2024-03-29T02:35:52Z
https://jba.shirazu.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=956
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
جهان را بلندی و پستی توی (بحث درباره یک بیت منسوب به فردوسی)
سجاد
آیدنلو
یکی از افسانه­های آشنا درباره­ی فردوسی داستان شیخی است که بر پیکر او نماز نخواند و شب­هنگام حکیم را در خواب دید که به سببِ یک بیت توحیدی آمرزیده و بهشتی شده است. در غالبِ منابعِ نقلِ این داستان، بیتِ موجبِ بخشودگی این است: جهان را بلندی و پستی توی/ ندانم چه­ای هرچه هستی توی فعلاً کهن­ترین مآخذِ مکتوبِ این افسانه که بیت را هم آورده دو کتاب تاریخ گزیده و ظفرنامه­ی حمدالله مستوفی است امّا این بیت خارج از قالبِ آن داستان در متونی مقدّم بر آثار مستوفی هم ذکر شده است که در برخی به نام فردوسی است و در بعضی دیگر به گوینده­ی آن اشاره نشده. مرصادالعباد (تألیفِ 618 ه.ق) نخستین منبعی است که بیت را بی­ذکرِ نام ناظم آورده و عراضه­العروضیینِ قَرشی (تألیفِ نیمه­ی دومِ سده­ی هفتم) نیز قدیمترین سندی است که بیت را از شاهنامه دانسته. بیت مذکور فقط در سه نسخهی شاهنامه از سده­های هشتم و نهم در داستان نبرد رستم و خاقان چین دیده میشود و در اغلب دست­­نویس­های معتبر نیست. به همین دلیل و به رغمِ آنچه از سده­ی هفتم تا دورهی معاصر گفته شده بیتِ (جهان را بلندی و پستی توی...) از فردوسی و شاهنامه نیست و آن را باید از مشهورترین و پرتکرارترین بیت­های­ الحاقیِ منسوب به حکیم طوس بدانیم که افسانه­ی فردوسی و شیخ ابوالقاسم سببِ اصلیِ اشتهارش به نام فردوسی بوده و در متونِ منثورِ متعدّد بدان استشهاد شده است. یادآور میشود که هم ضبط­های متفاوتی از این بیت در منابع دیده می­شود و هم به لحاظ معنایی چند دریافت و گزارش مختلف از آن به دست داده شده است.
واژه­های کلیدی: فردوسی
شاهنامه
شیخ ابوالقاسم
بیت توحیدی
ابیات الحاقی
1970
01
01
1
30
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4902_ca3c24fcd731ef42df466ec2988e64e8.pdf
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
بررسیِ سوگندهای سعدی در پرتوِ پارادایم بازیهای زبانی
علی
بالی
سوگند گزاره­ای است اعتقادی / درونی با رویکرد ایجابی و مبتنی بر آیین­ها، باورها و نیز کُنش­های ایمانی و عاطفی که گونه­های آن در منابعِ دینی، متون تاریخی و دیوان شاعران بسیار است. رایج­ترین نوعِ آن در آثار شعرای پارسی­گوی در قالبِ «سوگندنامه»ها / «قسمیّه» بازتاب یافته است، چنان­که نمونه­های آن را از دیرباز در دیوانِ شاعرانی چون فردوسی، نظامی، ظهیر فاریابی و... می­توان دید. با وجود این، هستند شاعرانی که اشعار آن­ها چندان عرصهی «سوگندنامه»­های متداول­ نیست امّا در عینِ حال سوگندهای بسیاری را بر زبان می­رانند. شیخِ اجلّ، سعدی یکی از این شاعران است که آثارش به ویژه غزل­های او دارای سوگندهای متنوع و متکثر است. در میانِ مجموعه آثار سعدی، بوستان دارای سوگندهای انگشت­شمار با کارکردی ایدئولوژیک است، و گلستان، چندان عرصهی سوگند نیست و شمارِ - سوگند در آن از یکی- دو مورد برنمیگذرد، امّا غزلیّات مشتمل بر سوگندهای بسیار است. غالبِ این سوگندها در اسلوبِ هنریِ سعدی، دارای صبغهی زمینی/ عاطفی و از نوعِ سوگندهای عاشقانه است. گفتارِ حاضر با تمرکز بر آثارِ سعدی و در پیوندِ با «بازی­های زبانی» می­کوشد کارکرد سوگندهای غزل او را بررسی و کیفیّت و تمایز آن را در مقایسه با بوستان و گلستانِ شیخِ اجل برنماید. واژه­های کلیدی:
بازی­های زبانی
بوستان
سعدی
سوگند
غزلیّات
گلستان
2019
08
23
31
52
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4956_1d45a29446caebb873d34b7666b3234b.pdf
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
نقد و تحلیل تعاریف«حُسن طلب» همراه با دریافتی تازه از آن
منوچهر
تشکری
محمد رضا
صالحی مازندرانی
کاظم
جعفری نیک
حُسن­ طلب، از آرایه های ادبی است که نیاز و خواسته ای را با شیوهی نیکو و اثرگذار برای شنوندهی خویش بیان می نماید؛ این آرایه ادبی­ به­ عنوان یک­ متغیّر در بدیع معنوی، بر پایهی نیاز، نوع تقاضا و جایگاهِ مخاطب، به­گونه­های متفاوتی در قالب­های شعری پدیدار می­گردد و در مرکز آن طلب به ­عنوان یک سخن هدفمند نمود دارد. اجزای سازندهی بافت شعر، همچون واژگان و ­زبان، تصویر،آهنگ کلام، عاطفه، لحن و جایگاه سخن که موجب حُسن آن می شوند، با تأثیرپذیری از عواملی مانند شخصیّت شاعر، سبک شعری، نوع مخاطب، مطلوب یا خواستهی شاعر، شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حاکم برجامعه­ای­ که شاعر درآن زندگی می­کند، سبب بیان طلب می­شوند؛ این نکته در تعاریف کتاب­های پیشین بدیع و بلاغت نیامده است. این مقاله با بررسی، نقد و تحلیل تعاریف موجود درمنابع بلاغی، بر پایهی شیوه­های استفادهی شاعران ازحسن طلب، تعریفی نوین با دیدگاهی تازه، از این آرایه، ارائه کرده است.
واژه­های کلیدی: سخن­ادبی
بدیع
حسن­طلب
نیاز
مخاطب­خاص
1970
01
01
53
76
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4899_76d2fe010e92c6f643ea1fc9c7664c00.pdf
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
توبه و تطهیر گفتمانی در خیامیّت پیشامدرن
نقی(سینا)
جهان دیده کودهی
علیرضا
نیکویی
چکیده خیامیّت یک منظومه­ی گفتمانی است که در آن سه گفتمان لاادری­گرا، شریعت مدار و تصوف، به­شکل «درون­گفتمانی» با هم مجادله و مناظره می­کنند. آن چه این مجادلهی چند رویه را ­در جامهی گفتمانی یکسان پیوند می دهد، انتساب آن به شخصیتی مفهومی و پارادوکسیکال به نام عمرخیام است. عنصر «توبه» یکی از مهم­ترین عناصر اشتراکی گفتمان شریعت­مدار و تصوف است. این عنصر در خیامیّت پیشامدرن، منشأ انواع ساخت­ها، تأویل­ها و افسانه­های گفتمانی شده است. با توجه به انواع روایت­ها، نشانه­ها و افسانه­های گفتمانی و همچنین دیالوگ­هایی که بین رباعیات خیام وجود دارد، توبهی گفتمانی را می­توان در خیامیت پیشامدرن به­عنوان یک عنصر ساختار­آفرین دانست و ساخت گفتگومدار، چندبُعدی، و متکثر و متناقض رباعیات را تبیین کرد. هدف این مقاله آن است که با طرح «توبه و تطهیرگفتمانی» در برساختِ «خیامیت پیشامدرن» اولاً گسست­های این گفتمان را نشان دهد و ثانیاً با تأکید بر این گسست­ها، هم نسبتِ گفتمانی عمرخیام را با «خیام گفتمانی» تبیین و هم برساخته بودن این گفتمان را با نگاهی به منابع تاریخی و سنت خیام­پژوهی، توصیف و تحلیل کند. روش: مقاله از روش تحلیل انتقادی گفتمان و رویکردساخت­گرایی برای دست­یابی به هدف خود بهره می­گیرد. نتایج پژوهش: تصور پیوستاری ازگفتمان خیامیت و یکپارچه دیدن آن، مانع از شناخت درست این گفتمان و تحلیل دقیق آن می­شود؛در مقابل، قول به گسست­های تاریخی و تنازع گفتمانی دراین باره می­تواند به فهم برساختی بودن روایت یک­دست از خیام چنان­که در تصحیحها، تحلیل­ها، زندگینامه­ها و شروح دیده می­شود کمک کند.
واژههای کلیدی: خیامیت پیشامدرن
توبهی گفتمانی
تطهیر گفتمانی
تحلیل گفتمان
2019
08
23
77
100
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4901_7dd23d047c6cce810138be7e290e2795.pdf
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی رد پای آن در شعر نخستین شعرای زبان فارسی
احترام
رضایی
چکیده تمثیل از جمله مباحثی است که هم در بلاغت قدیم و هم در بلاغت جدید به آن توجه شده است. در کتابهای قدیم از تمثیل در مباحث تشبیه مرکب و استعارهی تمثیلیه سخن گفته شده است؛ درحالی که در نقد جدید، تمثیل زیر مجموعهی مبحث تصویر و خیال است. از نظر ساختار، تمثیلهای فارسی به دو بخش تمثیل توصیفی (تمثیل کوتاه یا فشرده) و تمثیل روایی (تمثیل گسترده) تقسیم میشود. تمثیل روایی شامل حکایات انسانی و حیوانی، رمزی، فابل، پارابل و ... میباشد که نمونههای اعلای آنها را در ادبیات تعلیمی و عرفانی زبان فارسی میتوان یافت.تمثیل توصیفی (کوتاه) معمولاً از یک یا چند جمله فراتر نمی رود و مهمترین انواع آن عبارتند از: تشبیه تمثیلی، استعارهی تمثیلی، مثل و اسلوب معادله. در این مقاله برآنیم ضمن بررسی انواع تمثیل فشرده و توصیفی، ردپای آن را در اشعار نخستینِ زبان فارسی بکاویم و جایگاه شاعران قرون سوم و چهارم را در ایجاد تمثیل بررسی کنیم. برای رسیدن به این مقصود بیش از دو هزار بیت - اشعار قرون سوم و چهارم - مورد بررسی و جستجو قرار گرفته است. این بررسیها نشان میدهد که انواع تمثیل فشرده، عمری به بلندای ادبیات فارسی دارند.
واژههای کلیدی:تمثیل فشرده
تشبیه تمثیلی
استعارهی تمثیلی
مثل
اسلوب معادله
شعر قرون سه و چهار
2019
08
23
101
122
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4895_5671a0f1bc2c1ec6678219e4e2ffbd0e.pdf
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
سبک شناسی گفتمان راوی در بوستان سعدی
مهدی
شریفیان
سید شهاب الدین
حسینی
چکیده پژوهش حاضر در پی ارائهی تصویری از ماهیت راوی بوستان سعدی و بهتبع آن مخاطبی است که راوی در انتظار اوست. هدف دیگر دریافتن سبک راوی بر اساس تحلیل زبانی کلام وی و پاسخ به این پرسش است که آیا راوی از جایگاهی بالا با لحنی آمرانه با مخاطب سخن میگوید یا در جایگاهی برابر با او میایستد و دغدغهها و تردیدهایش را در میان میگذارد؟ برای پاسخ به این پرسش از سبکشناسی بهره گرفته شده است. تحلیل سبک جملههای راوی بوستان (گفتمان راوی) بر اساس نظریهی «وجهیت» از سبکشناس مشهور سیمپسون انجام شده است. مقاله با رویکردی زبان شناسانه به تحلیل سبک راوی و وجهیت گفتههای او میپردازد و به این نتیجه میرسد: وجهیت کلام راوی مثبت است. او بهراستی میداند چه میخواهد بگوید و مخاطب را به پندپذیری فرامیخواند. در این سلوک، شگرد بلاغی تمثیل بسیار مؤثر میافتد و روایتی تعلیمیـتمثیلی که هدفش ارشاد و اصلاح است آفریده میشود. راوی با بهرهگیری از نقش کوششی زبان، در جایگاهی بالاتر از مخاطب، وی را بر آن میدارد تا از دستورهای او پیروی نماید؛ به این امید که در سایهی آنها جهانی آرمانی ساخته شود. واژههای کلیدی:
بوستان
تمثیل
راوی
سبک
مخاطب
وجهیت
2019
08
23
123
140
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4930_5e99c2e8719dc2b10d044cf420024674.pdf
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
جریان شعر زبان در دهۀ هفتاد، با تأکید بر شعر رضا براهنی
اسماعیل
شفق
بلال
بحرانی
در دههی هفتاد خورشیدی، جریان­هایی در شعر فارسی ظهور کردند که شعر آن­هاهم از نظر زبان و بیان و هم از نظر محتوا، با شعر دوره­های گذشته به کلی متفاوت بود. وجه مشترک همهی جریان­های شعری دههی هفتاد، فراروی از زبان و بیان متعارف شعر فارسی بود. یکی از مهم­ترین و تأثیرگذارترین جریان­های شعری دههی هفتاد، «جریان شعر زبان»، به راهبری رضا براهنی بود. در این پژوهش، ابتدا نظریهی زبانیت براهنی را به اختصار معرفی کرده­ایم و سپس از خلال دیدگاه­های جدید وی، مؤلّفههای اصلی شعر زبان را به دست داده­ایم. مهم­ترین مؤلّفه­های شعر زبان عبارتند از: نحوگریزی، معنی­زدایی، چندصدایی، جابه­جاسازی پرتابی و... . پس از ارزیابی شعر براهنی، به عنوان نمایندهی شاخص این جریان، به نتایجی دست یافته­ایم؛ از جمله این که در شعر براهنی نیز مانند نیما و شاملو، میان نظریهی شعری و اجرای شعری شکافهایی وجود دارد. دیگر این­که این جریان شعری می­توانست با زدودن کهنگی از زبان شعر و متناسب کردن آن با شرایط و اقتضائات زمانه، شعر نوِ فارسی را در مسیر بهتری قراردهد؛ اما با تندروی­هایی، ازجمله تأکید افراطی و غیرمنطقی بر معنازدایی و تخریب و از همگسیختگی زبان، این فرصت طلایی از شعر معاصر فارسی گرفته شد.
واژههای کلیدی: شعر دههی هفتاد
شعر زبان
رضا براهنی
نظریهی زبانیّت
2019
08
23
141
182
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4893_e11c88afb0094a28b839d124166134ea.pdf
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
مؤلفههای معناباختگی در شعر کتیبه مهدی اخوان ثالث
یحیی
طالبیان
عباسعلی
وفایی
حمید
عبدللهیان
علی اصغر
باقری
یکی از جریانهای ادبی که متأثر از اتفاقات سیاسیِ اروپای قرن بیستم است، معناباختگی است. این جریان، نخست در تئاتر فرانسه پدید آمد و به سرعت در اروپا منتشر شدو بعداز مدتی بر دیگر گونههای ادبی تأثیر گذاشت. روشنفکران نوگرای ایرانی تقریباً همزمان با رواج آن در اروپا، به آن علاقهمند شدند و در قالب ترجمه، شاهکارهای آن را به جامعهی ایران شناساندند. تحتتأثیر رویدادهای سیاسی دهههای سی و چهل خورشیدی، شرایط جامعه در ایران نیز بهگونهای پیش رفت که آثاری با رویکرد معناباخته پدیدار شدند. یکی از شاعرانی که در آن دوره به این رویکرد علاقه مند شد، مهدی اخوان ثالث است. در این مقاله ابتدا به زمینههای فکری و بستر تاریخی معناباختگی در ادبیات غرب پرداخته، معنای واژهی (absurd) و مفهوم و مصداق آن را در ادبیات اروپا بازبینی کرده ایم؛ سپس مؤلفهها و مبانی کارکردی این مکتب را در ادبیات برشمردهایم. در قسمت بعدی مقاله سراغ شعر کتیبه اخوان رفته ایم و شرایط اجتماعی- سیاسی ایران را در دهههای سی و چهل به عنوان زمینهی تاریخیِ سرودن این شعر بررسی کرده ایم و در قسمت پایانی مؤلفههای جریان معناباختگی را در شعر کتیبه برشمرده و به شرح تفصیلیِ آن پرداختهایم. بازنگری هانشان میدهد اخوان ثالث در زمان سرودن کتیبه با این جریان آشنا بوده و تقریباً همهی مؤلفههای آن را به کار بردهاست.
واژههای کلیدی: جریان معناباختگی در ادبیات
مولفههای معناباختگی
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
مهدی اخوان ثالث
شعر کتیبه
2019
08
23
31
50
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4735_6fe29e57a33230e7fae4da0f8a5638a7.pdf
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
اصول و مبانی شرح تطبیقی (با تکیه بر شرح مثنوی شریف)
احسان
قبول
عبدالله
رادمرد
برای شرحنویسی میتوان بر اساس متغیّرهای 1. شارح و متن ادبی و 2. مخاطب انواعی را نام برد. یکی از این شروح را، شرح تطبیقی می­نامیم. هدف اساسی شرح تطبیقی، شرح ادبیات ملّتی بر اساس ادبیات ملتی دیگر است. روش عملیاتی شرح تطبیقی سه مرحله دارد: 1. مقدمات: بررسی تأثیر و تأثّر تاریخی و تفاوت زبانی میان دو اثر ادبی، 2. شرح تطبیقی: تحلیل بر پایهی شاخصهی زبانی ـ بلاغی و معنایی، 3. نتیجهگیری: دریافت و تبیین میزان تأثیرگذاری متن مبدأ بر متن مقصد. بر این اساس، شرح مثنوی شریف اثر بدیعالزمان فروزانفر را در بسیاری از بخش­ها می­توان شرح تطبیقی دانست؛ نویسنده در شرح ابیات و بسیاری از حکایتها نگرش تطبیقی داشته و مقدمات شرح تطبیقی را رعایت کرده است.
واژههای کلیدی: شرح تطبیقی
روششناسی
شرح مثنوی شریف
فروزانفر
ساختار
محتوا
2019
08
23
183
206
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4904_0d46573b1fb01d2480ef50873dce168a.pdf
شعر پژوهی(بوستان ادب)
بوستان ادب
2008-8183
2008-8183
1398
11
2
بازتاب اجتماعیات در شعر غنایی قرن ششم (برپایه اشعار سنایی، انوری، خاقانی و نظامی)
فاطمه
نیری
زرین تاج
واردی
در قلمرو شعر، نوع غنایی، کهنترین شکلی است که شاعر در آن خویشتن خویش را به تصویر میکشد و ضمن آن به بیان عواطف شخصی خود از زندگی و جهان میپردازد و شاعر ساختار ذهنش را در قالب یک اثر ادبی به جامعه عرضه میدارد. واقعیتهای اجتماعی و فرهنگی متن جامعه به صورت بازتابهای عینی اما جزئی و پراکنده کمابیش در آثار ادبی یافت میشود. خوانش اجتماعیات در شعر بازخوانی شعر یک دوره یا اشعار یک شاعر، در جهت تحلیل دغدغههای اجتماعی آن دوره است. از آن جا که قرن ششم جریانهای مختلف سیاسی، اجتماعی جامعه و ازجمله شاعر را تحتتأثیر قرار میدهد، شعر بستر مناسبی برای ترسیم این دگرگونیها میشود. نگارنده بر آن است تا با نگاهی مقایسهای و به شیوهی توصیفی-تحلیلی به بررسی مسائل اجتماعی این قرن در اشعار سنایی، انوری، خاقانی و نظامی بپردازد تا با شناخت طبقات، ارزشها و جریانهای این عهد به تصویری روشن از واقعیتها و بینشهای حاکم بر ذهن جامعه و شاعر دست یابد. نتیجه­ی پژوهش بیانگر آن است که مشکلات سیاسی و اجتماعی غالباً بنیاد اندیشه و جهت فکری و رفتاری مردم و شاعران را دستخوش تغییراتی کرده که مانع تکوین یک جهان­بینی مستحکم درآنان شده است.
واژههای کلیدی:اجتماعیات
انوری
خاقانی
سنایی
نظامی
شعرغنایی
2019
08
23
207
228
https://jba.shirazu.ac.ir/article_4903_937ff074ba1ec38de736531dcc0b5b93.pdf