TY - JOUR ID - 4902 TI - جهان را بلندی و پستی توی (بحث درباره یک بیت منسوب به فردوسی) JO - شعر پژوهی(بوستان ادب) JA - JBA LA - fa SN - 2008-8183 AU - آیدنلو, سجاد AD - دانشگاه پیام نور ارومیه Y1 - 1970 PY - 1970 VL - 11 IS - 2 SP - 1 EP - 30 KW - واژه­های کلیدی: فردوسی KW - شاهنامه KW - شیخ ابوالقاسم KW - بیت توحیدی KW - ابیات الحاقی DO - 10.22099/jba.2018.30122.3079 N2 - یکی از افسانه­های آشنا درباره­ی فردوسی داستان شیخی است که بر پیکر او نماز نخواند و شب­هنگام حکیم را در خواب دید که به سببِ یک بیت توحیدی آمرزیده و بهشتی شده است. در غالبِ منابعِ نقلِ این داستان، بیتِ موجبِ بخشودگی این است: جهان را بلندی و پستی توی/ ندانم چه­ای هرچه هستی توی فعلاً کهن­ترین مآخذِ مکتوبِ این افسانه که بیت را هم آورده دو کتاب تاریخ گزیده و ظفرنامه­ی حمدالله مستوفی است امّا این بیت خارج از قالبِ آن داستان در متونی مقدّم بر آثار مستوفی هم ذکر شده است که در برخی به نام فردوسی است و در بعضی دیگر به گوینده­ی آن اشاره نشده. مرصادالعباد (تألیفِ 618 ه.ق) نخستین منبعی است که بیت را  بی­ذکرِ نام ناظم آورده و عراضه­العروضیینِ قَرشی (تألیفِ نیمه­ی دومِ سده­ی هفتم) نیز قدیم‌ترین سندی است که بیت را از شاهنامه دانسته. بیت مذکور فقط در سه نسخه‌ی شاهنامه از سده­های هشتم و نهم در داستان نبرد رستم و خاقان چین دیده می‌شود و در اغلب دست­­نویس­های معتبر نیست. به همین دلیل و به رغمِ آنچه از سده­ی هفتم تا دوره‌ی معاصر گفته شده بیتِ (جهان را بلندی و پستی توی...) از فردوسی و شاهنامه نیست و آن را باید از مشهورترین و پرتکرارترین بیت­های­ الحاقیِ منسوب به حکیم طوس بدانیم که افسانه­ی فردوسی و شیخ ابوالقاسم سببِ اصلیِ اشتهارش به نام فردوسی بوده و در متونِ منثورِ متعدّد بدان استشهاد شده است. یادآور می‌شود که هم ضبط­های متفاوتی از این بیت در منابع دیده می­شود و هم به لحاظ معنایی چند دریافت و گزارش مختلف از آن به دست داده شده است.   UR - https://jba.shirazu.ac.ir/article_4902.html L1 - https://jba.shirazu.ac.ir/article_4902_ca3c24fcd731ef42df466ec2988e64e8.pdf ER -