TY - JOUR ID - 6915 TI - تصحیح و شرح بیتی از دیوان حافظ بر اساس مستندات متنی و شگردهای بلاغی JO - شعر پژوهی(بوستان ادب) JA - JBA LA - fa SN - 2008-8183 AU - جعفریان هریس, میثم AU - موسی زاده, محمدعلی AD - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده‌ی ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران AD - زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران Y1 - 2023 PY - 2023 VL - 15 IS - 1 SP - 1 EP - 18 KW - واژه‌های کلیدی: تصحیح انتقادی KW - دیوان حافظ KW - طاقت/ حالت/ حیلت DO - 10.22099/jba.2023.45230.4332 N2 - در این بیت از حافظ:کوه  اندوه  فراقت  به  چه  حالت  بکشد    حافظ خسته که از ناله تنش چون نالی‌ستضبط‌های «حالت/ حیلت/ طاقت»، محل بحث میان مصححان دیوان اوست. انتخاب هریک از این سه وجه، ازنظر قاموسی بی‌اشکال است؛ اما بی‌تردید از این میان، تنها یکی حافظانه‌تر است. «حیلت» افزون بر معنای شناخته‌اش که مرادف با «چاره و تدبیر» است، در جنب کلمه‌ی «خسته» (= بیمار) ایهامی به‌معنای متداول آن در گذشته، یعنی طب نیز دارد. همچنین مجاورت کلمات «کوه» و «کشیدن» (= جرّ) و ایهام آن به «علم‌الحیل و علم جرّ أثقال» ترجیح این ضبط را بر دو ضبط دیگر تقویت می‌کند. بااین‌همه دو ضبط دیگر، یعنی «به چه طاقت» و «به چه حالت» نیز به‌کلی بی‌وجه نیستند و مستندات متنی که حافظ از آن‌ها متأثر بوده، می‌تواند دلیلی برای مقبولیت نسبی ضبط «طاقت» باشد. ضبط «به چه حالت» نیز ازمنظر جناس و ایهام کتابتی نکته‌ای دارد که کمتر موردتوجه شارحان حافظ و بلاغیون بوده است. این نوع از ایهام و جناس مبتنی بر آیین کتابت نسخ و ایهامات حاصل از شیوه‌ی کتابت بوده است که نویسندگان و گویندگان گذشته، دست‌کم در دوره‌ای خاص، بدان توجه کامل داشته‌اند. این مقاله در پی آن است که ضمن بررسی دلایل مقبولیت نسبی دو ضبط اخیر، رجحان ضبط «حیلت» را با دلایل متنی و بلاغی به‌عنوان ضبط مختار حافظ بررسی کند.  UR - https://jba.shirazu.ac.ir/article_6915.html L1 - https://jba.shirazu.ac.ir/article_6915_d42a1cb9ba3a0f8d13560ce4525dfb10.pdf ER -