممند و دستور نقش و ارجاع». نامه فرهنگستان، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شمارهی 7، ویژهنامه، صص ۱۸۳-۲۰۸.
16
مصاحب، غلامحسین. (1391). دایرهالمعارف فارسی، تهران: امیرکبیر.
17
معین، محمد. (1357). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
18
مهاجر، مهران؛ نبوی، محمد. (1393). به سوی زبانشناسی شعر. تهران: آگه.
19
ناتلخانلری، پرویز. (1373). دستور زبان فارسی. تهران: توس.
20
وحیدیان کامیار، تقی. (1393). بدیع از دیدگاه زیباییشناسی. تهران: سمت.
21
هالیدی، مایکل؛ حسن، رقیه. (1395). زبان، بافت و متن جنبههایی از زبان در چشم اندازی اجتماعی- نشانهشناختی، ترجمهی مجتبی منشیزاده و طاهره ایشانی، تهران: علمی.
22
Martin, J. White. P. (2005). The Language of Evaluation: Appraisal in English. Hampshire New York: Macmillan.
23
ORIGINAL_ARTICLE
متن شناسی دلگشانامهی ارجمند کشمیری
چکیدهآغاز حماسه­سرایی­های دینی در ادب فارسی از پیشینه­ای کهن برخوردار است؛ هرچند که حماسهی عاشورا و وقایع پس از آن مانند قیام مختار در شعر فارسی و بهخصوص از عصر صفویه به بعد اثرگذار بوده است. از منظومه­­های سترگ و ارزشمند در موضوع حماسه­های مذهبی (شیعی) باید از دلگشانامهی ارجمند کشمیری یاد کرد که تاکنون تصحیح نشده و به شیوه­ای مستوفی بررسی و شناخته نشده است. در برخی مآخذ، اثر حاضر را به آزاد بلگرامی منسوب کرده­اند؛ اما با بررسی منابع متقدم و متأخر، نادرستی این انتساب معلوم می­شود. دلگشانامه با رویکردی دقیق و جزئینگرانه، داستان مختار را روایت کرده است. آزاد در روایت داستان، امانتداری را رعایت و در بسیاری مواضع از راویان با صفاتی دال بر راست­گویی و خردمندی یاد کرده است. مآخذ اصلی شاعر علاوه بر روایات موجود، مختارنامهی منثور عطاءبنحسام واعظ است. اثرپذیری بالنسبهی کاملی از متن این اثر در دلگشانامه مشهود است. از شاخصههای بسیار بارز اثر باید از ساقی­نامه­های متعدد یاد کرد. ساقی­نامه­ها گاه در حکم تجدید مطلعی در روایت اثر محسوب می­شود که در اوج فخامت حماسه، صبغهی غنایی خاصی به متن بخشیده است. مجموعاً شش نسخهی خطی از دلگشانامه وجود دارد که از نسخه­های موجود در ایران تنها نسخهی کامل، نسخهی کتابخانهی ملی ایران است و نسخه­های دیگر ناقصالآخر­ند. نسخه­های دیگر در کتابخانهی دیوان هند موزهی بریتانیا، کتابخانهی بانکی­پور و کتابخانهی لنین مسکو محفوظ­اند. نگارندگان در این پژوهش با روش تحلیل و توصیف محتوا کوشیده­اند که دلگشانامهی آزاد کشمیری را ازمنظر ساختاری و محتوایی تحلیل کنند و افزونبراین، به اختصار مصنف اثر را نیز بشناسانند.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5920_e4a8404dc70d46a732308eabc13199f1.pdf
2021-11-22
105
132
10.22099/jba.2020.37576.3804
واژه های کلیدی: حماسهی مذهبی
آزاد
مختار
مختارنامه
دلگشانامه
ارجمند کشمیری
سید امیر
جهادی
jahady2000@gmail.com
1
دانشگاه شهید باهنر کرمان
LEAD_AUTHOR
حمیدرضا
خوارزمی
hamidrezakharazmi@yahoo.com
2
دانشگاه شهید باهنر کرمان دانشکده ادبیات و علوم انسانی بخش زبان و ادبیات فارسی
AUTHOR
قرآن کریم. (1384). مترجم مهدی الهی قمشه­ای، قم: سلسله.
1
آقابزرگ طهرانی. (بی­تا). الذریعه الی تصانیف الشیعه. ج 8، 9، 19، بیروت: دارالأضواء.
2
ارجمند کشمیری، میرزا عبدالغنی. (بی­تا). دلگشانامه. نسخهی خطی محفوظ در کتابخانهی ملی ایران، شمارهی 18791. 1جلد –انتقالی از کتابخانهی پهلوی مجموعه نوازی1184.
3
امیدسالار، محمود. (1389). «علی­نامه، شاهنامه و نقدی بر ساختارهای ایدئولوژیک در مطالعات حماسی». ضمیمه آینهی میراث، شمارهی 20، صص 35-56.
4
ایرانی، اکبر. (1389). «دربارۀ علی­نامه». ضمیمهی آینهی میراث، شمارهی 20، صص 57-70.
5
بلاغی اینالو، علی و همکاران. (1399). «بررسی سبکی و محتوایی حماسهی دینی «حملهی حیدری» اثر باذل مشهدی». سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، خرداد، شمارهی 49، صص173-198.
6
درایتی، مصطفی. (1389). فهرستوارهی دستنوشته­های ایران: (دنا). ج4، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
7
رزمجو، حسین. (1381). قلمرو ادبیات حماسی ایران. ج 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
8
رستگارفسایی، منصور. (1380). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید.
9
شهبازی، اصغر. (1393). «حماسه­سرایی دینی در ادب فارسی». آینهی میراث، شمارهی 55، صص 183-210.
10
شمشیرگرها، محبوبه. (1389). «بررسی بکشناسی حماسه­های دینی در ادب پارسی». تاریخ ادبیات، شمارهی 64، بهار، صص 133-160.
11
صفا، ذبیحالله. (1369). «اشاره­ای کوتاه به تحریر داستان­ها در دوران صفوی (داستان­های مذهبی)». ایران­شناسی، زمستان، شمارهی 8، صص 724-729.
12
__________. (1378). تاریخ ادبیات در ایران (الف). ج 5، تهران: فردوس.
13
__________. (1378). حماسهسرایی در ایران (ب). تهران: فردوس.
14
طاهری برزکی، سید مرتضی و باغ میرانی، محسن. (1391). «ابوطالب اصفهانی؛ پیشگام در پیدایش منظومه­های حماسی حمله حیدری». ادب حماسی، پاییز و زمستان، شمارهی 14، صص127-142.
15
عارف نوشاهی، رضاالله­شاه. (1396). فهرست نسخه­های خطی فارسی پاکستان. تهران: میراث مکتوب.
16
عطاءبنحسام واعظ. (بی­تا). کلیات هفت جلدی مختارنامه. تهران: شرکت نسبی کانون کتاب.
17
غفاری، نازنین. (1398). «نگاهی به مختارنامه­های منظوم ادب فارسی». ادبیات پایداری، شمارهی 20، صص103-124.
18
کوپا، فاطمه. (1390). «بررسی و تحلیل «حملهی حیدری» از دیدگاه ویژگی­های سبکی و خصایص بدیعی». سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، خرداد، شمارهی 13، صص ۶۵-1۸۱.
19
گلچین معانی، احمد. (1344). «حماسه­های دینی». نامهی آستان قدس، بهمن، شمارهی 22 و 23، صص 193-203.
20
_________________. (1359). تذکرهی پیمانه: در ذکر ساقی­نامه­ها و احوال ساقی­نامه سرایان، ذیل تذکرهی میخانه. مشهد: دانشگاه مشهد.
21
مجلسی، محمدتقی. (1404ق). بحارالأنوار. ج 68، بیروت: مؤسسهیالوفاء.
22
محمدظفرخان. (1342). «عبدالغنی بیگ قبول». هلال، شمارهی42، صص 55-61.
23
میرغلامعلی آزاد بلگرامی. (1393ش/ 2015م). کلیات آزاد بلگرامی. تصحیح، مقدمه و حواشی سیدحسن عباس، دهلی نو: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران.
24
نظامیگنجوی.(1316). شرفنامه. تصحیحوتوضیح وحیددستگردی،تهران: مطبعهی ارمغان.
25
___________. (1381). اقبالنامه. تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
26
Maulavi Abdul Moqtadir Khan Saheb. (1912). Catalogue of The Arabic and Persian Manuscripts In The Oriental Public Library At Bankipore. Vol 3. Prepared For The Government of Bengal Under The Supervision of E. Denison Ross. Calcutta: The Bengal Secrerariat Book Depot.
27
Rieu, Charles. (1881). Catalogue of The Persian manuscripts in The British Museum. Vol 2. London: British museum.
28
سایت کتابخانهی ملی ایران: http://opac.nlai.ir/opac
29
سایت آقابزرگ: http://aghabozorg.ir/showbookdetail.aspx
30
سایت کتابخانهی مجلس شورای اسلامی:
31
https://dlib.ical.ir/faces/search/bibliographic/biblioFullView.jspx
32
ORIGINAL_ARTICLE
فرهنگآفرینی سنایی در ساحت قلندری با تکیه بر قصائد او
چکیده
سنایی غزنوی شاعر قرن ششم، از مهمترین شخصیتهای فرهنگآفرین به شمار میآید. آنچه از او به دوران­سازی سنایی یاد میشود، معلول آفرینش زمینههایی در شعر فارسی است که پیش از سنایی چندان برجسته نبوده است و پس از او نیز بسیاری وامدار نگاه وی هستند. ازاینمنظر فرهنگآفرینی سنایی در قلمرو معنوی ایران بهسبب تأثرات عدیدهی او در ذهن و ضمیر شاعران پس از خود آشکار است. یکی از بارزترین وجوه فرهنگآفرینی سنایی در قلمرو شعر قلندرانه و مغانه است، بهگونهای که غالب بنمایههای قلندری سنایی در اشعار شاعران تبیین و پرورده میشوند. برخلاف نگاه رایج به قالب قصیده که عموماً آن را محملی برای زهدیات و اندرز و مدح میدانند، سنایی از قالب قصیده بهسبب فضای توصیفی آن، برای بیان آموزههای قلندری خود استفاده کرده است. پس از بررسی تمام قصاید سنایی ازمنظر زمینههای قلندری و خراباتی، به این نتیجه رسیدهایم که مؤلفههای قلندری که سنایی جهانبینی معنوی- ادبی خود را در ساحتی سمبلیک بر آن استوار داشته است، عبارتاند از: تعارض پارادایمهای مقدس با پارادایمهای کفرآمیز و خراباتی، نقد و طرد عرفیات و تابوها، شطح و طامات بهمثابهی قلندریات، دفاع از ابلیس، ارزشمندی کفر همچون ایمان، تکیه بر ملامتیگرایی، رندی نمونالگوی قلاشی و آفرینش معشوقی در شمایل قلندرانه و لاابالیگرایانه. فرهنگآفرینی سنایی در ساحت قلندری ازآنجایی آشکار شد که با تحلیل آثار شاعران معاصر و نیز شاعران پس از او مانند عینالقضات همدانی، عطار، مولانا، حافظ و عراقی به این مطلب رهنمون شدیم که اینان از مؤلفههای چندگانهی قلندری سنایی بهگونهای الهام گرفتهاند.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5834_9316fb666c35904280c593079dc3febe.pdf
2021-11-22
133
156
10.22099/jba.2020.36934.3737
واژههای کلیدی: سنایی
عرفان
قصیده
قلندری
فرهنگآفرینی
سید محمد هادی
حسینی
hadierfan1352@gmail.com
1
ادبیات / زبان و ادبیات فارسی/ دانشکده ادبیات دانشگاه شیراز
LEAD_AUTHOR
محمد یوسف
نیری
m.nayyeri110@yahoo.com
2
استاد دانشگاه شیراز
AUTHOR
اسلامیندوشن، محمدعلی. (1392). از رودکی تا بهار. تهران: یزدان.
1
اشرفزاده، رضا. (1375). آب آتش­فروز. تهران: جامی.
2
برزگرخالقی، محمدرضا؛ کرباسی، عفت. (1390). تصحیح و توضیح مفاتیحالاعجاز فی شرح گلشن. تهران: زوار.
3
حمیدیان، سعید. (1394). شرح شوق. تهران: قطره.
4
خرمشاهی، بهاءالدین. (1396). حافظنامه. تهران: سخن.
5
خطیبرهبر، خلیل. (1376). دیوان حافظ شیرازی. تهران: صفیعلیشاه.
6
دانته الیگیری. (1378). کمدی الهی. ترجمهی شجاعالدین شفا، تهران: امیرکبیر.
7
دوبرین، جی، تی، پی. (1375). «قلندریات در شعر عرفانی فارسی از سنایی به بعد». ترجمهی هاشم بناءپور، معارف، شمارهی 37، صص 105-109.
8
زرینکوب، عبدالحسین. (1385). ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.
9
سعدی، مصلح­بن­عبدالله. (1381). کلیات سعدی. بهکوشش کاظم عابدینیمطلق، قم: نگاران ­قلم.
10
سنایی غزنوی،مجدودبنآدم. (1393). دیوان حکیم سنایی. بهکوشش محمدرضا برزگر خالقی، تهران: زوار.
11
___________________. (۱۳۹۷). حدیقهالحقیقه. بهکوشش محمدجعفر یاحقی و سیدمهدی زرقانی، تهران: سخن.
12
شفیعیکدکنی، محمدرضا. (۱۳72). تازیانههای سلوک. تهران: آگاه.
13
­­­­_____________________. (1387). قلندریه در تاریخ، دگردیسیهای یک ایدئولوژی. تهران: سخن.
14
­­­­­­­­­­_____________________ . (1389). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
15
_____________________. (1398). تصحیح و توضیح تذکرهالاولیاء. تهران: سخن.
16
عابدی، محمود. (1397). «عینالقضات و سعدی از شعر سنایی تأثیر گرفتهاند». برگرفته از پایگاه اینترنتی https://www.mehrnews.com. تاریخ بازیابی 23 آبان 1397.
17
عراقی، فخرالدین عراقی. (1375). کلیات عراقی. به کوشش سعید نفیسی، تهران: سنایی.
18
عطارنیشابوری،فریدالدین.(1380).دیوان اشعار.به تصحیح تقی تفضلی،تهران: علمیو­فرهنگی.
19
فروزانفر، بدیعالزمان. (1350). سخن و سخنوران. تهران: خوارزمی.
20
فولادی، علیرضا. (1389). زبان عرفان. تهران: سخن، فراگفت.
21
مصلح، علیاصغر. (1393). فلسفهی فرهنگ. تهران: علمی.
22
مولوی، جلالالدین. (1369). فیه ما فیه. به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
23
المیبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1361). کشفالاسرار و عدهالابرار. به سعی علیاصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
24
نیری، محمدیوسف. (1392). نرگس عاشقان. شیراز: دانشگاه شیراز.
25
نیکلسون رینولد. (1323). «سنایی پیشرو ایرانی دانته». یادگار، سال1، شمارهی4، صص 48-57.
26
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی زمینههای فرهنگی و گفتمانی شکلگیری هویت در شعر عقاب خانلری
چکیدهپیوند دانشهای متعدد علوم انسانی با یکدیگر، رویکردهای تلفیقی کارآمدی را در حوزهی بینامتنیت طرح کرده است. مبحث هویت یکی از مقولههای مهمی است که پیوند اساسی با جامعهشناسی، نشانهشناسی فرهنگی، تحلیل گفتمان، انسانشناسی و حتی نقد ادبی دارد. پژوهش حاضر کوشیده است تا با رویکردی بینامتنی، عناصر مشترک نشانهشناسی، گفتمانی و انسانشناسی را در پیوند با عنصر هویت به کار گیرد تا به بازنمایی هویت «عقاب» در شعر عقاب خانلری بپردازد. دراینمیان، نظریهی آلودهانگاری ژولیا کریستوا و مبحث «خود» و «دیگری» در حوزهی نشانهشناسی فرهنگی، بهعنوان ابزار و پشتوانههای اصلی تفسیر، گزینش شدهاند تا به بازنمایی فرایند شکلگیری هویت عقاب، در تعامل و تضاد با فرهنگ بیگانه و رانههای آلوده بپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که مرگ درابتدای روایت بهعنوان رانهای آلوده، سوژه را به چارهجویی وامیدارد؛ اما پس از تعامل با بیشفرهنگ (فرهنگ زاغ) و مشاهدهی رانههای آلوده، ازجمله از محیط زندگی و خوراک زاغ، به هویت اجتماعی خود بازمیگردد و با تلقی مرگ بهعنوان امر مطلوب، به طرد رانههای آلوده و ترک سرزمین بیگانه دست میزند.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5716_5e156b22849c5b2337f2a44f96e4479e.pdf
2021-11-22
157
174
10.22099/jba.2020.35746.3612
واژههای کلیدی: شعر عقاب
خانلری
هویت
نشانهشناسی فرهنگی
بینامتنیت
منصور
رحیمی
mansourrahimi13@gmail.com
1
گروه زبان و ادبیات فارسی/ دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کردستان/ سنندج/ ایران
LEAD_AUTHOR
سیداحمد
پارسا
dr.ahmadparsa@gmail.com
2
دانشگاه کردستان، دانشکده زبان و ادبیات
AUTHOR
آقاخانی بیژنی، محمود و همکاران. (1391). «تحلیل ساختاری شعر عقاب خانلری و خانه سریویلی نیما یوشیج، بر اساس نظریههای برمون و گریماس». مطالعات داستانی، سال 1، شمارهی1، صص5-19.
1
احمدی، بابک. (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
2
ال. مارکانو، دانا. (1389). بیگانگی سوژه نژادیشده رودررو با بیگانهی کریستوا، تن بیگانه. گردآوری و ترجمهی مهرداد پارسا، تهران: رخداد نو.
3
بوی، فیونا. (1394). مقدمهای بر انسانشناسی دین. ترجمهی مهرداد عربستانی، تهران: افکار.
4
پورعلی، حجتالله و همکاران. (1393).«خوانش رمان قاعدهی بازی فیروز زنوزی جلالی بر پایهی نظریهی آلودهانگاری ژولیا کریستوا». مطالعات داستانی، سال2، شمارهی2، صص 26- 39.
5
پیرانی، منصور. (1394). «بودن یا نبودن؟! نه، چگونه بودن! مقایسهی شعر «عقاب» از پرویز ناتل خانلری «نسر» و از عمر ابوریشه». ادبیات تطبیقی (ویژهنامه نامهی فرهنگستان)، سال6، شمارهی1 (پیاپی11)، صص90-116.
6
پین، مایکل. (1394). فرهنگ اندیشهی انتقادی از روشنگری تا پسامدرنیته. ترجمهی پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
7
خسرویان، محمدمهدی. (1388). «شهپر شاه هوا: تأملی در شعر عقاب ناتل خانلری». نامهی انجمن، شمارهی 33و34، صص187-206
8
دارابی، مرضیه؛ اکبری، مجید. (1395). «زمینههای پیشازبانی شکلگیری سوژه در اندیشهی کریستوا». شناخت، شمارهی 78/1، صص 107- 126.
9
زمردی، حمیرا. (1388). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامهی فردوسی و خمسهی نظامی و منطق الطیر عطار. تهران: زوار.
10
سجودی، فرزان. (1390). نشانهشناسی فرهنگی (مجموعه مقالات ترجمهی گروه مترجمان). تهران: علم.
11
سلیمیکوچی، ابراهیم؛ سکوتجهرمی، فاطمه. (1393). «کاربست نظریهی آلودهانگاری
12
کریستوا بر شعر «دلم برای باغچه میسوزد فروغ فرخزاد». جستارهای زبانی، دورهی5، شمارهی1 (پیاپی 17)، صص 89-106.
13
_________________________. (1394). «بررسی شخصیتهای داستان انار بانو و پسرهایش از منظر «تن بیگانه»ی کریستوا». ادبپژوهی، دورهی9، شمارهی31، صص 117- 135.
14
علامی، ذوالفقار؛ باباشاهی، فاطمه. (1396). «بررسی داستان سیاوش بر اساس نظریهی آلودهانگاری ژولیا کریستوا». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارهی 46، صص 1- 26.
15
کهنمویی، ژاله و همکاران. (1381). «فرهنگ توصیفی نقد ادبی». تهران: دانشگاه تهران.
16
مرندی، سیدمحمد؛ حبیبزاده، حامد. (1396). «ساخت هویت و هویت ساختگی در رمان بانوی پیشگوی مارگارت اتوود». پژوهش ادبیات معاصر جهان، دورهی22، شمارهی2، صص 551-568.
17
مصطفوینیا، سید محمدرضی و همکاران. (1390). «بررسی تطبیقی رمز «عقاب» در شعر پرویز ناتل خانلری و عمر ابوریشه». شعرپژوهی، دورهی3، شمارهی10، صص67-88.
18
مکآفی، نوئل. (1385). ژولیا کریستوا. ترجمهی مهرداد پارسا، تهران: مرکز.
19
مکاریک، ایرنا ریما. (1390). دانشنامهی نظریههای ادبی معاصر. ترجمهی مهران نبوی، تهران: آگه.
20
ناتل خانلری، پرویز. (1387). ماه در مرداب. تهران: معین.
21
نرسیسیاس، امیلیا. (1391). انسان، نشانه، فرهنگ. تهران: افکار.
22
یعقوبیجنبهسرایی، پارسا؛ رحیمی، منصور. (1397). «برساخت گفتمانی ِپیرنگ در گزارشهایت ذکرهای ِعرفانی: روایتهای حلاج». نقد ادبی، دورهی11، شمارهی42، صص 85-112.
23
یورگنسن، ماریان؛ فیلیپس، لوئیز. (1392). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمهی هادی جلیلی، تهران، نی.
24
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و تحلیل دشواریهای اسرارنامه ی عطار نیشابوری
چکیدهاسرارنامه در کنار دیگر منظومه­های عطار با اینکه در عرصه­ی عرفان و معارف دینی رازهایی بسیار در خود دارد؛ اما در سایه­ی سنگین منطق­الطیر چندان که باید موردعنایت نبوده است؛ بااینحال از نگاه دقیق دو تن از استادان بزرگ ادب فارسی؛ مرحوم گوهرین و شفیعی، دور نمانده­اند. این دو بزرگ، این متن را تصحیح کرده و شرحی نیز بر آن افزوده­اند. هر دو شرح به­ویژه شرح شفیعی با اینکه بی­تردید حاوی نکات بسیار ارزشمندی هستند و گره از بسیاری از دشواری­ها و ابهامات می­گشایند؛ اما با کاستیهایی نیز همراهند. این کاستی­ها: 1. گاه برخاسته از تفسیر نادرست برخی گره­های زبانی یا مفهومی است (30 % موارد)؛ 2. گاه ناشی از غفلت از نکات و گره­های شایستهی توجه است (55 % موارد)؛ 3. و در مواردی حاصل توضیحات کم و ناقص ابیاتی است که نیاز به شرح و توضیح بیشتر دارند (15 % موارد). در این مقاله کوشش شده است تا پاره­ای از این­ کاستی­ها موردتأمل دوباره قرار گیرند و در کنار ارائه­ی نظر دو استاد، دیدگاه نویسندگان این مقاله همراه مستندات و شواهدی از عطار و دیگران پیشنهاد شود.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5840_aaac6f6a55c1d02c033ca7d38e5e6862.pdf
2021-11-22
175
200
10.22099/jba.2020.36942.3738
واژه های کلیدی: شعر
عطار نیشابوری
اسرارنامه
شرح ابیات
تحلیل آماری
سعاد
سواری
nasim.savari1393@gmail.com
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی
LEAD_AUTHOR
بهاءالدین
اسکندری
bahaeddineskandari@gmail.com
2
عضو هیئت علمی دانشگاه قم
AUTHOR
قرآن کریم. (1384). ترجمهی مهدی الهی­قمشه­ای، تهران: الهادی.
1
اسعدگرگانی، فخرالدین. (1377). ویس و رامین. به تصحیح محمد روشن، تهران: صدای معاصر.
2
اسدی طوسی. (1353). گرشاسب­نامه. به تصحیح حبیب یغمایی، تهران: کتابخانه طهوری.
3
انوری، حسن. (1383). فرهنگ کنایات سخن، تهران: سخن.
4
برازش، علیرضا. (1394). تفسیر اهل بیت علیهم­السلام، ج 18، تهران: امیرکبیر.
5
خاقانی شروانی. (1357). دیوان خاقانی شروانی. به تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: چاپخانه مروی.
6
خواجوی کرمانی. (1374). غزلیات خواجوی کرمانی. به کوشش حمید مظهری، انتشارات خدمات فرهنگی کرمان.
7
زرین­کوب، عبدالحسین. (1378). صدای بال سیمرغ (درباره­ی زندگی و اندیشه­ی عطار). تهران: سخن.
8
دهخدا، علی­اکبر. (1342). لغت­نامه. تهران: مجلس شورا.
9
سنایی. (1388). دیوان سنایی. به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
10
فردوسی، ابوالقاسم. (1367). شاهنامه فردوسی. به کوشش و زیر نظر سعید حمیدیان، دفتر نشر داد.
11
کلینی، محمد بن یعقوب. (1392). الکافی. قم: سرور.
12
مجلسی، محمدباقر. (1361). بحارالأنوار. به تصحیح محمدباقر محمودی و عبدالزهراء علوی، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
13
مولوی، شمس­الدین محمد. (1352). کلیات دیوان شمس تبریزی. به تصحیح م. درویش، تهران: جاویدان.
14
ناصرخسرو.(1357).دیوان حکیم ناصرخسروقبادیانی. به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، ج اول، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مکگیل کانادا – مونترال شعبه تهران.
15
نظامی گنجوی. (1381). اقبالنامه نظامی گنجوی. به تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
16
عطار نیشابوری. (1359). دیوان اشعار عطار نیشابوری. حواشی و تعلیقات از م. درویش، تهران: جاویدان.
17
ــــــــــــــ (1358). مختارنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
18
ــــــــــــــ (1382). اسرارنامه. تصحیح سیدصادق گوهرین، تهران: زوار.
19
ــــــــــــــ (1386). مصیبت­نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
20
ــــــــــــــ (1387). الهی­نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
21
ــــــــــــــ (1393). منطق­الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
22
ــــــــــــــ. (1394). اسرارنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
23
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و تطبیق ساختار و درونمایهی اسرارنامه و مخزنالاسرار
چکیدهاسرارنامهی عطار و مخزنالاسرار نظامی از مهمترین مثنویهای عرفانی - حکمی ادبیات فارسی محسوب میشوند. وجود مضامین مشترک و گاه خط فکری یکسان این احتمال را ایجاد میکند که عطار در سرودن اثر خود از نظامی تأثیر پذیرفته باشد. در این جستار با تطبیق جزءبهجزء محتوا و ساختار این آثار، همسانیها و دگرسانیها استخراج شده است. همسانیها عبارتاند از: 1. انسان؛ 2. جهان هستی؛ 3. عشق؛ 4. سلوک؛ 5. نقد تصوف؛ 6. اندیشههای کلامی. ناهمسانیها نیز شامل موارد زیر است: 1. ساختار متنها؛ 2. جهانبینی دو شاعر؛ 3. بافت ادبی اشعار؛ 4. بینش اجتماعی؛ 5. «بقای بعد از فنا» در اسرارنامه و « فنا» در مخزنالاسرار. 6. نگرش دو شاعر در باب سخن؛ 7. ترکیب محتوایی. نتیجهی حاصل از تطبیق کلی دو کتاب بیانگر اشتراکات فکری دو شاعر در مباحث بنیادین است. اگر دراینباره تفاوتهایی هم در محتوا و ساختار به چشم میخورد، حاکی از شخصیت، ساختار ذهنی و جایگاه متفاوت عطار و نظامی است؛ هرچند نمیتوان بهطورقطع تأثیرپذیری اسرارنامه از مخزنالاسرار را اثبات کرد؛ اما تشابه ذهنیّات منعکس در اشعار و موضوعات محوری دو اثر نموداری از این تأثیرپذیری است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5799_769e2015953bbc54097bc47036d5419a.pdf
2021-11-22
201
232
10.22099/jba.2020.34970.3542
واژههای کلیدی: اسرارنامه
تأثیرپذیری
عطار
مخزنالاسرار
نظامی
فاطمه
طوبایی
toobaieshima@yahoo.com
1
بخش زبان و ادبیات فارسی،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز،شیراز، ایران
LEAD_AUTHOR
نجف
جوکار
n.jowkar@yahoo.com
2
بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
AUTHOR
قرآن کریم. (1389). ترجمهی محمدمهدی فولادوند، قم: اسوه.
1
اشرفزاده، رضا. (1373). «همنوایی پیر اسرار با پیرگنجه». پژوهشنامهی علوم انسانی، صص145-170.
2
رازی، نجمالدین. (1389). مرصادالعباد. تهران: علمی فرهنگی.
3
ریتر، هلموت. (1388) دریای جان (سیری در آراء و احوال شیخ فریدالدین نیشابوری). ترجمهی عباس زریابخویی و مهرآفاق بایوردی، تهران: الهدی.
4
زرینکوب، عبدالحسین. (1380). پیر گنجه در جست و جوی ناکجاآباد. تهران: سخن.
5
___________________ (1386). جستوجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.
6
ستاری، جلال. (1386). عشق صوفیانه. تهران: مرکز.
7
سنایی غزنوی، مجدودبنآدم. (1397). حدیقهالحقیقه. تهران: سخن.
8
شمیسا، سیروس. (1382). سبکشناسی شعر. تهران: فردوس.
9
صفا، ذبیح الله. (1390). تاریخ ادبیات ایران (خلاصهی جلد اول و دوم). تهران: ققنوس.
10
عطارنیشابوری، فریدالدین محمد. (1388). منطقالطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
11
______________________________ (1394) اسرارنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
12
غزالی، احمد. (1356). بحرالحقیقه. به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران: انجمن فلسفه ایران.
13
فروزانفر، بدیعالزمان. (1374). شرح احوال و نقد و تحلیل آثارشیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
14
نظامی گنجوی، ابومحمد الیاسبن یوسف. (1390). خسرو و شیرین. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
15
ــــــــــــــــــــــ. (1390). لیلی و مجنون. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
16
____________________. (1391). مخزنالاسرار. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
17
همدانی، عینالقضات. (1341). تمهیدات. به تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری.
18
یوسفثانی، محمود. (1392). «خداشناسی عطار و لوازم اخلاقی و شعائری آن». پژوهشنامهی عرفان، شمارهی 10، صص161-188.
19
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و تحلیل ردپای چشم رنگی یا غیرسیاه در ادبیات فارسی
چکیدهیکی از مهمترین عناصر زیباییشناسی در شعر کهنسال فارسی نوع نگاه به بدن است. شاید بتوان چشم را مهمترین عنصر زیبایی در شعر فارسی دانست، بهطوریکه نمیشود از زیبایی آدمی سخن گفت و از چشم نام نبرد. بدیهی است که یکی از مهمترین عوامل زیبایی چشم انسان، رنگ آن است. ضمن بررسی و جستوجوی فراوان در پهنهی چشمگیر ادبیات و بهویژه شعر فارسی، متوجه میشویم که تا قرن یازدهم هجری رنگ چشم خوبرویان همواره سیاه و بهندرت سبز، آبی یا قهوهای است و رنگ موها نیز تقریباً همهجا سیاه است و خیلی کم به مواردی از موی زرد، طلایی یا قرمز اشاره شده. ماهیت این پژوهش نگرشی زمانمند (chronological) را میطلبد؛ زیرا نگرش به چشم بهعنوان یکی از مهمترین عناصر زیباییشناسی سنتی و تغییر نگرش در آن، بیش از همه تابع زمان و تحولات ناشی از آن بوده است؛ بنابراین سعی شده این موضوع با ترتیب تاریخی در شعر فارسی بررسی شود و با دقت و وسواس ردپای چشم غیرسیاه در شعر فارسی گرفته و مهمترین مواردی که در شعر شاعران بزرگ آمده است، تا حد امکان استخراج شود. برداشت از متون دینی و بهویژه قرآن کریم و تفاسیر در تعیین معیارهای زیبایی و نوع نگاه به چشم بسیار مؤثر بوده است. علاوهبراین بررسی دقیق نشان میدهد که: اولاً تا قرن یازدهم هجری یا از چشم رنگی یعنی سبز، کبود و فیروزهای ذکری نشده یا از همان تعداد اندکی که ذکر شده، بهجز سه مورد در ناحیهی آذربایجان همگی بار منفی دارد؛ یعنی برای توصیف چشم دشمنان یا خوک، دیو و اژدها به کار رفته است. ثانیاً، دلایل متعددی چون تفسیر متون دینی، جغرافیا و توجه شاعران به عناصر غالب در شعر و تجربههای شخصی در بیتوجهی و یا نگاه منفی به چشم رنگی مؤثر بوده است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5956_20e1d8ca270206c8c6c3049e5eb16a02.pdf
2021-11-22
233
260
10.22099/jba.2020.37239.3763
واژههای کلیدی: چشم سیاه
چشم کبود
چشم آبی
زرقا
چشم نیلوفری
چشم رنگی
محمدحسین
کرمی
mohamadhkarami@gmail.com
1
دانشگاه شیراز
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم. (۱۳۷۶). ترجمهی بهاءالدین خرمشاهی، تهران: جامی- نیلوفر.
1
آقاباباخانی خوزانی، زهرا. (1389). «اقلیمهای زیبا خیز شعر فارسی». پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، سال46 ، صص34-21
2
اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد. (بیتا). گرشاسب نامه. به کوشش حبیب یغمایی، بیجا.
3
انوری ابیوردی، محمدبنمحمد. (۱۳۶۴). دیوان اشعار. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
4
بیدل دهلوی، عبدالقادر. (۱۳۸۶). دیوان بیدل دهلوی. به تصحیح اکبر بهداروند، تهران: نگاه.
5
جامی، نورالدین عبدالرحمان. (۱۳۷۸). سلسله الذهب. تحقیق و تصحیح جابلقا داد علیشاه و دیگران، تهران: میراث مکتوب.
6
حافظ شیرازی، شمسالدین محمد. (۱۳۶۷). دیوان حافظ. قزوینی- غنی، به اهتمام ع جربزهدار، تهران: انتشارات اساطیر.
7
خاقانی شروانی، بدیل ابن علی. (۱۳۵۷). دیوان اشعار. به تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
8
خلیل شروانی، جمالالدین. (۱۳۶۶). نزهه المجالس. به تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: زوار.
9
خواجوی کرمانی، کمالاالدین محمود. (۱۳۷۴). دیوان اشعار. به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: پاژنگ.
10
رودکی سمرقندی، ابوعبدالله جعفر. (1387). دیوان اشعار رودکی. به کوشش نصرالله امامی، تهران: مؤسسهی مطالعات و تحقیقات.
11
رهی معیری، محمدحسن. (۱۳۷۰). سایه عمر. تهران: زوار.
12
زرقانی، مهدی و همکاران. (1398). تاریخ بدن در ادبیات فارسی. تهران: سخن.
13
سلمان ساوجی، جمالالدین. (1389). کلیات سلمان ساوجی. به تصحیح عباسعلی وفایی، تهران: سخن.
14
سعدی شیرازی، مصلحبنعبدالله. (۱۳۸۹). کلیات سعدی. تصحیح بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات دوستان.
15
سنایی غزنوی، ابوالمجد. (بیتا). دیوان اشعار. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
16
سیالکوتی، مل وارسته. (۱۳۸۰). مصطلحات الشعرا. به تصحیح سیروس شمیسا، تهران: فردوس.
17
صائب تبریزی، میرزامحمدعلی. (۱۳۶۷). دیوان صائب. 6 جلد، به کوشش محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.
18
طباطبایی، علامه سیدمحمد. (۱۳۶۳). تفسیر المیزان. ج ۱۴، تهران: امیرکبیر.
19
عطارنیشابوری، فریدالدین. (۱۳۶۰). دیوان عطار. به تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.
20
عنصری بلخی، ابوالقاسم. (۱۳۶۳). دیوان عنصری. به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه سنایی.
21
فرخی سیستانی، ابوالحسن علیبنجولوغ سیستانی. (۱۳۶۳). دیوان اشعار. به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
22
فردوسی، ابوالقاسم. (1971). شاهنامهی فردوسی. تصحیح م. ن. عثمانوف، زیرنظر ع. نوشین، تهران: چاپ مسکو.
23
قطران تبریزی، شرفالزمان حکیم ابومنصور. (1362). دیوان اشعار. چاپ شده از روی نسخه محمد نخجوانی، تهران: ققنوس.
24
قزوینی، زکریا ابن محمد. (۱۳۷۳). آثار البلاد و اخبارالعباد. ترجمهی با اضافات جهانگیر میرزا قاجار، تصحیح و تکمیل میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
25
کسایی مروزی، ابوالحسن. (۱۳۹۶). دیوان کسایی. محمدباقر نجفزاده بارفروش، تهران: زوار.
26
کمالالدین، اسماعیلبنمحمدبنعبدالرزاق اصفهانی. (۱۳۹۶). دیوان اشعار. به اهتمام حسین بحرالعلومی- مهدی میرزایی، تهران: انتشارات سنایی.
27
کمال خجندی، کمالالدین مسعود. (1337). دیوان کمال خجندی. تصحیح عزیز دولتآبادی، تبریز: کتابفروشی تهران.
28
لسانیشیرازی، وجیهالدین. (۱۳۹۲) دیوان اشعار. تصحیح محمدحسین کرمی، شیراز: دانشگاه شیراز.
29
محتشم کاشانی، کمالالدین علی. (۱۳۷۰). دیوان اشعار. به کوشش مهرعلی گرگانی، تهران: کتابخانه سنایی.
30
مشیری، فریدون. (1347). مجموعه شعر ابر و کوچه. تهران: نیل.
31
مصدق، حمید. (1357). دو منظومه. تهران: امیرکبیر.
32
منزوی، حسین. (1399). مجموعه اشعار. به کوشش محمد فتحی، تهران: نگاه.
33
مولوی، جلالالدین محمد. (۱۳۵۳). غزلیات شمس. با مقدمه بدیعالزمان فروزانفر، به تصحیح م. درویش، تهران: جاویدان.
34
مولوی، جلالالدین محمد. (۱۳۶۵). مثنوی معنوی. به تصحیح نیکلسون، تهران: انتشارات
35
میبدی، رشیدالدین. (۱۳۷۶). کشفالاسرار و عدهالابرار. به سعی و اهتمام علیاصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
36
ناصرخسرو، ابومعین. (۱۳۳۹ ). دیوان اشعار. تصحیح نصرالله تقوی، به کوشش مهدی سهیلی، چاپخانه گیلان.
37
نظامیگنجوی، الیاسبنیوسف. (بیتا). شرفنامه. به تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: علمی.
38
وطواط، رشیدالدین. (1339). دیوان. تصحیحی سعید نفیسی، تهران: کتابخانه بارانی.
39
ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی به یک منطقهی سکوت در شعر شفیعیکدکنی: زن (براساس آرای پیر ماشری)
چکیدههر اثری سکوتها و مکثهایی دارد؛ سکوتهایی که بدون آن، اثر اساساً محقق نمیشود. درک یک اثر منوط به کشف این منطقهی سکوت و تفسیر آن است. هدف مقالهی حاضر که با روش کتابخانهای و تحلیلی انجام شده، آن است که بر پایهی آرای پیر ماشری یکی از منطقههای سکوت در شعر شفیعیکدکنی را بررسی کند. زن در شعر شفیعی حضوری ناچیز و کمرنگ دارد. به گمان ما این امر بسیار معنادار به نظر میرسد و نمیتواند تصادفی باشد. ما در این مقاله دلایلی درونمتنی و برونمتنی را برای کمتوجهی این شاعر ذکر کردهایم. ازجمله دلایل درونمتنی، نادیده گرفتهشدن «منِ» شخصی، بوطیقای شعر متعهد و مؤانست با شعر سنتی را میتوان مطرح کرد. ایدئولوژی شاعر (ایرانی، دینی و چپ) و غلبه وجههی استادی نیز ازجمله دلایل برونمتنی تلقی میشود. پس از اقامهی دلایلی برای این فقدان، این بحثِ روانشناختی را پیش کشیدهایم که احتمالاً شفیعی در ذهن خویش دست به جابهجایی زده و جای خالی زن را با عناصر و مفاهیم دیگری در شعرش پر کردهاست. چنین مینماید که شفیعی عشق به مادر، وطن، زبان وادبیات فارسی، فرهنگ ایرانی، طبیعت و کبوتر را جایگزین عشق به زن زمینی کرده است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_5857_ed08dc39ef47ae793a347e62b3921634.pdf
2021-11-22
261
286
10.22099/jba.2020.37660.3816
واژههای کلیدی: پیر ماشری
زن
شعر
شفیعیکدکنی
سعید
کریمی قرهبابا
karimisaeed58@pnu.ac.ir
1
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
LEAD_AUTHOR
آرینپور، یحیی. (1382). از نیما تا روزگار ما. تهران: زوار.
1
احمدیپوراناری، زهره. (1397). «دو مضمون از توصیف واقعی معشوق در غزل منزوی، بهبهانی و بهمنی». شعرپژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، سال 10، شمارهی 2، پیاپی 36، صص 1- 1۶.
2
امینی، علیاکبر.(1390). گفتمان ادبیات سیاسی ایران در آستانه دو انقلاب. تهران: اطلاعات.
3
بالیبار، اتین و پیر ماشری. (1386). «در باب ادبیات به مثابه شکلی ایدئولوژیک». ترجمهی ماندانا منصوری، زیباشناخت، شمارهی 17، صص 2۰۷-2۳۰.
4
باقینژاد، عباس. (1396). «نمود و حضور طبیعت در شعر شفیعیکدکنی». بهارستان سخن، سال 14، شمارهی 35، صص 2۳۹-2۵۸.
5
برهانی، مهدی. (1378). از زبان صبح؛ درباره زندگی و شعر شفیعیکدکنی. تهران: پاژنگ.
6
بشردوست، مجتبی. (1379). در جستوجوی نیشابور؛ زندگی و شعر محمدرضا شفیعیکدکنی. تهران: ثالث و یوشیج.
7
بلکمن، جروم. اس. (1392). 101 مکانیسم دفاع روانی. ترجمهی غلامرضا جوادزاده، تهران: ارجمند.
8
بهبهانی، سیمین. (1394). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
9
بهمنی، محمدعلی. (1392). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
10
پورنامداریان، تقی. (1381). سفر در مه؛ تأملی در شعر احمد شاملو. تهران: نگاه.
11
حجازی، بنفشه. (1395). «سیمای زن در آثار شفیعیکدکنی». ایراننامگ، سال 1، شمارهی 4، صص ۴- ۱۷.
12
حمیدیان، سعید. (1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: ناهید.
13
خانلری، پرویز. (1377). ماه در مرداب. تهران: معین.
14
روزبه، محمدرضا؛ ضرونی، قدرتالله. (1393). «عشق به همسر در شعر معاصر ایران». پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال12، شمارهی23، صص ۶۵-1۸۸.
15
سهرابی، محمدرضا. (1394). «صداهای سکوت؛ بررسی تحلیلی تکصدایی، چند صدایی و سکوت در متون ادبی با تکیه بر رویکردهای مهم ادبی مدرن و پسامدرن». ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 5، شمارهی1، صص۱-۱۹.
16
شاملو، احمد. (1382). مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها. تهران: نگاه.
17
شریفی، فیض. (1393). شعر زمان ما؛ محمد رضا شفیعیکدکنی. تهران: نگاه.
18
شفیعیکدکنی، محمدرضا. (1379). آیینهای برای صداها. تهران: سخن.
19
ــــــــــــــــــــــــ. (1382). «روانشناسی اجتماعی شعر فارس در نگاهی به تخلصها». بخارا، شمارهی 32، صص 46-66.
20
ــــــــــــــــــــــــ. (1382). هزاره دوم آهوی کوهی. تهران: سخن.
21
ــــــــــــــــــــــــ. (1383). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن.
22
ــــــــــــــــــــــــ. (1388). «این روزها بهار و بنفشه...». بخارا، سال 11، شمارهی 74، صص ۱۱- ۳۵.
23
ــــــــــــــــــــــــ. (1388). شفیعیکدکنی و هزاران سال انسان. تهران: اطلاعات.
24
ــــــــــــــــــــــــ. (1391). «ای شعر پارسی». بخارا، سال 14، شمارهی 86، صص ۷-۱۰.
25
ــــــــــــــــــــــــ. (1391). حالات و مقامات م. امید. تهران: سخن.
26
ــــــــــــــــــــــــ. (1392). «جهان در مقدم صبح بهاران؛ یکصد و یک شعر منتشر نشده». بخارا، سال 15، شمارهی 98، صص 5-5۹.
27
شمیسا، سیروس. (1386). نقد ادبی (ویرایش دوم). تهران: میترا.
28
ـــــــــــــــ. (1388). راهنمای ادبیات معاصر. تهران: میترا.
29
ـــــــــــــــ. (1392). «علت سکوت سعدی». سعدیشناسی، دفتر 16، صص۵۲-۶۰.
30
ـــــــــــــــ. (1397). «حوزههای سکوت در شعر پروین». جستارهای ادبی (ادبیات تعلیمی)، شمارهی 2، پیاپی 38، صص ۳۴-۴۶.
31
صادقی، لیلا. (1392). کارکرد گفتمانی سکوت در ادبیات معاصر فارسی. تهران: نقش جهان.
32
عابدی، کامیار. (1381). در روشنی بارانها. تهران: کتاب نادر.
33
غیاثی، محمدتقی. (1382). نقد روانشناختی متن ادبی. تهران: نگاه.
34
فیضی، کریم. (1388). صدها سال تنهایی؛ در باب آرای شفیعیکدکنی. تهران: اطلاعات.
35
منزوی، حسین. (1391). مجموعه اشعار. بهکوشش محمد فتحی، تهران: آفرینش- نگاه.
36
نجفزادهبارفروش،محمدباقر.(1397). در جستوجوی نشابور خراسان. تهران: سفیر اردهال.
37
نظامی، الیاسبنیوسف. (1392). خسرو و شیرین. به تصحیح و توضیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
38
Macherey, p. (1978). A theory of literary production. (tran. G. wall), London: Routledge and kegan paul Ltd.
39
ORIGINAL_ARTICLE
مقاله کوتاه: در باب دو تعبیر از دیوان خاقانی
در باب دو تعبیر از دیوان خاقانی چکیدهدیوان خاقانی شروانی بهعنوان یکی از امّهات ادب پارسی از حیث دربرداشتن تعابیر و ترکیبات نو و گونهگون، اهمیت ویژهای دارد. همین تعمد و پرمایگی زبانی سبب شده تا دیوان وی از دیرباز یکی از منابع مهم و اساسی فرهنگنویسان قلمداد شود. ازآنجاکه بسیاری از این ترکیبات زادهی قدرت شگرف تخیل و طریق غریب او در سخنوری است، نهتنها گزارش بلکه حتی گردآوری آنها نیز از کاستیها و لغزشهای متعدد برکنار نمانده است. در این جستار بر آن بودهایم تا با توجه به سبک شخصی شاعر و قراین اجتماعی زمان خاقانی، تحلیلی استوار از دو تعبیر «سهسرهنگ» و «میانخانه» در دیوان او ارائه کنیم. در این پژوهش نشان داده میشود که برخلاف نظر فرهنگنویسان و شارحان، «سهسرهنگ» بهمعنای سهاختر زحل، مشتری و مریخ نیست و مراد از آن سه انگشتی است که به گاه کتابت، قلم را نگاه میدارد. همچنین خاقانی تعبیر «میانخانه» (خانه و اتاق میانی) را از ترکان چادرنشین و ساختار خیمههای ایشان گرفته و در تصاویر شاعرانهی خود به کار برده است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_6150_b513bf6d2d822f3bba9848c1776b26cd.pdf
2021-11-22
287
300
10.22099/jba.2020.37676.3818
واژههای کلیدی: دیوان خاقانی
سهسرهنگ
انگشتهای قلمگیر
میانخانه
ترکان خیمهنشین
سعید
مهدوی فر
s.mahdavifar@yahoo.com
1
دانشگاه شهید چمران اهواز
AUTHOR
قدرت
قاسمی پور
gh.ghasemi@scu.ac.ir
2
اهواز، دانشگاه شهید چمران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه زبان و ادبیات فارسی
LEAD_AUTHOR
ابنالفقیه، احمدبنمحمد. (1349). البلدان. ترجمهی ح-مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
1
استعلامی، محمد. (1387). نقد و شرح قصاید خاقانی. تهران: زوار.
2
اسدی، عاطفه. (1388). تصحیح و تحشیهی بخش شرح مشکلات خاقانی از مجموعهی ختمالغرائب محمد بن خواجگی گیلانی رشتی. پایاننامهی کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان.
3
برزگر خالقی، محمدرضا. (1397). شرح دیوان خاقانی. ج 2، تهران: زوار.
4
ــــــــــــــــــــــ. (1398). شرح دیوان خاقانی. ج 3، تهران: زوار.
5
ترکی، محمدرضا. (1390). «میانخانهی جهان». ادب فارسی، دورهی جدید، شمارهی 6 (پیاپی 193)، تابستان: صص93-100.
6
حدودالعالم منالمشرق الیالمغرب. (1383). ترجمهی میرحسنشاه، تصحیح مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهراء.
7
الحموی، یاقوت بن عبدالله. (1397). معجم البلدان. بیروت: دار صادر.
8
خاقانی شروانی، افضل­الدین ابراهیم. (1316). دیوان. تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: وزارت فرهنگ.
9
خاقانی شروانی، افضل­الدین بدیل. (1374). دیوان. تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
10
ـــــــــــــــــــــــــــــــ. (1375). دیوان. ویراستهی میرجلال­الدین کزازی، تهران: مرکز.
11
ـــــــــــــــــــــــــــــــ. (1384). منشآت خاقانی. تصحیح محمد روشن، تهران: دانشگاه تهران.
12
ـــــــــــــــــــــــــــــــ. (بیتا). منشآت. نسخهی خطی کتابخانه سلیمانیه بخش شهید علیپاشا، شمارهی 2796.
13
دهخدا، علی اکبر. (1373). لغت­نامه. تهران: دانشگاه تهران.
14
سبزواری، فتحالله بن احمد. (1342). «اصول خطوط سته». به کوشش ایرج افشار، فرهنگ ایران زمین، جلد یازدهم: صص 103-133.
15
ستایشگر، مهدی. (1375). واژنامهی موسیقی ایران زمین. ج2، تهران: اطلاعات.
16
سجادی، سیدضیاءالدین. (1382). فرهنگ لغات و تعبیرات دیوان خاقانی شروانی. تهران: زوار.
17
ـــــــــــــــــــــ. (1386). شاعر صبح (پژوهشی در شعر خاقانی شروانی). تهران: سخن.
18
سراج شیرازی، یعقوببنحسن. (1376). تحفة المحبین (در آیین خوشنویسی و لطایف معنوی آن). به اشراف محمدتقی دانشپژوه، به کوشش کرامت رعناحسینی و ایرج افشار، تهران: نقطه / میراث مکتوب.
19
سرمدی، مجید. (1383). شرح کلیدی پانزده قصیده از دیوان خاقانی. تهران: صدرا.
20
ــــــــــــــ . (1387). گزیدهی قصاید خاقانی. تهران: دانشگاه پیام نور.
21
سیدبابا، علیبنحسن. (1381). «رسالهی تعلیم الخطوط». به احسانالله شکراللهی طالقانی، نامهی بهارستان، سال 3، شمارهی 2، دفتر 6، صص317-328.
22
شیروانی، زینالعابدین. (بیتا). بستان السیاحه (سیاحتنامه). تهران: سنایی.
23
فروزانفر، بدیع­الزمان. (1350). سخن و سخنوران. تهران: خوارزمی.
24
قزوینی، زکریاءبنمحمد. (1371). آثارالبلاد و اخبارالعباد. ترجمهی محمدمراد بن عبدالرحمان، تصحیح سیدمحمد شاهمرادی، ج 1، تهران: دانشگاه تهران.
25
قلیچخانی، حمیدرضا. (1392). زرافشان (فرهنگ اصطلاحات و ترکیبات خوشنویسی، کتابآرایی و نسخهپردازی در شعر فارسی). تهران: فرهنگ معاصر.
26
کرمی، محمدحسین. (1373). نقد و تصحیح شرح عبدالوهاب حسینی بر دیوان خاقانی. پایاننامهی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران.
27
کزازی، میرجلالالدین. (1385). سراچهی آوا و رنگ. تهران: سمت.
28
ــــــــــــــــــــ. (1386). گزارش دشواریهای دیوان خاقانی. تهران: مرکز.
29
ماهیار، عباس. (1388). مالک ملک سخن (شرح قصاید خاقانی). تهران: سخن.
30
مصفی، ابوالفضل. (1388). فرهنگ اصلاحات نجومی (همراه با واژه­های کیهانی در شعر فارسی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
31
معدنکن، معصومه. (1387). جام عروس خاوری (شرح شش قصیده از دیوان خاقانی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
32
معموری، عبدالوهاب بن محمد. (بیتا). شرح اشعار خاقانی. نسخهی خطی کتابخانهی مجلس شورای اسلامی، شمارهی 11562.
33
مقدسی، محمدبناحمد. (1385). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. ترجمهی علینقی منزوی، تهران: کومش.
34
مهدویفر، سعید. (1392). «شروح قصاید خاقانی». کتاب ماه ادبیات، شمارهی 72، فروردین، صص 4-20.
35
یعقوبی، احمد بن اسحاق. (1387). البلدان. ترجمهی محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی.
36
یواقیت العلوم و دراری النجوم. (1364). تصحیح محمدتقی دانش­پژوه، تهران: اطلاعات.
37