ORIGINAL_ARTICLE
استعارۀ مفهومی "غم" در اشعار فخرالدین عراقی
این پژوهش به بررسی استعارههایی میپردازد که با محوریت احساس غم در دیوان اشعار عراقی بهکار رفتهاند. بنیان نظری پژوهش، نظریه استعارههای مفهومی است که استعاره را از حد ابزاری صرفاً زیباشناسانه به رویکردی برای شناخت و اندیشیدن اعتلا بخشیده است. فخرالدین عراقی در دیوان اشعارش برای تبیین بسیاری از ویژگیهای غم از حوزههای «اشیا»، «خوراک»، «انسان»، «گیاه» و «بیماری و سلامت» مدد جسته و توانسته این مفهوم انتزاعی را ملموس و عینی جلوه دهد. پژوهش حاضر که با روشی توصیفی-تحلیلی انجام شده، سعی دارد ارتباط بین استعاره با بنیاد اندیشه و جهان فکری عراقی را کشف و تبیین نماید. با تحلیل شناختی دستهای از استعارهای غم در دیوان اشعار عراقی میتوان دریافت که این احساس در نظام فکری وی چیزی دیدنی، لمسکردنی، چشیدنی و تا حدودی شنیدنی است. همچنین دستهای دیگر از استعارهها در حوزة غم وجود دارد که روش شناختی برای تحلیل آنها جوابگو نیست، از این رو شناخت استعارههای نوع دوم نیازمند شناخت پیشفرضهای عرفانی است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4738_b7c0231a16ff2ae1f87d6dde44315a44.pdf
2018-11-22
1
24
10.22099/jba.2018.27141.2818
فخرالدین عراقی
دیوان اشعار
غم
استعارة مفهومی
تحلیل شناختی
ابراهیم
استاجی
m.farhanizadeh@hsu.ac.ir
1
دانشگاه حکیم سبزواری
AUTHOR
مجید
فرحانی زاده
farhanizadeh.majid@gmail.com
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری
LEAD_AUTHOR
قرآن حکیم. (1384). ترجمه­ی محمد خواجوی، تهران: مولی.
1
استوار نامقی، سیدمحمد و قربان­سباغ، محمدرضا. (1384). «استعارههای سماع در انسالتائبین احمد جام». مطالعات عرفانی، شماره­ی 22، صص 5-38.
2
بهنام، مینا. (1389). «استعاره­ی مفهومی نور در دیوان شمس». نقد ادبی، سال 3، شماره­ی 10، صص 91-114.
3
تیلیش، پل. (1375). «نمادهای دینی، ترجمه­ی امیرعباس علی­زمانی». معرفت، سال 5، شماره­ی 3، صص 39-47.
4
خیام، عمر بن ابراهیم. (1312). نوروزنامه. به تصحیح مجتبی مینوی، تهران: کاوه.
5
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.
6
شمیسا، سیروس. (1381). بیان. تهران: فردوس.
7
صفوی، کورش. (1383). درآمدی بر معنیشناسی. تهران: سوره­ی مهر.
8
عراقی، فخرالدین. (1363). کلیات عراقی. تصحیح سعید نفیسى، تهران: سنائى.
9
غراب، راهله. (1384). نماد خورشید در فرهنگ و ادبیات. مشهد: محقق.
10
فضایلی، سیدهمریم و شیما، ابراهیمی. (1393). «بررسی استعاره­ی مفهومی احساس«غم» در شعر مسعود سعد سلمان». درّ دری، سال 4، شماره­ی 13، صص 65-80 .
11
فعالی، محمدتقی. (1384). تجربه­ی دینی و مکاشفه­ی عرفانی. تهران: سازمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
12
فولادی، علیرضا. (1389). زبان عرفان. تهران: سخن و فراگفت.
13
گلفام، ارسلان و یوسفی راد، فاطمه (1381). «زبان­شناسی شناختی و استعاره». تازههای علوم شناختی، سال 4، شماره­ی 3، صص 1-15.
14
Cameron, Lynne . and Maslen, Robert. (2010). Metaphor Analysis, London Equinox
15
Lakoff, George. and Johnson, mark. (1980). Metaphors We Live By, Chicago, University of Chicago Press.
16
Lakoff, G. (1987). Woman, fire, and dangerous things: What categories reveal about the mind, IL: University of Chicago Press.
17
Lakoff, G. (1993). "The Contemporary Theory of Metaphor" . In Andrew Ortony. (ed). Metaphor and Thought. Second Edit. Cambridge: Cambridge, University Press: 202-251.
18
ORIGINAL_ARTICLE
تعهد به پویاییِ اخلاق تعهد؛ مطالعه جامعهشناختی اشعار قیصر امینپور
بازنمایی جامعه در ادبیات ایران، پس از انقلاب 57، اشکال جدیدتری به خود گرفت. مسئله «تعهد» که از مفاهیم کلیدی انقلاب اسلامی بود، بهزودی به شاخصی برای داوری آثار ادبی تبدیل شد، بااینوجود حتی تا به امروز اغلب پاسخها به پرسشهایی از قبیل ادبیات در قبال چه چیزی باید تعهد داشته باشد؟ شاعر متعهد کیست؟ و ... چندان شفاف نبودهاند. در این پژوهش، برای واکاوی چیستی «تعهد در ادبیات»، اشعار قیصر امینپور مورد مطالعه قرار گرفتهاند. این پژوهش تعهد در ادبیات را در دو وجه عمدهی «تعهد اجتماعی» و «تعهد ادبی» پی گرفته است. رویکرد این پژوهش کیفی و روش آن میمهسیس است. مطالعه همزمان اشعار قیصر امینپور و بستر اجتماعی شکلگیری آنها، این بینش را فراهم آورد تا اشعار این شاعر در سه دورهی «بودن برای دیگری»، «بودن بدون دیگری» و «بودن کنارِ دیگری» دستهبندی شوند. پس از تحلیل تعهد ادبی و تعهد اجتماعی در هرکدام از این دورهها، نتیجه گرفته شد که تعهد قیصر امینپور امری پویا و در هر دوره متغیر بوده است، و ازهمینرو قیصر که از ابتدا شاعری متعهد بوده، توانسته تا انتها شاعری متعهد باقی بماند.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4726_8a60f3beb093ca5e81e530562b0c040f.pdf
2018-11-22
25
46
10.22099/jba.2018.26231.2754
اخلاق
تعهد اجتماعی
تعهد ادبی
جامعهشناسی ادبیات
ادبیات متعهد
قیصر امینپور
جهانگیر
جهانگیری
jjahangiri@gmail.com
1
دانشیار بخش جامعه شناسی و برنامه ریزی اجتماعی دانشگاه شیراز. ایران
LEAD_AUTHOR
محمدحسن
حیدریان
mohammadhassanheidarian@gmail.com
2
دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه شیراز. شهر شیراز، ایران
AUTHOR
منصور
طبیعی
tabiee46@gmail.com
3
استادیار بخش جامعهشناسی و برنامه ریزی اجتماعی دانشگاه شیراز
AUTHOR
ابطحی، سیدحسین. (1376). «الگوی تصمیمگیری بر مبنای اخلاقیات». مدیریت و توسعه، دوره­ی 11، شماره­ی 1، صص 45-54.
1
اقتصادینیا، سایه. (1386). «مروری بر کارنامهی شعر قیصر امینپور». نامه­ی فرهنگستان، دوره­ی 9، شماره­ی 4، صص138-149.
2
اکبریانی، محمدهاشم. (1381). «شاعر دهه­ی شصت و هفتاد نتوانست شاعر دهه­ی هشتاد میتواند». کارنامه، شماره­ی 28، صص 42-46.
3
امینپور، قیصر. (1388). مجموعه­ی کامل اشعار قیصر امینپور. تهران: مروارید.
4
براهنی، رضا. (1371). طلا در مس: در شعر و شاعری. ج 1، 2 و 3، تهران: مؤلف.
5
بهرهور، مجید، نیکخواه، مریم. (1390) «جنگ و کودکی در آثار قیصر امینپور». ادبیات پایداری، دوره­ی 3، شماره­ی 5، صص 47-76.
6
چلبی، مسعود. (1375). جامعهشناسی نظم (تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی)، تهران: نی.
7
ربانی، جعفر. (1391). «معلمان بزرگ ایران: قیصر امینپور 1338-1386». رشد معلم، دوره­ی 31، شماره­ی 2، صص8-11.
8
رسولی، حجت. (1384). «معیار تعهد در ادبیات». پژوهشنامه­ی علوم انسانی، شماره­ی 45 و 46، صص73-82.
9
روحانی، مسعود و عنایتی قادیکلایی، محمد. (1391) «تحلیل زیباشناختی ساختار آوایی شعر قیصر امینپور». فصلنامه­ی زبان و ادبیات فارسی، دوره­ی 20، شماره­ی 73، صص99-128.
10
شکارسری، حمیدرضا. (1385). «شاعری نه برای تمام فصول». شعر، شماره­ی 47، صص 57-62.
11
صالحی، پریسا و نیکوبخت، ناصر. (1391). «واژهگزینیهای شعری قیصر امینپور از منظر تحلیل گفتمان انتقادی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره­ی 24، صص 75-99.
12
صرفی، محمدرضا، هاشمی، سیدرضا. (1389). «دفاع مقدس، تعهد و تحول در شعر قیصر امینپور». ادبیات پایداری، دوره­ی 2، شماره­ی 3، صص 323-346.
13
صلاحیمقدم، سهیلا. (1389). «نوآوری در شعر قیصر امینپور». پژوهشنامه­ی زبان و ادبیات فارسی، دوره دوم، شماره 6، صص 133-160.
14
ضیائی، حسام، صفایی سنگری، حسام. (1389). «بررسی جامعهشناختی گفتمانهای شعری دههی دوم پس از انقلاب اسلامی (1367-1376 هـ.ش)». فصلنامه­ی مطالعات ملی، دوره­ی 11، شماره­ی 4، صص 153-176.
15
طاهری، قدرتاله. (1387). «نگاهی به جریانهای شعری فعال در عصر انقلاب اسلامی». کتاب ماه ادبیات، دوره­ی 2، شماره­ی 22، صص28-41.
16
علویمقدم، مهیار. (1383). «شاعر متعهد کیست و شعر متعهد چیست؟». فصلنامه­ی تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، شماره­ی 3 و 4، صص 9-16.
17
فاضل، سید ابوتراب. (1378). «ریشهیابی مهمترین چالشهای انقلاب اسلامی ایران در دههی سوم». پژوهشنامه­ی متین، دوره­ی 1، شماره­ی 3، صص 247-278.
18
فتوحی، محمود. (1387). «سه صدا، سه رنگ، سه سبک در شعر قیصر امینپور». ادبپژوهی، دوره­ی 2، شماره­ی 5، صص 9-30.
19
فرامرز قراملکی، احد. (1387). درآمدی بر اخلاق حرفهای. تهران: سرآمد.
20
فلیک، اووه. (1391). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه­ی هادی خلیلی، تهران: نی.
21
فیروزیان، مهدی و عظیمیپور، نسیم. (1392). «مفهوم مرگ نزد «قیصر امینپور» در دوره­ی نخست شاعری». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره­ی 30، صص 49-73.
22
گرجی، مصطفی. (1389). «چشمهای نگران آینه تردیدند؛ بررسی و تحلیل حیرت و سرگردانی انسان معاصر در نگاه قیصر امینپور». ادب و زبان، دوره­ی جدید، شماره­ی 28، صص 317-337.
23
گرجی، مصطفی و آزاد، هاجر. (1392). «تحلیل مفهوم انتقادهای اجتماعی، فلسفی و سیاسی در مجموعه­ی اشعار قیصر امین­پور». پژوهش زبان و ادب فارسی، شماره­ی 30، صص 149-169.
24
گرجی، مصطفی و میری، افسانه. (1388). «بررسی و تحلیل نامهای اشعار قیصر امینپور». جستارهای ادبی، دوره­ی 42، شماره­ی 4، صص79-104.
25
محمدی، علی و زارعی، جمیله. (1388). «بررسی و تحلیل آرایه­ی تشخیص در سرودههای قیصر امینپور». متنپژوهی ادبی، دوره­ی 13، شماره­ی 41، صص 105-127.
26
مرتضوی، جمالالدین و نجفی بهزادی، سجاد. (1390). «بررسی و مقایسهی صور خیال در شعر حسین منزوی و قیصر امینپور». فصلنامه­ی زبان و ادبیات فارسی، شماره­ی 70، صص 167-196.
27
نادری، اسماعیل، روشن، محمدمهدی و نعمان انق. (1392). «دغدغههای اجتماعی شعر قیصر امینپور». پژوهشهای ادبی و بلاغی، دوره­ی 2، شماره­ی 1، صص 81-89.
28
نراقی، آرش. (1392). مدارا و مدنیت (مقالاتی در باب اخلاق اجتماعی). تهران: نگاه معاصر.
29
نظرچوب مسجدی، مریم. (1392). «پیوند حماسه و عرفان در اشعار قیصر امینپور». ادبیات پایداری، دوره­ی4، شماره­ی 8، صص 221-236.
30
نظری، ماه. (1389). موسیقی اشعار قیصر امینپور. دهخدا، شماره­ی 5، صص 137-165.
31
نیکمنش، مهدی و مقیمی، فاطمه. (1388). «روش پایانبندی در شعر قیصر امینپور». ادبپژوهی، دوره­ی 3، شماره­ی 7 و 8، صص 101-123.
32
یعقوبی جنبهسرایی، پارسا. (1391). «بار تعلیمی جریانهای شعر متعهد فارسی». پژوهشنامه­ی ادبیات تعلیمی، شماره­ی 15، صص 177-198.
33
یوسفی، علی؛ فرهودیزاده، مارینا و لشکری دربندی، مرضیه. (1391). «فشار هنجار تعهد اجتماعی در ایران». جامعهشناسی کاربردی، دوره­ی 23، شماره­ی 2، صص 179-192.
34
ORIGINAL_ARTICLE
«بررسی کارکردهای تقدیرباوری و پیشگویی در منظومههای حماسی پس از شاهنامه
یکی از موضوعات و بنمایههای اسطورهای که در حماسههای ملّی با آن روبهرو هستیم، بنمایهی تقدیر و سرنوشت است. در این باور، سرنوشت آدمی به نوعی تقدیر وابسته است که از طرفی پیروزی و شادمانی و از طرف دیگر سیهروزی و مرگ را نصیب آدمی میکند. بنابراین، سرنوشت محتوم آدمی در چنبر تقدیر رقم میخورد و از آن هیچ گریز و گزیری نیست. آبشخور باور به تقدیر و چیرگی زمان در افکار ایرانیان، به دوره قبل از اسلام باز میگردد و تلّقی زمان به عنوان عامل تقدیر، ریشه در آیینهایی چون زروانیسم تواند داشت. به باور مردمان روزگار باستان، آسمان منشأ اصلی تقدیر و راقم سرنوشت آدمیان بوده و ستارگان و سیّارات، کارگزاران آن به شمار رفتهاند. از این روی، روزگاری طولانی به پرستش ستارگان، ماه و خورشید میپرداختند و پادشاهان نیز در دربارهای خود منجّمان و پیشگویانی داشتهاند که در جنگها و کارهای بزرگ از آنان یاری میخواستند و گفتهی آنان را که کاردانان فلک بودند، به کار می-بستند. بنابراین، پیشگویی نمود دیگر باور به گریزناپذیری تقدیر در حماسههای ملّی است و بهرهگیری از سخنان اخترشناسان یکی از شگردهای پرداخت حماسه. قهرمانان حماسی در هنگام قرار گرفتن در تنگنا و پیش آمدن شرایط سخت، به کمک ستارهشماران، به پژوهش راز کیهان میپردازند. این پژوهش به بررسی کارکردهای تقدیرباوری و نشانههای آن در منظومههای حماسی پس از شاهنامه میپردازد. با ردیابی این باور در منظومههای مورد نظر، نشانههای زیادی از تقدیرباوری و به تبع آن پیشگویی را میتوان یافت که در عمل حماسی و خط سیر داستان تأثیرگذار است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4710_656b071368bafcc01c19894f7a63a9cf.pdf
2018-11-22
47
68
10.22099/jba.2018.25450.2674
پیشگویی
تقدیرباوری
زروانیسم
منظومههای حماسی
رضا
ستاری
rezasatari@umz.ac.ir
1
دانشیار دانشگاه مازندران
AUTHOR
سوگل
خسروی
sogol.khosravi@yahoo.com
2
دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
اسدی­طوسی، حکیم­ابونصرعلی­بن­احمد. (1354). گرشاسب­نامه. به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: کتابخانه طهوری.
1
اوستا. (1387). گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه، ج 1و2، تهران: مروارید.
2
اوشیدری، جهانگیر. (1386). دانشنامه­ی مزدیسنا. تهران: مرکز.
3
ایرانشاه­بن­ابی­الخیر. (1370). بهمن­نامه. ویراسته­ی رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
4
ـــــــــــــــــ (1377). کوش­نامه. به کوشش جلال متینی، تهران: علمی.
5
باقری­حسن­کیاده، معصومه و حشمتی، مهناز. (1393). «پیشگویی و طالع­بینی در متون ایرانی دوره­ی میانه». مجله­ی فرهنگ و ادبیات عامه، شماره­ی 3، صص 1-24.
6
بانوگشسب­نامه. (1382). مقدمه، تصحیح و توضیح روح­انگیز کراچی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
7
برزونامه. (1382). منسوب به خواجه عمید عطابن یعقوب معروف به عطایی رازی، به اهتمام سیّدمحمد دبیرسیاقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
8
بنونیست، امیل. (1377). دین ایرانی بر پایه متن­های معتبر یونانی، ترجمه­ی بهمن سرکاراتی، تهران: قطره.
9
بهار، مهرداد. (1388). ادیان آسیایی. تهران: نشر چشمه.
10
ـــــــــــ (1389). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
11
جلالی­مقدم، مسعود. (1384). آئین زروانی: مکتب فلسفی-عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان، تهران: امیرکبیر.
12
دادگی، فرنبغ (1385). بندهش. گزارنده: مهرداد بهار، تهران توس.
13
دولت­آبادی، هوشنگ. (1379). جای پای زروان، خدای بخت و تقدیر. تهران: نی.
14
رضی، هاشم. (1359). زروان در قلمرو دین و اساطیر. سازمان انتشارات فروهر.
15
رینگرن، هلمر. (1388). تقدیرباوری در منظومه­های حماسی فارسی (شاهنامه و ویس ­و­ رامین). ترجمه­ی ابوالفضل خطیبی، تهران: هرمس.
16
زند بهمن­یسن. (1370). تصحیح متن، آوانویسی، برگردان فارسی و یادداشت­ها از محمدتقی راشد محصل، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
17
زنر، آر.سی. (1374). زروان یا معمای زرتشتی­گری. ترجمه­ی تیمور قادری، تهران: فکر روز.
18
سام­نامه. (1392). تصحیح وحید رویانی، تهران: میراث مکتوب.
19
سرّامی، قدمعلی. (1373). از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی.
20
سرکاراتی، بهمن. (1385). سایههای شکارشده.چاپ دوم، تهران: طهوری.
21
شمیسا، سیروس. (1389). انواع ادبی. تهران: میترا.
22
صراف­زاده، فریده. (1384). نگاهی به رؤیاهای شاهنامه­ی فردوسی. اصفهان: شاهنامهپژوهی.
23
عبادیان، محمود. (1369). «باورهای زروانی در شاهنامه».در پیرامون شاهنامه، به کوشش مسعود رضوی، تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، صص 11-23.
24
عفیفی، رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته­های پهلوی. تهران: توس.
25
فرامرزنامه. (1382). به اهتمام مجید سرمدی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
26
فروم، اریک. (1385). زبان از یا رفته. ترجمه­ی ابراهیم امانت، تهران: مروارید.
27
فروید، زیگموند. (1362). توتم و تابو. ترجمه­ی ایرج پور­باقر، تهران: آسیا.
28
کریستن­سن، آرتور. (1382). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه­ی رشید یاسمی، تهران: ساحل.
29
کزاری، میرجلال­الدین. (1387). در آسمان جان، تهران: معین.
30
ـــــــــــــــــــــ (1390). رؤیا، حماسه، اسطوره.تهران: مرکز.
31
کوسج، شمس­الدین­محمد. (1387)، برزونامه (بخش کهن). تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.
32
کیا، خجسته. (1378). خواب و پنداره: در جستجوی ویژگی­های خواب­های ایرانی. تهران: مرکز.
33
لغت­نامه. (1377). علی­اکبر دهخدا، ج2، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه­ی لغت­نامه­ی دهخدا.
34
مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه. تصحیح ضیاء­الدین سجّادی، با مقدمه­ی مهدی محقق، تهران: مؤسسه­ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک­گیل.
35
مالکی، هرمز. (1387). راز درون پرده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
36
مختاری غزنوی، عثمان. (1377). شهریارنامه. به­کوشش غلامحسین بیگدلی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
37
مسکوب، شاهرخ. (1387). ارمغان مور (جستاری در شاهنامه). تهران: نی.
38
مهرکی، ایرج و بهرامی­رهنما، خدیجه. (1390). «ساختار تقدیرمحور داستان­های تراژیک شاهنامه». مجله­ی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره­ی 20، صص37-68.
39
مینوی خرد. (1380). ترجمه­ی احمد تفضلی، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: توس.
40
نظری، جلیل و فتحی­فتح، ذبیح­الله. (1389). «تأثیر زروانیسم بر ناصرخسرو قبادیانی». مجله­ی اندیشه­های ادبی، شماره­ی 4، دوره­ی 2، صص55-75.
41
نیبرگ، هنریک­ساموئل. (1359). دین­های ایران باستان. ترجمه­ی سیف­الدین نجم­آبادی، مرکز ایرانی مطالعه­ی فرهنگ­ها.
42
وایس، لی­لی. (1382). کاربرد تحلیل رؤیا در روان­درمانی. ترجمه­ی علی صاحبی و منصور حکیم جوادی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
43
یادگار زریران. (1374). ترجمه­ی فارسی و آوانویسی از یحیی ماهیار نوّابی، تهران: اساطیر.
44
ORIGINAL_ARTICLE
مقایسهی صورت و معنا در غرلیات خواجوی کرمانی و جلالالدین عضد
غزل یکی از مهمترین قالبهای شعر فارسی است که شاعران در سرودن این قالب گاه از یکدیگر تأثیر و تأثر میپذیرند و این مسأله یعنی تأثیرگذاری گذشتگان در آیندگان یا شاعران معاصر از یکدیگر، امری بدیهی و مسلم است. خواجوی کرمانی و جلال الدین عضد یزدی هر دو از شاعران بزرگ قرن هشتم هستد که کمتر به این دو و اشعارشان توجه شده، یکی از دلایل عمدهی این کم توجهی، ظرف زمانیای است که این دو، در آن پرورش یافتهاند. یک قرن قبل از ولادت این دو؛ یعنی قرن هفتم، در همان فضا سعدی شیرازی یکهتاز قلمرو سخن بود و همزمان با این دو نیز شاعر بزرگی چون خواجه حافظ، گوی سخن را از دیگران ربوده بود و راهی بس ناهموار و کاری بس دشوار بود که کسی در میدان رقابت با چنین شاعران و هنرمندانی سرافراز بیرون آید. ما در این مقاله به بررسی و مقایسه غزلیات دو شاعر از شاعران گروه تلفیق یعنی جلال الدین عضد یزدی با خواجوی کرمانی پرداختهایم و به این نتیجه رسیده-ایم که اشتراکات و همانندیها زیادی در حوزههای گوناگون سبک شناسی، مضمون، واژگان، موسیقی و طرز بکار گیری تعبیر در دیوان دو شاعر دیده میشود.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4529_d86823ffe2dff64ea48ff97c6e73399b.pdf
2018-11-22
69
94
10.22099/jba.2017.25619.2691
خواجوی کرمانی
جلال عضد
غزلیات
صورت و معنا
طالب
شچاعی
t.shojaei27@gmail.com
1
دانشگاه ارومیه
LEAD_AUTHOR
محمد امیرl
عبیدی نیا
m.obaydinia@urmia.ac.ir
2
استادیار دانشگاه ارومیه
AUTHOR
اکبر
صیادکوه
ak_sayad@yahoo.com
3
دانشیار دانشگاه شیراز
AUTHOR
قرآنکریم. (1384). ترجمه­ی مهدی الهی قمشه­ای، قم: دارالقرآن الکریم.
1
آذر بیگدلی، لطفعلی بیگ. (1387). آتشکده. به تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
2
باستانی پاریزی، محمدابراهیم. (1382). «تخلص سعدی». به کوشش کورش کمال سروستانی، سعدی­شناسی، دفتر 6، شیراز: مرکز سعدی­شناسی، صص 16-28.
3
بینش، تقی. (1379). «تخلص خواجو». مجموعه­مقالاتکنگره­یجهانیبزرگداشتخواجویکرمانی. کرمان: مرکز کرمان­شناسی، صص 209-226.
4
حافظ شیرازی (1387). دیوان. تدوین سلیم نیساری. تهران: سخن.
5
جلال­الدین عضد یزدی. (1366). دیوانجلال­الدینعضدیزدی. به کوشش احمد کرمی، تهران: تالار کتاب.
6
حکمت­شعار، نغمه. (1395). «تطبیق و مقایسه­ی عشق و عرفان در غزلیات حافظ و خواجوی کرمانی». فصلنامه­ی تحقیقات جدید در علوم انسانی، شماره­ی 15، صص 25-34.
7
خواجوی کرمانی. (1391). کلیاتاشعار خواجویکرمانی.به اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: سنایی.
8
رازی، امین احمد. (1378). تذکره­ی هفت اقلیم. ج1، تصحیح و حواشی سیدمحمدرضا طاهری «حسرت»، تهران: سروش.
9
ستارزاده، فریده. (1388). مقایسه­ی سبک­شناسی غزلیات خواجوی کرمانی با حافظ. پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران.
10
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1358). موسیقیشعر. تهران: توس.
11
شمیسا، سروش. (1386). نگاهیتازهبهبدیع. تهران: میترا.
12
صفا، ذبیح­الله. (1369).تاریخادبیاتدرایران (از اوایل قرن هفتم تا پایان قرن هشتم هجری). ج3، بخش دوم، تهران: فردوس.
13
صیادکوه، اکبر. (1386). مقدمه­ای بر زیبایی­شناسی سعدی، تهران: روزگار، چاپ نخست.
14
کاشی، تقی­الدین. (بی­تا). خلاصه الاشعار و زبده الافکار. هند: کتابخانه­ی چشمه­ی رحمت.
15
لطفی، سمانه. (1389). مقایسه­ی سطح فکری غزلیات سعدی و خواجو. رساله­ی دکتری دانشگاه سیستان و بلوچستان.
16
مصاحبی نائینی، محمدعلی «عبرت». (1376). تذکره­یمدینهالأدب. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی.
17
مکی، حسین. (1364). گلزارادب. تهران: امیرکبیر.
18
میرصادقی، جمال. (1367). عناصر داستان. تهران: شفا.
19
ناتل خانلری، پرویز. (1369). هفتادسخن. ج3، تهران: توس.
20
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی صور خیال شعر نابینایان با تأکید بر شعر شوریده شیرازی و مهین زورقی
صور خیال شعر شاعران نابینا، از موضوعاتی است که تاکنون مورد توجّه، نقد و بررسی قرار نگرفته است. در این مقاله، صور خیال این شاعران با توجّه به محرومیتشان از درک زیباییهای بصری، در روشی توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. مبنای این پژوهش دیوان شوریده شیرازی و سه دفتر منتشر شده مهین زورقی است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که آیا میتوان برای حواس دیگری غیر از بینایی در بر ساختن صورتهای خیالی در شعر فارسی نقشی قائل شد؟ این تحقیق با نگاهی به تأثیر حواس گوناگون بر تصاویر شعری نابینایان و میزان بهرهگیری آنها از این حواس، سهم عناصر دیداری و غیر دیداری و لایههای پنهانی شعر یک نابینا و تاثیر نابینایی بر شعرشان را نقد و تحلیل کرده است. پژوهش حاضر نشان میدهد شاعران نابینا در بهکارگیری مفاهیم حسی و رنگها در صور خیال، تفاوت عمدهای با بینایان ندارند؛ امّا برای جبران فقدان حس بینایی میکوشند از ظرفیتهای حواس دیگر بهره گیرند. از این رو بسامد برخی از عناصر خیالی چون حسآمیزی و کنایه در شعرشان بیشتر است. عدم تنوّع رنگ، برجستگی برخی اعضا چون دست و زبان و ابهام در صورخیال از ویژگیهای بارز صورخیال شعر نابینایان است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4715_0ae654832e9510060b55cf01225fb96a.pdf
2018-11-22
95
118
10.22099/jba.2018.26764.2794
شاعران نابینا
شوریده شیرازی
صور خیال
مهین زورقی
یحیی
کاردگر
kardgar1350@yahoo.com
1
عضو هیأت علمی دانشگاه قم
LEAD_AUTHOR
فاطمه
صادقی تبار
meshkat@yahoo.com
2
دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم
AUTHOR
احمدنژاد، کامل. (1387). «نابینایی رودکی و عنصر رنگ در شعر او». کتاب ماه ادبیات، سال2، شمارهی 17، صص 42-45.
1
ای، روزت. (1371). روان­شناسی تخیّل. ترجمه­ی اصغر الهی و پروانه میلانی، تهران: گوتنبرگ.
2
آشوری، داریوش. (1388). شعر و اندیشه. تهران: مرکز.
3
بشار بن برد. (1997م). دیوان. شرح صلاحالدین هواری، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
4
حافظ شیرازی. (1371). دیوان غزلیات حافظ. شرح خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
5
زورقی، مهین (1374). یاس الفت. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
6
ــــــــــــ. (1383الف). آلاچیق مهر. تهران: کیا.
7
ــــــــــــ. (1383). من تو را کال نخواهم چید. تهران: دانژه.
8
ساداتی، سمیه­سادات. (1378). «تصویرسازی ذهنی نابینایان». تعلیم و تربیت استثنایی، شماره­های 80 و81، صص10-21.
9
سرّی، بدیع­الزمان. (1385). زندگی و اشعار سرّی. به­کوشش محمود رفیعی، تهران: هیرمند.
10
سعدی شیرازی. (1379). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: ققنوس.
11
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1388). صور خیال در شعر فارسی. تهران: مؤسسه­ی نگاه.
12
شوریده­ی شیرازی. (1388). کلیات دیوان. به­کوشش خسرو فصیحی، تهران: مؤسسه­ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران مک گیل.
13
طالب­زاده، عباس و مهدوی­آرا، مصطفی. (1391). «دلالت رنگها در شعر بشّار». مجله­ی زبان و ادبیات عربی، شماره­ی 6، صص63-85.
14
طالبیان، یحیی. (1378). صور خیال در شعر شاعران سبک خراسانی. کرمان: مؤسسه­ی فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی.
15
طاهرجانف، عبدالرحمن. (1381). «درباره­ی کوری رودکی». ترجمه­ی میرزا ملااحمد، مجله­ی نامه­ی پارسی، سال 7، شمارهی3، صص51-83.
16
طه حسین. (1363). آن روزها. ترجمه­ی حسین خدیو جم، تهران: سروش.
17
عمان سامانی، میرزانورالله. (1387). مخزن­الدرر عمان سامانی: تذکره­ی شعرای چهار محال. بههمت فریدون حداد سامانی، عمان سامانی.
18
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
19
ماکس، لوشر. (1383). روا­ن­شناسی رنگها. ترجمه­ی ویدا ابی­­زاده، تهران: درسا.
20
مسبوق، سیدمهدی؛ قائمی، مرتضی و فرخی­راد، پروین. (1390). «بررسی پویایی و حیات صور خیال در شعر متنبی (با تکیه بر تصاویر شنیداری)». فصلنامه­ی لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، سال 2، شماره­ی 4، صص215-227.
21
مشیرسلیمی، علی­اکبر. (بی­­تا). تذکره­ی روشندلان جاوید. تهران: نو.
22
مولوی، جلالالدین محمد. (1378). کلیات شمس. به تصحیح بدیع­­الزمان فروزانفر، تهران: بهزاد.
23
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل نظام شَوِشی در غزل کمال خجندی: رویکرد نشانه- معناشناختی
کمال خجندی، غزلسرای نامآشنا و لطیفجان قرن هشتم و آغاز قرن نهم است. غزل های کمال، در مایههای عاشقانه، رندانه و ملامتی سروده شده است. ستایش عشق و رندی، تبیین فضاهای مربوط به عشق، عشقبازی و عشقباری با حسیترین وجه و تحقق نوعی فضای همدلی و همحسی، از بارزترین ویژگیهای این گونه غزلهاست. این ویژگیها، غزل کمال را در ارتباط با گفتمانهای مختلف شَوِشی، عاطفی، حسی و جسمانهای قرار میدهد. مسألهای که اینجا طرح میشود این است که راز معناپردازی و معناآفرینی غزل کمال چیست و کدام ساختار و محتوای شعرش، کمال را به کامیابترین فرهیختۀ مدرسۀ غزلسرایی سعدی تبدیل کرده است. بر اساس این، در پژوهش حاضر با رویکرد نشانه- معناشناسی گفتمانی، نظام شوشی حاکم بر یکی از غزلهای کمال مورد بررسی و تحلیل قرار میگیرد. پرسش اصلی پژوهش این است که نظام گفتمانی شوشی بر اساس کدام ترفندها در غزل کمال ایفای نقش میکند و چگونه در فرایند معناپردازی و معنادهی اشعارش تأثیر میگذارد. در واقع این مقاله با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی، سعی دارد نظام شوشی را در غزل شمارۀ نوزده از دیوان کمال بررسی کند تا از این رهگذر بتواند نظام گفتمانی شعر او را معرفی کند. این پژوهش، نشان می-دهد که جریانهای مختلف شوشی، سرایتی و ادراکی- حسی در شعر کمال ایفای نقش میکنند. این وضعیت از وجود نوعی نظام احساسی و عاطفی در زیرساخت غزل کمال، حکایت دارد.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4509_5e5fdc860e93a37897bf068bef6c352e.pdf
2018-11-22
119
140
10.22099/jba.2017.25530.2681
کمال خجندی
نشانه- معناشناسی گفتمانی
شوشی
ادراکی- حسی
سرایتی
ابراهیم
کنعانی
ebrahimkanani@gmail.com
1
عضو هیأت علمی و استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کوثر بجنورد
LEAD_AUTHOR
اسماعیلی، عصمت و کنعانی، ابراهیم. (1391). «بررسی نظام عاطفی گفتمان در شعر «غزل برای گُل آفتابگردان» شفیعی کدکنی: رویکرد نشانه-معناشناختی». پژوهش­های ادبی. سال 9، شماره­ی 36 و 37، صص 9-33.
1
تاشمتوف، رحیم. (1375). «مخاطب در غزلیات کمال». مجموعه مقالات مجمع بزرگداشت کمال خجندی، ج1، تبریز: مجمع بزرگداشت شیخ کمال خجندی، صص 38-44.
2
خجندی، کمال­الدین­مسعود. (1372). دیوان کمال خجندی. تصحیح و مقابله: احمد کرمی، تهران: سلسله نشریات ما.
3
خراسانی، فهیمه؛ غلامحسین­زاده، غلامحسین و شعیری، حمیدرضا. (1394). «بررسی نظام گفتمانی شوشی در داستان سیاوش». پژوهش­های ادبی، سال 12، شماره­ی 48، صص 35-54 .
4
رحیمی­جعفری، مجید و شعیری، حمیدرضا. (1389). «از ابرسوژه تا ناسوژه؛ جلوه­های متناوب قدرت در نمایشنامه­ی سیاها اثر ژان ژنه». ادبیات معاصر جهان، دوره­ی 2، شماره­ی 4، بهار و تابستان، صص­1-17.
5
شعیری، حمیدرضا. (1385). تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.
6
ــــــــــــــــــ (1388). «از نشانه­شناسی ساخت­گرا تا نشانه­-معناشناسی گفتمانی». نقد ادبی، سال 2، شماره­ی 8، صص 33-­51.
7
ــــــــــــــــــ (1391). «تحلیل نشانه-معناشناسی خلسه در گفتمان ادبی». پژوهشهای ادبی، سال 9، شماره­ی 36 و 37، صص ­129-146.
8
ــــــــــــــــــ (1392). نشانه-معناشناسی دیداری: نظریه و تحلیل گفتمان هنری. تهران: سخن.
9
ــــــــــــــــــ (1395). نشانه-معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
10
شعیری، حمیدرضا؛ قبادی، حسینعلی و محمد هاتفی. (1388). «معنا در تعامل تصویر، مطالعه­ی نشانه- معناشناختی دو شعر دیداری از طاهره صفّارزاده». پژوهش­های ادبی، سال 6، شماره­ی 25، صص ­39-70.
11
شعیری، حمیدرضا و کنعانی، ابراهیم. (1394). «نشانه-معناشناسی هستی­محور: از بر هم کنشی تا استعلا بر اساس گفتمان رومیان و چینیان مولانا». جستارهای زبانی، دوره­ی 6، ش 2 (پیاپی23)، صص ­173-195.
12
شعیری، حمیدرضا و وفایی، ترانه. (1388). راهی به نشانه-معناشناسی سیال: با بررسی موردی «ققنوس» نیما. تهران: علمی و فرهنگی.
13
شمیسا، سیروس. (1375). «کمال خجندی و نقد ادبی». مجموعه مقالات مجمع بزرگداشت کمال خجندی، ج1، تبریز: مجمع بزرگداشت شیخ کمال خجندی، صص ­151-161.
14
کنعانی، ابراهیم. (1396). «تحلیل کارکرد تنشی- زبانی نور و ابعاد معنایی آن در نظام گفتمانی شرق اندوه و حجم سبز سپهری». جستارهای زبانی، دورهی8، شمارهی2، (پیاپی 37)، صص ­25-52.
15
گرماس، ژولین آلژیرداس. (1389). نُقصان معنا. ترجمه­ی حمید­رضا شعیری، تهران: علم.
16
معدن­کن، معصومه. (1376). «ویژگی­های ممتاز شعر کمال خجندی». نامه­ی فرهنگستان، شماره­ی 9، صص 55-64.
17
­معین، مرتضی­بابک. (1394). معنا به مثابه­ی تجربه­ی زیسته: گذر از نشانه­شناسی کلاسیک به نشانه­شناسی با دورنمای پدیدارشناختی. با مقدمه­ی اریک لاندوفسکی، تهران: سخن.
18
ـــــــــــــــــ (1396). ابعاد گمشده­ی معنا در نشانه­شناسی روایی کلاسیک؛ نظام معنایی تطبیق یا رقص در تعامل. تهران: علمی و فرهنگی.
19
مؤید ­شیرازی، جعفر. (1375). «پیوندهای هنری کمال خجندی و سعدی شیرازی». مجموعه مقالات مجمع بزرگداشت کمال خجندی، تبریز: مجمع بزرگداشت شیخ کمال خجندی. صص 253-270.
20
Coquet J. Cl. (2007). phusis et Logos. Une phenomenologie du language: Presses universitaires de vincennes.
21
Fontanille J. (1995). Sémiotique du visible: des mondes de lumiéres. Presses universitaires de France (P U F).
22
Hebert, L. (2011). Tools for Text and Image Analysis: An Introduction to Applied Semiotics. Translated from the French by Julie Tabler. Version 3: 13/10/2011, (http:// www.signosemio.com/ documents/ Louis-Hebert-Tools-for-Texts-and- Images. pdf
23
ORIGINAL_ARTICLE
بازتاب رخداد های سیاسی و اجتماعی در شعر حمیدی شیرازی
همزمان با تحولات سیاسی و اجتماعی معاصر، نوع تلقی و برداشت شاعران ونویسندگان از رویدادهای پیرامون، دگرگون شد و به تبع آن، بازتاب این تحولات و دگرگونی ها در آثار ادبی، نسبت به گذشته، تغییر اساسی پیدا کرد. نوشتار حاضر سعی دارد جنبههای مختلف جریانها و تحولات سیاسی و اجتماعی را در اشعار حمیدی شیرازی، نشان دهد. برای رسیدن به این مقصود، انواع جریانهای معاصر در اشعار وی استخراج و بررسی میگردد. برای انجام اینکار، شعرهای سیاسی و اجتماعی حمیدی به طور کلی به هشت دسته تقسیم شدهاند و در هر دسته علاوه بر بررسی جریانهای مورد نظر، شگردهای سمبولیسمی و غیر سمبولیسمی نیز ارائه و تحلیل شده است. درون مایههای اصلی اشعار سیاسی حمیدی شیرازی، حمله به رضا شاه، دفاع از آذربایجان، وطن دوستی و فجایع بیگانگان در ایران است. وی این مفاهیم را گاهی با نماد و گاهی با تشبیه، استعاره، کنایه و... نشان می دهد. دراین راستا معلوم شد که نماد بعد از تشبیه، بالاترین بسامد را در نشان دادن مفاهیم سیاسی و اجتماعی به خود اختصاص داده است و دفتر «سالهای سیاه» نیز در ارائه این مفاهیم در رتبه نخست قرارگرفته است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4711_e46756312cff8fc998421b99ff563e97.pdf
2018-11-22
141
166
10.22099/jba.2017.24154.2560
واژگان کلیدی: حمیدی شیرازی
شعر سیاسی و اجتماعی
وطن
سمبولیزم اجتماعی
آذربایجان
محتشم
محمدی
mohtasham@kazerunsfu.ac.ir
1
دانشگاه سلمان فارسی
AUTHOR
بشیر
علوی
eshkat1@yahoo.com
2
دانشگاه فرهنگیان
LEAD_AUTHOR
آبراهامیان، یرواند. (1393). کودتا. ترجمه­ی محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
1
ابریشمی، عبدالله. (1373). نقد و بررسی ناسیونالیسم. تهران: نگارنده.
2
ازغندی، علیرضا. (1376). روابط خارجی ایران. تهران: قومس.
3
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ــــــــــــــــ.(1386). تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران. تهران: سمت.
4
استوارت، ریچارد.(1370). در آخرین روزهای رضاشاه. ترجمه­ی عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه ­بیات، تهران: بهار.
5
الهی، همایون. (1369). اهمیت استراتژیکی ایران، در جنگ جهانی دوم. تهران: دانشگاه.
6
بصیرت منش، حمید. (1376). علما و رژیم رضا شاه. تهران: عروج.
7
بهنود، مسعود. (1368). از سید ضیا تا بازرگان. تهران: انتشار نویسنده.
8
پروین، لارنس، ای. (1372). روان­شناسی شخصیت. ترجمه­ی محمدجعفر جوادی و پروین کدیور، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
9
پسیان، نجفعلی و خسرو معتضد. (1377). از سوادکوه تا ژوهانسبورگ. تهران: ثالث.
10
پورنامداریان، تقی. (1380). رمز و داستان­های رمزی در ادبیات. تهران: علمی­فرهنگی.
11
چدویک، چارلز. (1375). سمبولیسم. ترجمه­­ی مهدی سحابی، تهران: مرکز.
12
حائری، عبدالمهدی. (1367). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق. تهران: امیرکبیر.
13
حجازی، بهجت­السادات. (1385). «از ملی­گرایی فردوسی تا فرا ملیگرایی مولوی». کاوش­نامه، سال 7، شماره 2، صص56- 75.
14
حجازی، بهجت­السادات و رحیمی، فائزه. (1390). «وطن­دوستی در سروده­ها». ادبیات تطبیقی، شماره­ی 5، صص 73-100.
15
حمیدی شیرازی، مهدی. (1317). شکوفه­ها. تهران: خاوری.
16
ـــــــــــــــــــــــ (1325) سال­های سیاه. تهران: رنگین.
17
جیمز، بیل. (1371) شیر و عقاب. ترجمه­ی مهوش غلامی، ج1، تهران: کوچه.
18
داد، سیما. (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
19
دولت­آبادی، یحیی. (1362). حیات یحیی. ج4، تهران: فردوسی.
20
رحیمیان، جلال و شـکری احمـدآبـادی، کاظم. (1381). «نقـش­هـای معنـایی-منظوری جملات پرسشی». مجله­ی علوم انـسانی و اجتمـاعی دانـشگاه­ شیراز. دوره­ی 18، شماره­ی 1، پیاپی 35، صص 34-17.
21
رستمی، فرهاد. (1372). خاندان پهلوی به روایت اسناد. تهران: مؤسسه­ی مطالعاتی­تاریخ معاصر ایران.
22
شفیعی­کدکنی، محمدرضا. (1389). «تلقی قدما از وطن» بخارا. فروردین-تیر، شماره­ی 75، صص 15-45.
23
شمیسا، سیروس. (1373). معانی. تهران: میترا.
24
عاقلی، باقر. (1371). روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب. ج1، تهران: دانشگاه تهران.
25
گیدنز، آنتونی. (1377). جامعه­شناسی. ترجمه­ی منوچهر صبوری، تهران: نی.
26
مدنی، سیدجلالالدین. (1362). تاریخ معاصر ایران. ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
27
میخائیل. س. ایوانف. (1356). تاریخ نوین ایران. ترجمه­ی هوشنگ تیزابی و حسن قائمپناه، تهران: مرکز.
28
میلانی، عباس. (1392). نگاهی به شاه. تورنتو: پرسین میرکل.
29
نصرت الدوله و میلسپو. (1380). پایان ماموریت امریکایی­ها در ایران. به اهتمام ناصرالدین پروین و محمد رسول­ دریاگشت، ج1، تهران: اساطیر.
30
نوری، نظام­الدین و حاجیانفرد، رامین. (1392).دایره­المعارف مکتب­ها، سبک­ها و جنبشهای ادبی و هنری جهان تا پایان قرن بیستم. تهران: یادواره­ی اسدی.
31
هدایت، مهدی­قلی. (1375). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
32
یوسفی، غلامحسین. (1369). چشمه­ی روشن؛ دیدرای با شاعران. تهران: علمی.
33
ORIGINAL_ARTICLE
تبارشناسی و شرح اصطلاحات رباعیای منسوب به ابن سینا در مجالسالمومنین
مجالسالمومنین قاضی نورالله شوشتری( ف. 1019)، از مهمترین کتابهای رجال شیعی است که به دلیل در برداشتن ابیات منتسب به شاعران سدههای نخستین، در پژوهشهای ادبی نیز اهمیت دارد. بسیاری از پژوهشگران معاصر دربارهی این اشعار، به دیدهی تردید نگریستهاند؛ اما تاکنون پژوهشی در تحلیل تبارشناسانهی این ابیات صورت نگرفتهاست. یکی از این اشعار، رباعیای در ستایش امام علی(ع) و منسوب به ابن سیناست که نخستینبار در این کتاب آمده و به واسطهی آن به بسیاری از تذکرهها و کتابهای تاریخ ادبیات فارسی راه یافته است. مضمون این رباعی، پیوندی آشکار با اصطلاحات خوشنویسی و برخی مفاهیم عرفانی دارد؛ از همین رو در این مقاله، با استفاده از تحلیل محتوای تاریخی، سعی شده پس از ریشهشناسی گونهی خوشنویسی منعکس در این رباعی و بررسی سیر شکلگیری نشانههای عرفانی آن، ضمن تعیین محدودهی زمانی سرایش شعر، دریچههای محتمل راه یافتن این شعر به مجالسالمومنین بررسی شود. نتایج نشان میدهد، با توجه به انعکاس خط آینهای در مضمون رباعی و ابداع و رواج این گونه پس از سدهی نهم و همچنین سازگاری شعر با برخی اندیشههای عرفانی رایج در میان فرقههایی چون: حروفیه، نوربخشیه، بکتاشیه و ...، این رباعی بیش از چهار سده پس از درگذشت ابنسینا(ف. 428) سروده شده است. همچنین با در نظر گرفتن شاعر بودن قاضی نورالله، آشناییاش با خوشنویسی و همچنین انتسابش با اهل عرفان، بعید نیست این رباعی را خود او سروده و در تایید باورهای شیعیاش به ابنسینا نسبت داده باشد.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4712_09bc223be5a02039746c4ea8801b7b90.pdf
2018-11-22
167
190
10.22099/jba.2018.25313.2666
مجالسالمومنین
قاضی نورالله
ابن سینا
خط آینهای
حروفیه
نوربخشیه
محمد
مرادی
shahraz57@yahoo.com
1
شیراز
LEAD_AUTHOR
آزاد کشمیری، محمدعلی. (1382). نجوم السماء فی تراجم العلماء. به تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
1
آژند، یعقوب. (1369). حروفیه در تاریخ. تهران: نی.
2
آملی، سید حیدر. (1364). نقدالنقود فی معرفه الوجود. ترجمه و تعلیق سید حمید طبیبیان، تهران: اطلاعات.
3
ابراهیمیراد، عطا. (1389). سیر تاریخی طریقهی بکتاشیه. تهران: ثالث.
4
ابن ندیم، ابوالفرج محمد. (بیسال). الفهرست. تحقیق رضا تجدد، تهران: دانشگاه تهران.
5
ــــــــــــــــــــــــ (1346). الفهرست. ترجمهی رضا تجدد، تهران: بینا.
6
اته، هرمان. (1356). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمهی رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
7
احمد دده. (1393). تاریخ منجم­باشی یا صحایفالاخبار فی وقایعالآثار. ترجمهی نصرالله ضیایی، تهران: میراندیش.
8
افندی اصفهانی، میرزاعبدالله. (بیتا). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. به اهتمام سید محمود مرعشی، قم: کتابخانهی آیت الله مرعشی.
9
اوزون چارشلی، اسماعیل حقی. (1380). تاریخ عثمانی، از تشکیل حکومت عثمانی تا فتح استانبول، ج1، ترجمهی وهاب ولی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
10
اوسلو اِر، فاتح. (1391). حروفیه از ابتدا تاکنون به استناد به منابع دست اول. ترجمهی داوود فانی، تهران: مولی.
11
اینالجق، خلیل. (1394). امپراتوری عثمانی (عصر متقدم 1300 تا 1600). ترجمهی کیومرث قرقلو، تهران: بصیرت.
12
ایوانف، د. (1950). مجموعهی رسائل و اشعار اهل حق. بمبئی: انجمن اسماعیلی.
13
بابا شاه اصفهانی. (1373). آدابالمشق، رسالاتی در خوش­نویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 209- 223، تهران: روزنه.
14
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. (1394). هنر و معماری اسلامی 2 (1250- 1800). ترجمهی یعقوب آژند، تهران: سمت.
15
بیانی، مهدی. (1348). احوال و آثار خوش­نویسان. تهران: دانشگاه تهران.
16
پورگشتال، هامر. (1387). تاریخ امپراتوری عثمانی. ترجمهی میرزازکی علیآبادی، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
17
تذکرهی خوشنویسان، پیدایش و سیر تحول هنر خط. (1363). تهران: یساولی.
18
ترابی طباطبایی، سید جمال. (1350). سکههای شاهان اسلامی ایران 2. تبریز: چاپخانهی شفق و توفیق.
19
حبیبی، عبدالحی. (1350). تاریخ خط و نوشتههای کهن افغانستان از عصر قبل التاریخ تاکنون. کابل: انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی.
20
حسینی شوشتری مرعشی، علاءالملک. (1352). فردوس، در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن. با مقدمه و تصحیح میرجلالالدین حسینی ارموی، تهران: انجمن آثار ملی.
21
حسینی عاملی، محمدشفیع. (1383). محافلالمؤمنین فی ذیل مجالسالمؤمنین. تصحیح ابراهیم عربپور، منصور جغتایی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
22
خوانساری، محمد. (1384). دانشنامهی زبان و ادبیات فارسی. مدخل ابوعلی سینا، به سرپرستی اسماعیل سعادت، ج1، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
23
داماس، ژاک. (1360). هنر خطاطی در ترکیه از قرن دوازدهم. ترجمهی گروه صادقیوند و بهروز گلپایگانی، تهران: یساولی.
24
دانشپژوه، محمدتقی. (1349). «گلزار صفا: صیرفی». هنر و مردم، تیرماه، صص 30-42.
25
درویش محمد بخاری. (1373). فوائدالخطوط، رسالاتی در خوش­نویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 305-398، تهران: روزنه.
26
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان. (1364). راحهالصدور و آیهالسرور در تاریخ آل سلجوق. به سعی و تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر.
27
زینالدین، ناجی. (1388 قمری). مصور الخطّ العربی. بغداد: المجمع العلمی العراقی.
28
ساممیرزا صفوی. (1384). تذکرهی تحفهی سامی. تصحیح و تحشیهی رکنالدین همایونفرخ، تهران: اساطیر.
29
سلطان علی مشهدی. (1373). صراطالسطور. رسالاتی در خوش­نویسی و هنرهای وابسته، به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 15-30، تهران: روزنه.
30
شامی، نظامالدین. (1363). ظفرنامه، تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانی. از روی نسخهی فیلکس تاور، با مقدمهی پناهی سمنانی، تهران: بامداد.
31
شیمل، آنهماری. (1368). خوش­نویسی و فرهنگ اسلامی. ترجمهی اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی.
32
ــــــــــــــ (1386). خوش­نویسی اسلامی. ترجمهی مهناز شایستهفر، تهران: موسسهی مطالعات هنر اسلامی.
33
صفا، ذبیحالله. (1373). تاریخ ادبیات در ایران. ج5، از آغاز سدهی دهم تا میانهی سدهی دوازدهم هجری، تهران: فردوس – اندیشه.
34
ــــــــــــ (1384). جشننامهی ابن سینا، سرگذشت و تألیفات و اشعار و آرای ابن سینا. ج1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
35
صیرفی، عبدالله. (1372). آداب خط، کتابآرایی در تمدن اسلامی. نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
36
صیرفی. (1373). گلزار صفا، رسالاتی در خوش­نویسی و هنرهای وابسته، به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 55-72، تهران: روزنه.
37
طاهرینیا، علیباقر و میرزایی، فرامرز. (1386). «نوآوری علمی و تقلید ادبی در سرودههای ابن سینا». پژوهشنامهی علوم انسانی، شمارهی 54، صص 331-334.
38
غنی، قاسم. (1315). ابن سینا. تهران: دبیرخانهی فرهنگستان.
39
فتوت، مجید. (1392). زندگی و اندیشههای قاضی نورالله شوشتری (شهید ثالث). پایاننامهی کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.
40
فریدبیک، محمد. (1332 قمری). احسنالتواریخ. ترجمهی علی فرزند میرزا عبدالباقی مستوفی اصفهانی، بیجا: مطبعهی برادران باقرزاده.
41
فضائلی، حبیبالله. (1362). اطلس خط، تحقیق در خطوط اسلامی. اصفهان: ارغوان.
42
ـــــــــــــــــ (1363). تعلیم خط. تهران: سروش.
43
فنا، فاطمه. (1392). ابن سینا پژوهی، مجموعه مقالاتی در معرفی آرا، احوال و آثار ابن سینا. تهران: خانهی کتاب.
44
قاضی سیدنورالله الحسینی المرعشی التستری. (1409ق). احقاقالحق و ازحاقالباطل. تعلیقات سید شهابالدین الحسنی المرعشی النجفی، به اهتمام سید محمود المرعشی، قم: کتابخانهی آیتالله مرعشی.
45
ـــــــــــــــــ (1050). مجالسالمؤمنین. نسخهی کتابخانهی ملی، شناسهی کد 1242195، به خط ابن فرامرز موکئی.
46
ـــــــــــــــــ (بیتا). مجالسالمؤمنین. نسخهی کتابخانهی ملی، شمارهی ثبت 5-17716.
47
ـــــــــــــــــ (بیتا). مجالسالمؤمنین. نسخهی کتابخانهی ملی، به شمارهی ثبت 5-17481.
48
__________ (بیتا). مجالسالمؤمنین. نسخهی کتابخانهی ملی، شناسهی کد 1660460.
49
___________ ( 1391). مجالسالمؤمنین. تهران: اسلامیه.
50
قصهخوان، قطبالدین محمد. (1373). رسالهی خط و نقاشی، رسالاتی در خوش­نویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 151-163، تهران: روزنه.
51
قلیچخانی، حمیدرضا. (1373الف). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوش­نویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.
52
ـــــــــــــــــــــ. (1373ب). رسالاتی در خوش­نویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.
53
قوچانی، عبدالله. (1364). خط کوفی معقلی در مساجد باستانی اصفهان. بیجا: بنیاد اندیشهی اسلامی.
54
کیا، صادق. (1320). نقطویان یا پسیخانیان. بیجا: انجمن ایرانویچ.
55
گوهرین، صادق. (1356). حجهالحق ابوعلی سینا. تهران: توس.
56
مایل هروی، نجیب. (1372). کتابآرایی در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
57
ــــــــــــــــــ. (1380). تاریخ نسخهپردازی و تصحیح انتقادی نسخههای خطی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
58
مجنون رفیقی هروی. (1373الف). آداب الخط، رسالاتی در خوش­نویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 175-201. تهران: روزنه.
59
ـــــــــــــــــــ (1373ب). آداب الخط، رسالاتی در خوش­نویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص252-269، تهران: روزنه.
60
محدث ارموی، حلالالدین. (1367ق). فیضالاله فی ترجمه القاضی نورالله. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
61
مخبر دزفولی، فهیمه. (1389). پیدایش طریقت علوی – بکتاشی در آناتولی. تهران: علمی و فرهنگی.
62
مدبّری، محمود. (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بیدیوان در قرنهای 3، 4، 5 هجری قمری. تهران: پانوس.
63
مرعشی، محمود. (1341). شرح حال و افکار و آثار و عقاید و نظریات نوابغ شرق، ابن سینا. قم: نوین.
64
معصومعلیشاه شیرازی، محمد. (1345). طرائقالحقائق. ج2، به تصحیح محمدجعفر محجوب. تهران: بارانی.
65
منشی قمی، قاضی میر احمد. (1352). گلستان هنر. به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
66
منصوری، فیروز. (1366). فهرست اسامی و آثار خوش­نویسان قرن دهم هجری قمری و نقد و بررسی گلستان هنر. تهران: گستره.
67
میرخواند، محمدبن خاوندشاه بن محمود. (1385). تاریخ روضهالصفا فی سیرهالانبیاء و الملوک و الخلفاء. به تصحیح جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
68
میرعلی هروی. (1373). مدادالخطوط، رسالاتی در خوش­نویسی و هنرهای وابسته. به اهتمام حمیدرضا قلیچخانی، صص 1-14. تهران: روزنه.
69
نفیسی، سعید. (1316). «آثار فارسی ابن سینا». مجلهی مهر، شمارهی 48، صص 1199-1211.
70
ـــــــــــــ (1359). زندگی و کار و اندیشه و روزگار پور سینا. تهران: دانش.
71
واله اصفهانی قزوینی، محمدیوسف. (1379). روضههای ششم و هفتم از خلدبرین، تاریخ تیموریان و ترکمانان. به تصحیح میرهاشم محدث، تهران: میراث مکتوب.
72
ووسینیچ، وِین. (1346). تاریخ امپراتوری عثمانی. ترجمهی سهیل آذری، تهران: کتابفروشی تهران.
73
هاشم محمد. (1381 قمری). قواعدالخطّ العربی. بغداد: وزارهالمعارف العراقیه.
74
هدایت، رضاقلی خان. (1295). مجمعالفصحاء. تهران: مطبعهی آقامیرزا باقر.
75
هووارت، کلمنت. (1327 قمری). مجموعه رسائل حروفیه. به قلم رضا توفیق، لیدن: بریل.
76
یاری گل­درّه، سهیل. (1392). «اشعار نویافتهی ابن­سینا». کتاب ماه ادبیات، شمارهی 82، پیاپی 196، بهمن، صص 41-44.
77
ORIGINAL_ARTICLE
همانندیهای دیالکتیکی مولانا و هگل
برخی به شکلی گذرا به همانندیهای دیالکتیکیِ هگل و مولانا پرداختهاند، امّا حاصل کارشان بیشتر ادبی است تا فلسفی؛ زیرا از هگل که به غموض در نوشتههایش حتّی در زبان آلمانی شهره است، آن گونه که باید اطّلاعی نداشتهاند. اوّلین اثری که به این موضوع پرداخته، متعلّق به بیش از هفتاد سال پیش است. از آنجا که اغلبِ آثار هگل، تاکنون هم در زبان فارسی ترجمة شایستهای ندارد، عذر پیشینیان پذیرفتهاست، امّا امروزه صاحبنظران، شروح راهگشایی بر فلسفة هگل نوشتهاند. با این حال پژوهشهای متأخّر هم نه به آثار هگل توجّه داشتهاند و نه به شروح معتبر. محورِ دیالکتیکِ هگل در این مقاله، کتابِ «پدیدارشناسی روح» است، امّا به مناسبت، به آثار دیگر وی نیز مراجعه شدهاست. دیالکتیک بر سراسرِ فلسفة هگل، سیطره دارد و از میان آثارِ مولانا، در مثنوی به شکلی نظاممندتر دیدهمیشود. این مقاله برای نخستین بار نشان میدهد، مفاهیمی را که هگل به عنوانِ مثال برای سهگانههای دیالکتیکی(تز، آنتیتز و سنتز) آوردهاست، ابتدا در مثنوی با همان رویکرد آمدهاند. از آن جا که بر اساس فلسفة هگل - چنانکه در مقدمه آمدهاست- مثالآوردن برای سهگانهها محدودیتی ندارد، یکسانی مثالها نشانة چیست؟ همچنین این مقاله با یافتنِ تحسینِ هگل از مولانا و معرفی مترجمانی آلمانی که بسیاری از متونِ ادب فارسی و از جمله بخشهایی از آثار مولانا را به فرهنگ آلمان منتقل کردهاند، به این نتیجه میرسد که یقیناً هگل در دیالکتیک خود، متأثّر از مولاناست.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4507_314f886b735836467aed2f2099e9e0d7.pdf
2018-11-22
191
214
10.22099/jba.2017.25694.2697
دیالکتیک
هگل
مولانا
همانندی
محمدیوسف
نیری
m.nayyer110@yahoo.com
1
دانشکده شیراز
AUTHOR
محمدحسین
نیکداراصل
mohammadnikdar@yahoo.com
2
دانشگاه یاسوج
AUTHOR
جلیل
خلیلی جهرمی
jkh92785@gmail.com
3
دانشگاه یاسوج
LEAD_AUTHOR
اردبیلی، محمّدمهدی. (1390). آگاهی و خودآگاهی در پدیدارشناسی روح هگل. تهران: روزبهان.
1
استرن، رابرت. (1394). هگل و پدیدارشناسی روح. ترجمه­ی محمدمهدی اردبیلی و سیدمحمدجواد سیدی، تهران: ققنوس.
2
استیس، والتر، ترانس. (1393). فلسفه­ی هگل. ترجمه­ی حمید عنایت، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
3
امیدیان، حسن. (1393). دیالکتیک عشق. پایاننامه­ی کارشناسی ارشد دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان.
4
بیزر ، فردریک. (1393). هگل. ترجمه­ی سیدمسعود حسینی، تهران: ققنوس.
5
جعفری، محمّدتقی (1389). مولوی و جهانبینیها. تهران: مؤسسه­ی تدوین و نشر آثار علّامه جعفری.
6
ذاکرزاده، ابوالقاسم. (1392). فلسفه­ی هگل. تهران: الهام.
7
رستمی، صمد. (1392). دیالکتیک فلسفه­ی هگل و درام برشت. تهران: افراز.
8
رستمی جلیلیان، حسین. (1393). هیدگر و هگل. تهران: علمی.
9
ردینگ، پل. (1393). هگل. ترجمه­ی محمدمهدی اردبیلی، تهران: ققنوس.
10
زمانی، کریم. (1387). شرح جامع مثنوی معنوی. تهران: اطلاعات.
11
سولومون، رابرت سی. (1395). تاریخ فلسفه­ی راتلج. ج6، ترجمه­ی حسن مرتضوی، تهران: چشمه.
12
سروش، عبدالکریم. (1373). نقدی و درآمدی بر تضاد دیالکتیکی. تهران: مؤسسه­ی فرهنگی صراط.
13
ــــــــــــــــــ (1374). قبض و بسط تئوریک شریعت. تهران: مؤسسه­ی فرهنگی صراط.
14
طباطبایی، سیدجواد. (1374). «گفتگو درباره­ی دین و هگل». مجله­ی نقد و نظر، سال اوّل، شماره­ی 3 و4، صص 294-308.
15
سینگر، پیتر. (1393). هگل. ترجمه­ی عزتالله فولادوند، تهران: طرح نو.
16
فولکیه، پل. (1362). دیالکتیک. ترجمه­ی مصطفی رحیمی، تهران: آگاه.
17
کاپرا، فریتیوف. (1372). تائوی فیزیک. ترجمه­ی حبیبالله دادفرما، تهران: کیهان.
18
کاپلستون، فردریک. (1367). تاریخ فلسفه از فیشته تا نیچه. ج7،ترجمه­ی داریوش آشوری، تهران: علمی و فرهنگی.
19
کوفمان، والتر. (1395). گوته، کانت و هگل. ترجمه­ی ابوتراب سهراب و فریدالدین رادمهر، تهران: چشمه.
20
گرگین، محمود. (1384). «معنی مثنوی یا معرفت دیالکتیکی در مثنوی مولانا». مجله­ی کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شماره­ی 95، صص118-135.
21
مجتهدی، کریم. (1389). درباره­ی هگل و فلسفه­ی او. تهران: امیرکبیر.
22
مصلح، علیاصغر. (1392). گئورگ ویلهلم فردریش هگل. تهران: علمی.
23
مولانا، جلالالدین محمّد بلخی. (1366). مثنوی معنوی. به سعی و اهتمامِ رینولد الّین نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
24
مولانا جلالالدّین هگل شرق است. (1357). بی­جا.
25
نقیبزاده، میرعبدالحسین. (1388). درآمدی به فلسفه. تهران: طهوری.
26
وود، آلن. (1396). کارل مارکس. ترجمه­ی شهناز مسمّی­پرست، تهران: ققنوس.
27
هالینگدیل، رجینالد جان. (1393). تاریخ فلسفه­ی غرب. ترجمه­ی عبدالحسین آذرنگ، تهران: ققنوس.
28
هولگیت، استیون. (1394). زیباییشناسی هگل. ترجمه­ی گلنار نریمانی، تهران: ققنوس.
29
هگل، گئورگ ویلهلم فریدریش. (1387). خدایگان و بنده. با تفسیر الکساندر کوژو، ترجمه­ی حمید عنایت، تهران: خوارزمی.
30
ـــــــــــــــ (1390). عقل در تاریخ. ترجمه­ی حمید عنایت، تهران: شفیعی.
31
ـــــــــــــــ (1391). دانش منطق. ترجمه­ی ابراهیم ملکاسماعیلی، تهران: مؤسسه­ی نگاه.
32
ـــــــــــــــ (1393). پدیدارشناسی جان. ترجمه­ی باقر پرهام، تهران: کندوکاو.
33
Audio, Robert (1999). The Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge University press.
34
Hegel, Ge. Wilh.Fr. (2010). System of Science. First Part The Phenomenology of Spirit, translated by: T. Pinkard, Bamberg & Würzburg, Joseph Anton Goebhardt press.
35
--------------------------(1894). Hegel's Philosophy of Mind. translated from The Encyclopedia of the philosophical Sciences by: William Wallace, Oxford Clarendon press.
36
ORIGINAL_ARTICLE
بیست و پنج بیت نویافته از همام تبریزی در سفینة یحیی توفیق (مورّخ 754 ق.) و جُنگ شمارة 534 کتابخانة مجلس (سدة 10 ق.)
اغلب سفینهها، بیاضها و جُنگهای شعری، به دلیل دربرداشتن آگاهیهای ارزشمند و ابیات منتخب، از منابع جنبی مهم در تصحیح انتقادی آثار منظوم و نیز پژوهشهای شعرشناسی به شمار میآیند. یکی از این جُنگها، دستنویسی از سفینة منظوم سعدالدّین الهی متعلّق به سدة دهم هجری است که بهواقع تحریر سوّم و نهایی از دو سفینة یحیی توفیق (مورّخ 754 ق.) و جُنگ گنجبخش (بهاحتمال بسیار متعلّق به اواخر قرن هشتم هجری) به شمار میرود. نگارندگان در این نوشتار، بیست و پنج بیت نویافته از همام تبریزی را که از بررسی تحریر اوّل و سوّم این سفینه به دست آمده، ارائه دادهاند که تا امروز در دیگر منابع و به نام او نیامده است (در متن با حروف درشت/پر برجسته شده). گذشته از یک بیت که بهقطع از همام نیست، و تکبیتی که بهاحتمال در شمار مفردات و یک رباعی و نیز تکبیتی که شاید از یک رباعی دیوان همام باشد، بیست و دو بیت در شمار غزلیّات بازمانده از همام است.
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4717_617fa52a27bc866374b9bc0317ff06b2.pdf
2018-11-22
215
226
10.22099/jba.2018.26411.2765
یحیی توفیق
سعدالدّین الهی
ابیات نویافته
همام تبریزی
محمد صادق
خاتمی
m.s.khatami92@gmail.com
1
دانشجوی دوره دکتری دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
سلمان
ساکت
saket@ferdowsi.um.ac.ir
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
AUTHOR
آرزو، قاضی سراج­الدّین علی­خان. (1385). تذکره­ی مجمع­النّفایس. ج2، بهکوشش مهرنور محمّدخان، با همکاری دکتر زیب­النّساء علی­خان، اسلام­آباد - پاکستان: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
1
اختر هوگلی؛ قاضی محمّدصادق­خان. (1393). تذکره­ی آفتاب عالمتاب. تصحیح مرضیهی بیگوردی. زیر نظر یوسف­بیگ باباپور، ج2، تهران: سفیر اردهال.
2
افشین­وفایی، محمّد. (1393). «نگاه تازه­ای به زندگی عمادی غزنوی (به همراه معرّفی منابع نویافته از اشعار او)». ادب فارسی، سال 4، شماره­ی 1، پیاپی 13، صص 93 – 112.
3
الهی/ آلهی، سعدالدّین. سفینه. تهران: کتابخانه­ی مجلس شورای اسلامی. شماره­ی 534 [نسخه­ی خطّی]، تاریخ کتابت سده­ی 10 ق.
4
ـــــــــــــــ. جُنگ گنجبخش. اسلام­آباد: کتابخانه­ی گنج­بخش. شماره­ی 14456 [نسخه­ی خطّی]، تاریخ کتابت سده­ی 8 ق.
5
ـــــــــــــــ. سفینه. استانبول: کتابخانه­ی سلیمانیه (مجموعه­ی مدرسه­ی یحیی توفیق). شماره­ی 449 [نسخه­ی خطّی]، تاریخ کتابت 754 ق.
6
اوحدی بلیانی، تقیالدّین محمّد بن محمّد. (1389). عرفاتالعاشقین و عرصاتالعارفین. ج 3، تصحیح ذبیحالله صاحبکاری، آمنه فخر احمد، تهران: میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
7
بخارایی، ناصر. (1353). دیوان اشعار ناصر بخارایی. بهکوشش مهدی درخشان، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
8
تربیت، محمّدعلی. (1377). دانشمندان آذربایجان. بهکوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
9
جُنگ اسکندر میرزا تیموری. لندن: موزه­ی بریتانیا، شماره­ی 27261 .Add [نسخه­ی خطّی]، به خطّ محمّد حلوایی و ناصر الکاتب، تاریخ کتابت 813 – 814 ق، میکروفیلم شماره­ی 24 و عکس کتابخانه­ی مرکزی دانشگاه تهران.
10
خاتمی، محمّدصادق. (1392). تصحیح جُنگ شماره­ی 534 کتابخانه­ی مجلس شورای اسلامی. پایاننامه­ی کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.
11
ــــــــــــــــــــ و ساکت، سلمان (1397). «ابیات فهلوی بُندار رازی در جُنگ 14456 کتابخانهی گنجبخش». آینهی میراث، دورهی جدید، سال شانزدهم، شمارهی اول، (پیاپی 62)، صص 77 – 92.
12
خطیب رهبر، خلیل. (1387)، «سعدالدّین وراوینی و مرزباننامه». نک: وراوینی.
13
خوافی، احمدبن­محمّد. (1386). مُجمل فصیحی. ج2، مقدّمه، تصحیح و تحقیق سیّدمحسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
14
خیّامپور، ع. (1368). فرهنگ سخنوران. ج 1، تهران: طلایه.
15
درخشان، مهدی. (1353)، «مقدّمه­ی مصحح». نک: بخارایی.
16
دولتشاه سمرقندی، دولتشاه بن بختیشاه. (1382). تذکرةالشّعراء. بهاهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.
17
رحیم­پور، مهدی. (1391). «اشعار نویافته از طیّان بمی». چاپ شده در نذر عارف (جشننامه­ی دکتر عارف نوشاهی)، به خواستاری سعید شفیعیون و بهروز ایمانی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، صص 273–299.
18
روشن، محمّد. (2535)، «پیشگفتار مصحح». نک: وراوینی.
19
سلطانزاده، شهناز. (1395). «همام تبریزی». دانشنامه­ی زبان و ادب فارسی، ج 6، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 782 – 785.
20
صبا، مولوی محمّدمظفر حسین. (1343). تذکره­ی روز روشن. بهتصحیح و تحشیه­ی محمّدحسین رکنزاده­ آدمیّت، تهران: کتابخانه­ی رازی.
21
صفا، ذبیحالله. (1369). تاریخ ادبیات در ایران. ج 3، بخش دوّم، تهران: فردوس.
22
ـــــــــــ (1386). تاریخ ادبیات ایران. ج1 (خلاصه­ی جلد اول و دوم تاریخ ادبیات در ایران)، تهران: فردوس.
23
عیوضی، رشید. (1394)، «مقدمه­ی مصحّح». نک: همام.
24
قاری یزدی، نظام­الدّین محمود. (1359). دیوان البسه. بهاهتمام محمّد مشیری، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
25
کاشانی، میر تقیالدّین. جُنگ. قم: مرکز احیاء میراث اسلامی. شماره­ی 1066 [نسخه­ی خطی]، تاریخ کتابت سده­ی 11 ق.
26
میرافضلی، سیّدعلی. (1391). «اشعار رفیع­الدّین عبدالعزیز لُنبانی». چاپ­شده در متون ایرانی: مجموعه رساله­های فارسی و عربی از دانشوران ایرانی (از آغاز دوره­ی اسلامی تا پایان عصر تیموری). دفتر سوم (با تأکید بر دیوان­ها و اشعار فارسی)، بهکوشش جواد بشری، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، صص 19–39.
27
ــــــــــــــ (1394). جُنگ رباعی (بازیابی و تصحیح رباعیات کهن پارسی). تهران: سخن.
28
نفیسی، سعید. (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری. 2 جلد، تهران: کتابفروشی فروغی.
29
وراوینی، سعدالدّین. (2535). مرزبان­نامه. ج1، بهتصحیح محمّد روشن، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
30
ـــــــــــــــ (1387). مرزبان­نامه. بهکوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
31
واله داغستانی، علیقلیخان (1391). تذکره­ی ریاضالشّعرا. ج1، تصحیح، مقدمه و فهرستها از ابوالقاسم رادفر، گیتا اشیدری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
32
ـــــــــــــــ (1384). تذکره­ی ریاضالشّعراء. ج2، مقدمه، تصحیح و تعلیق سیّدمحسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
33
همام، محمّد بن فریدون. (1394). دیوان هُمام تبریزی. تصحیح رشید عیوضی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
34
ـــــــــــــــــ. (1333). دیوان همامالدّین تبریزی. با مقدّمه و حواشی و تصحیح مؤیّد ثابتی. تهران: بینا.
35