بررسی عناصر مدرنیسم در شعر ققنوس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شیراز

چکیده

مقاله‌ی حاضر‌ می‌کوشد‌ با‌ بازخوانیِ‌ «محتوا»‌ و‌ «صورت»‌ در‌ شعر‌ «ققنوس»‌ نیما،‌ وجوهِ‌ «مدرن»‌ بودن‌ را‌ در‌ آن‌ واکاود‌ و‌ نشان‌ دهد‌ که‌ اگر‌ ققنوس‌ «سرآغاز‌ شعرِ‌ مدرنِ‌ فارسی»‌ قلمداد‌ می‌شود،‌ این‌ «مدرن‌ بودن»‌ در‌ کدام‌ وجوهِ‌ این‌ اثر‌ و‌ چگونه‌ خودنمایی‌ می‌کند.‌ برای‌ رسیدن‌ به‌ هدف‌ یاد‌شده،‌ نخست‌ ویژگی‌های‌ «پارادایم»های‌ «پیشامدرن»‌ و‌ «مدرن»‌ به‌ شکلی‌ گذرا‌ و‌ فشرده‌ از‌ منابع‌ استخراج‌ و‌ ذکر‌ گردیده‌ و‌ پس‌ از‌ آن،‌ آرایِ‌ منتقدان‌ درباره‌ی شعر‌ «ققنوس»‌، با‌ آن‌ مطابقت‌ داده‌ می‌‌شود‌ و‌ در‌ صورت‌ یافتن‌ جنبه‌های‌ مشترک‌ میان‌ این‌ دو‌ نظرگاه‌ (ویژگی‌های‌ اصلی‌ و‌ حدّاقّلی‌ شعر‌ و‌ ادب‌ مدرن‌ و‌ محوری‌ترین‌ ویژگی‌های‌ ققنوس)‌ و‌ هم‌سویی‌ آن‌‌ها‌ کوشش‌ می‌‌شود‌ جنبه‌‌های‌ مدرنیستی‌ شعر‌ ققنوس،‌ بازخوانی‌ و‌ بررسی‌ و‌ تحلیل‌ شود.‌ یافته‌‌های‌ پژوهش‌ نشان‌ داد‌ شعر‌ ققنوس‌ هم‌ از‌ جنبه‌‌های‌ صوری‌ به‌ سوی‌ مدرنیسم‌ حرکت‌ کرده‌ است‌ که‌ تغییر‌ و‌ آزادسازیِ‌ قالب‌ و‌ واکاویِ‌ نمودهای‌ چندمعنایی‌ در‌ این‌ بخش‌، نقش‌ ویژه‌‌ای‌ داشته‌ است‌ و‌ هم‌ از‌ جنبه‌ی محتوایی،‌ این‌ حرکت‌ دیده‌ می‌‌شود؛‌ چون‌ یکی‌ از‌ ویژگی‌‌های‌ مهم‌ مدرنیسم،‌ نشان‌دادن‌ مصادیق‌ و‌ اهمیّتِ‌ ویژه‌ی تنهایی‌‌ است.‌ «گونه‌شناسی»‌ تنهایی‌های‌ ققنوس،‌ نشان‌ می‌‌دهد‌ اصلی‌ترین‌ تنهاییِ‌ مطرح‌شده‌ در‌ شعر،‌ تنهایی‌ وجودی‌ و‌ باطنی‌ از‌ نوع‌ «درک‌ناشدگی»‌ است‌ که‌ با‌ نگاه‌ و‌ خصلتِ‌ پیامبرگونه‌ی نیمای‌ نوپرداز،‌ تناسبی‌ تام‌ دارد‌ و‌ با‌ تنهایی‌ مطرح‌ در‌ شعرهای‌ قبل‌ به‌ویژه‌ «افسانه»‌ که‌ بیش‌تر‌ رنگ‌ و‌ بوی‌ «جداماندگی»‌ یا‌ «غربت»‌ دارد،‌ به‌طور‌ کلی‌ متفاوت‌ است.‌

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Nima's Quqnoos (The Phoenix) and the Elements of Modernism

نویسندگان [English]

  • saeid hesampour
  • seyed farshid sadat sharifi
چکیده [English]

This article explores different modernist aspects of Nima’s The Phoenix by examining its content and form. Since The Phoenix is considered as the "beginning of the modernist Persian poetry” by some literary critics, the main goal of this paper is to show the modernist aspects of The Phoenix. In order to achieve this goal, first, some of the characteristics of pre-modernism and modernism are studied from the relevant sources. Then, the points of view of various literary critics on this work, The Phoenix, are compared with the aforementioned modernist characteristics. If we find any similarities between them (the main and the minimum required characteristics making a piece of poetry or a literary text a modernist work and the most crucial aspects of The Phoenix), we try to reinvestigate the modernist aspects of The Phoenix. The results of our study indicate that the form of The Phoenix shows a movement towards modernism and the changes of the poetic forms and the polysemy of the lines play an important role in this movement. In addition, the very same characteristic is seen in the content of the poem.  Expressing various instances of solitude is one of the main characteristics of modernism which is seen in this poem. The typology of solitude in The Phoenix shows that the main type of solitude mentioned in the poem is a non-understandable, existential and spiritual solitude, which is perfectly in harmony with the modernist poet, Nima, and his prophetic views, and is completely different from the kind of solitude described in Nima’s previous works, specifically Afsanah, which is much more similar to isolation or alienation.
Key words: Modernist Persian poetry, Modernist poetry, Modernism, The Phoenix, Nima Yushij.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modernist Persian poetry
  • Modernist poetry
  • Modernism
  • The Phoenix
  • Nima Yushij
ادگار، اندرو و سج‌ویک، پیتر. (۱۳۸۹). متفکّران برجسته‌ی نظریه‌ی فرهنگی. تهران: آگه.
اکبری، منوچهر. (۱۳۸۷). «سمبولیسم‌ و نیما یوشیج‌ در هم‌خوانی ‌با مرغان»‌. یادنامه‌ی ‌‌نیما، تهران‌: کمیسیون ‌ملی‌ یونسکو در ایران، صص‌۲۴-۱۳.
امین‌پور، قیصر. (۱۳۸۳). سنّت و نوآوری در شعر معاصر. تهران: اختران.
اناری، آسیه. (۱۳۷۸). «اثر بخشی نمایش‌درمان‌گری در کاهش احساس تنهایی و نارضایتی اجتماعی». فصلنامه‌ی روانشناسان ایرانی، سال 5، شماره ۱۸، صـص۱۱۷-۱۱۱.
باباچاهی، علی. (۱۳۷۷). گزارههای منفرد. تهران: نارنج.
براهنی، رضا. (۱۳۷۱). طلا در مس. 2 جلد، تهران: مؤلّف.
بهرام‌پور عمران، احمدرضا. (۱۳۸۹). در تمام طول شب. تهران: مروارید.
بهفر، مهری. (۱۳۸۱). عشق در گذرگاههای شبزده. تهران: هیرمند.
پاینده، حسین. (۱۳۸۲). «ریشه‌های تاریخی و اجتماعی رمانتیسم». ارغنون، سال 1، شماره‌ی۲، صص ۱۰۸-۱۰۱.
پاینده، حسین. (۱۳۸۹). داستان کوتاه در ایران. تهران: اختران. ۲جلد.
پاینده، حسین. (۱۳۹۰). گفتمان نقد. تهران: نیلوفر.
پورنامداریان، تقی. (۱۳۷۷). سفر در مه. تهران: سروش.
پین، مایکل. (۱۳۸۶). فرهنگ اندیشه‌ی انتقادی. ترجمه‌ی پیام یزدان‌جو، تهران: مرکز.
تبریزی، محمّدحسین‌بن‌خلف. (۱۳۶۲). برهان قاطع. تهران: امیرکبیر.
ترابی، ضیاءالدین. (۱۳۷۵). نیمایی دیگر. تهران: مینا و دنیای نو.
جعفری، مسعود. (۱۳۷۸). سیر رمانتیسم در اروپا. تهران: مرکز.
جعفری، مسعود. (۱۳۸۶). سیر رمانتیسم در ایران. تهران: مرکز.
جواری، محمدحسین. (1369) «تحلیل تطبیقی «ققنوس» و «آلباتروس»، دو شعر از نیما و بودلر». پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی،سال 45، شماره‌ی۱، صص ۳۰-۱۷.
چراغی، رضا و رضی، احمد. (1386). «تحلیل انتقادی نگاه نیما یوشیج به شعر کلاسیک در تبیین الگوی وصفی- روایی شعرنو». فصلنامه‌ی ادب‌پژوهی، سال1، شماره‌ی4، صص 21-42.
حسین‌پورچافی، علی. (1384). جریانهای شعری معاصر فارسی. تهران: امیرکبیر.
حسین‌چاری، مسعود و خیّر، محمّد. (۱۳۸۱). «بررسی کارآیی یک مقیاس برای سنجش احساس تنهایی در دانش‌آموزان دوره‌ی راهنمایی». مجله‌ی علوم انسانی و اجتماعی، سال 19، شماره‌ی 37، صص 46-59.
حمیدیان، سعید. (۱۳۸۱). داستان دگردیسی. تهران: نیلوفر.
ذوالقدر (میرصادقی)، میمنت. (۱۳۸۵). واژهنامه‌ی هنر شاعری. تهران: مهتاب.
رضوانی، سعید. (۱۳۸۷). «سنّت در خدمت مدرنیته». نامه‌ی فرهنگستان، سال 10، شماره‌ی ۳۷، صص 28-38.
زرقانی، سیّدمهدی. (۱۳۸۳). چشمانداز شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.
زرین‌کوب، حمید. (۱۳۵۸). چشمانداز شعر نو فارسی. تهران: توس.
سالمی، محمّدتقی. (1378). «نگاهی‌ به ققنوس‌ در آتش‌». یادنامه‌ی ‌‌نیما. تهران‌: کمیسیون ‌ملی‌یونسکو در ایران‌، صص‌۱۹۴-۱۷۱.
سرکوهی، فرج. (۱۳۷۵). «شب ‌نیمایی‌ و جهانِ دردمند آرزومندان‌ (طرحی‌ مقدماتی ‌در بابِ دوره‌بندیِ شعرِ نیما)». آدینه، سال 2، شماره‌ی ۱۱۳‌، صص۴۶-۴۲.
سمیعی، عنایت. (۱۳۷۵). «خرد نیما و بحران ‌اندیشه‌ی ‌هم‌عصران‌ او». نگاهنو، سال 7، شماره‌ی ۹‌، صص‌۱۰۲-۹۵.
سیار، میرعبدالله. (۱۳۷۸). «ترکیب ‌ناله‌های ‌گم‌شده‌: تأملی‌در شعر ققنوس‌نیما».‌ ج1، یادنامه‌ی ‌‌نیما، تهران‌: کمیسیون‌ ملی‌ یونسکو در ایران‌، صص 208-217.
شاکری، خسرو. (۱۳۸۷). تقی ارانی در آینه‌ی تاریخ. تهران: اختران.
شاملو، احمد. (۱۳۸۴). «نظر شاملو درباره‌ی شعر». شاملو، شاعر شبانهها و عاشقانه‌ها. تهران: هیرمند.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (۱۳۸۸). «نیما یوشیج و تجربه‌هایش». پادشاه فتح، به کوشش میلاد عظیمی، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (۱۳۸۳). راهنمای ادبیات معاصر. تهران: میترا.
صدیقی، مصطفی. (۱۳۸۴). جستجوی خوش خاکستری. تهران: روشن‌مهر.
صنعتی، محمد. (۱۳۹۰). «مدرنیته و شعر فارسی» (مصاحبه). بخارا، سال 14، شماره‌ی ۸۳، صص ۱۵۰-160.
ضیاءالدینی، علی. (۱۳۸۹). جامعهشناسی شعر نیما. تهران: نگاه.
طاووسی آرانی، طیبه. (۱۳۸۳). جریان‌های حاشیه‌ای شهر معاصر. تهران: ناژ.
طاهباز، سیروس. (۱۳۸۰). کماندار بزرگ کوهساران. تهران: ثالث.
طبیب‌زاده، امید. (۱۳۸۷). نگاهی به شعر نیما یوشیج. تهران: نیلوفر.
علوی‌مقدم، مهیار. (1377). نظریههای ادبی معاصر (صورتگرایی و ساختارگرایی) با گذری بر کاربرد این نظریهها در زبان و ادب فارسی. تهران: سمت.
فتوحی، محمود. (1386). «بحران تعریف در ادبیات معاصر». نامه‌ی فرهنگستان، سال 9، شماره‌ی 36، صص 11-۳۳.
فتوحی، محمود و علی‌نژاد، مریم. (۱۳۸۶). «نوآوری نیما در فرم درونی شعر فارسی». پژوهشهای ادبی، سال5، شماره‌ی 18، صص ۱۰۳-116.
فلکی، محمود. (۱۳۷۳). «تحول‌ موسیقی‌ در شعر نیما». نگاهی به نیما، تهران‌: مروارید، صص ‌۱۸۸-۱۴۶.
فیروزآبادی، سیّدسعید. (۱۳۸۸). «شعر مدرن فارسی». نامه‌ی فرهنگستان، سال۱۱، شماره‌ی ۲، صص ۱۲۲-۱۱۶.
قاضی‌مرادی، حسن. (۱۳۶۰). «با مرغ‌ آمین». آرش‌، سال 2، شماره‌ی‌ 5، صص‌ 107-113.
قزل‌سفلی، محمدتقی. (۱۳۸۶). «ویژگی‌های معرفت‌شناختی اندیشه در دوره‌ی پیشامدرن، مدرن و پسامدرن». پژوهشنامه‌ی علوم سیاسی، سال 3، شماره‌ی 9. صص ۱۳۷-۱۲۱.
کهون، لارنس. (۱۳۸۱). متنهای برگزیده از مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم. تهران: نی.
کیانوش، محمود. (۱۳۹۰). نیما یوشیج و شعر کلاسیک فارسی. تهران: قطره.
کلیاشتورینا، ورا-باریسوونا. (۱۳۸۰). شعر نو در ایران: نیما یوشیج. ترجمه‌ی همایون‌تاج‌طباطبایی، ‌تهران: نگاه.
گیدنز، آنتونی. (۱۳۸۲). تجدّد و تشخّص. ترجمه‌ی ناصر موفقیان، تهران: نی.
لنگرودی، شمس. (۱۳۷۸). تاریخ تحلیلی شعر نو. ج1، تهران: مرکز.
لنگرودی، شمس. (۱۳۸۰). نیما یوشیج. تهران: قصّه.
مختاری، محمد. (1378). انسان در شعر معاصر. تهران: توس.
مدبّری، محمود. (۱۳۸۷). سالشمار ادبیات معاصر ایران. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
مکاریک، ایرنا ریما. (۱۳۸۴). دانشنامه‌ی نظریههای ادبی معاصر. تهران: آگه.
ملکیان، مصطفی. (۱۳۷۹ الف). تاریخ فلسفهی غرب. پژوهشکده‌ی حوزه و دانشگاه.
ملکیان، مصطفی. (1379ب). «دویدن در پی آواز حقیقت». کیان، سال 2، شماره‌ی 52، صص۳۵-۲۱.
ملکیان، مصطفی. (1379ج). معنویت در نهجالبلاغه. تهران: انجمن احیاگران فلسفه‌ی نو.
منزوی، حسین. (۱۳۸۴). دیدار در متن یک شعر. تهران: آفرینش.
مهاجر، مهران و نبوی، محمد. (۱۳۸۱). واژگان ادبیات و گفتمان ادبی. تهران: آگه.
نفیسی، مجید. (۱۳۷۹). «‌نیما و هدایت در آینه‌ی ‌‌‌مدرنیسم‌». نگاهنو (دوره‌ی ‌‌‌جدید)، سال 9، شماره‌ی۳، صص‌۵۶-۵۳.
نکوروح، حسن. (1378). «نثر در شعر نیما». ج1، یادنامه‌ی ‌‌نیما، تهران‌: کمیسیون ‌ملی‌یونسکو در ایران، صص‌۴۵۱-۴۴۳.
نوذری، حسین‌علی. (۱۳۸۵). صورتبندی مدرنیته و پست‌مدرنیته. تهران: اختران.
یاحقی، محمدجعفر. (1374). چون سبوی تشنه. تهران: جامی.
یالوم، اروین. د. (۱۳۹۰). رواندرمانی اگزیستانسیال. ترجمه‌ی سپیده حبیب، تهران: نی.
یوسفی، غلامحسین. (۱۳۶۹). چشمه‌ی روشن، تهران: علمی.
یوسفی‌بهزادی، مجید. (۱۳۸۸) «نیما یوشیج و شعرای مدرن فرانسوی آلفرد دووینی و پل الوار». پژوهش زبانهای خارجی. سال 13، شماره‌ی53، صص121-132.
یوشیج، نیما. (۱۳۹۰). مجموعه‌ی اشعار. به کوشش عبدالعلی عظیمی، تهران: نیلوفر.
Perlman, D., & Peplau, L. A. (1981). "Toward a social psychology of loneliness". In R. Gilmour & S. Duck (Eds.), Personal relationships: 3. Relationships in disorder, London: Academic Press, PP. 31–56.