سام/ سهراب و زال/ رستم: نبرد پدر و پسر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه هرمزگان

چکیده

پیوند ادبیات و روان از روزگار کهن مطرح بوده است؛ اما تبیین دقیق و روش‌مند آن بعد از نظریه‌های زیگموند فروید، شکل گرفت. عقده‌ی ادیپ یکی از نظریه‌های مهم فروید است که در این نظریه گرایش کودک پسر به مادر و پدرکشی، طرح شده است. پژوهش حاضر، نبرد رستم و سهراب را از این چشم‌انداز، در سطحی متفاوت بر اساس مستندات و استدلال‌ها نشان می‌دهد. زال به دلیل طرد شدن از سوی سام (پدر)، غیاب پدر و عدم هم‌هویتی با او، بر عقده‌ی ادیپ خود فایق نیامده، پیوندی ناگسستنی با سیمرغ (مادر- معشوق) می‌یابد و در زندگی خود با رودابه، رابطه‌ای طبیعی و کامل ندارد. از منظر پدرکشی هم، چون سام از جاودانان است لایه‌ا‌ی دیگر از داستان با استحاله‌ی شخصیت‌ها، رخ می‌نماید و در نبرد رستم وسهراب در حقیقت ستیز زال (= رستم) با سام (= سهراب) روی می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sam/Sohrab and Zal/Rostam: The Battle of Father and Son

چکیده [English]

 Sedighi *
Hormozgan University
 
Abstract
 
 
* Assistant Professor in Persian Language & Literature, navisa_man@yahoo.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Oedipus complex
  • Rostam
  • Sam
  • Sohrab
  • Shahnameh
  • Zal
اسماعیلی، حسین. (1374). «داستان زال از دیدگاه قوم‌شناسی». از مجموعه مقالات تن پهلوان روان خردمند، ویراستار شاهرخ مسکوب، تهران: طرح نو.
اسنــودن، روت. (1388). خودآموز فروید. ترجمه‌ی نورالدین رحمانیان، تهران: آشیان.
ایستوپ، آنتونی. (1388). ناخوداگاه. ترجمه‌ی شیوا رویگریان، تهران: مرکز.
ایگلتون، تری. (1368). پیش‌درآمدی بر نظریه‌ی ادبی. ترجمه‌ی عباس‌مخبر،تهران: مرکز.
آسابرگر، آرتور. (1385). نقد فرهنگی. ترجمه‌ی حمیرا مشیرزاده، تهران: مرکز باز‌شناسی اسلام و ایران.
باشلار، گاستون. (1364). روان‌کاوی آتش. ترجمه‌ی جلال ستاری، تهران: توس.
بوکهارت، تیتوس. (1370). رمزپردازی. ترجمه‌ی جلال ستاری، تهران: سروش.
بهار، مهرداد. (1375). پژوهش در اساطیر ایران. تهران: آگه.
پاینده، حسین. (1382). گفتمان نقد. تهران: روزنگار.
پرهام، مهدی. (1379). «ز دفتر نبشته گه باستان». مجموعه مقالات، به کوشش گروه رجال و مفاخر مرکز خراسان‌شناسی، مشهد: آستان قدس، مرکز خراسان‌شناسی، صص 33-42.
توفان، مسعود. (1375). زبان است یا هست. تهران: کتاب ایران.
حمیدیان، سعید. (1372). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: مرکز.
خالقی‌مطلق، جلال. (1372). گل رنج‌های کهن. تهران: مرکز.
ذبیح‌نیا عمران، آسیه. (1387). «تراژدی فرزندکشی در اساطیر ایران و پدرکشی در اساطیر یونان». نامه پارسی، شماره‌ی 46-47، صص96-113.
رحمدل، غلامرضا. (1385). «نگاهی دیگر به افسانه‌ی زال و رودابه». مجله‌ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 4، صص 53-66.
رحیمی، مصطفی. (1367). تراژدی قدرت در شاهنامه. تهران: نیلوفر.
روح‌الامینی، محمود. (1374). «ساختار اجتماعی ازدواج‌های شاهنامه». مجموعه مقالات نمیرم از این پس که من زنده‌ام، به کوشش غلامرضا ستوده، دانشگاه تهران، صص793-806.
زرین کوب، عبدالحسین. (1381). نامورنامه. تهران: سخن.
سپاهی، جمشید. (1349) نگرشی بر اوج و سقوط رستم در شاهنامه. تهران: آسیا.
طاهری مبارکه، غلام محمد. (1375). ریخت و درون‌مایه‌ی داستان. تهران: نقش جهان.
طاهری مبارکه، غلام محمد. (1379). رستم و سهراب. تهران: سمت.
علی‌زاده، ناصر و آیدنلو، سجاد. (1385). «بازشناسی مضمون حماسی اساطیری «رویارویی پدر و پسر»». پژوهش‌های ادبی، 12و13، صص191- 208.
غیاثی، محمدتقی. (1382). نقد روان‌شناختی متن ادبی. تهران: نگاه.
فردوسی، ابوالقاسم. (1966). شاهنامه. زیر نظر برتلس، مسکو: دانش.
فردوسی، ابوالقاسم. (1967). شاهنامه. زیر نظر عثمانوف، مسکو: دانش.
فردوسی، ابوالقاسم. (1967). شاهنامه. زیر نظر علیف، مسکو: دانش.
فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه. از روی چاپ مسکو. سعید حمیدیان. تهران: قطره.
فروید، زیگموند.(1351). توتم و تابو. ترجمه‌ی دکتر محمدعلی خنجی، تهران: طهوری.
فروید، زیگموند. (1386). «رنوس نظریه‌ی روان‌کاوی». مجموعه مقالات ارغنون، ترجمه‌ی حسین پاینده، شماره‌ی 22، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص1-74.
فریزر، جیمز. (1383). شاخه‌ی زرین. ترجمه‌ی کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
قانعی، مریم. (1384). «سرگذشت رستم و سهراب: به روایت منداییان». کتاب ماه هنر، شماره‌ی 83-84، صص 138- 150.
قریب، مهدی. (1369). بازخوانی شاهنامه. تهران: توس.
کریستین سن، آرتور. (1383). نمونه‌های نخستین انسان نخستین شهریار. ترجمه‌ی ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
کزازی، میرجلال الدین. (1368). از گونه‌ای دیگر. تهران: مرکز
کزازی، میرجلال الدین. (1380). مازهای راز. تهران: مرکز.
کلیگز، مری. (1388). درسنامه‌ی نظریه‌ی ادبی. ترجمه‌ی جلال سخنور، تهران: اختران.
کویاجی، جی. سی. (1378). مانندگی اسطوره‌های ایران و چین. ترجمه‌ی کوشیار کریمی طایی، تهران: نسل نواندیش.
کیا، خجسته. (1369). شاهنامه‌ی فردوسی و تراژدی آتنی. تهران: علمی و فرهنگی.
مالینوفسکی، برانیسلاو. (1355). میل جنسی و فرونشانی آن در جوامع نامتمدن. ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: سیمرغ.
مختاری، محمد. (1368). حماسه در رمز و راز ملی. تهران: قطره.
مختاری، محمد. (1379). اسطوره‌ی زال. تهران: توس.
منصور، محمود. (1358). احساس کهتری. تهران: رشد.
وبستر، راجر. (1382). پیش درآمدی بر مطالعه‌ی نظریه‌ی ادبی. ترجمه‌ی الهه دهنوی، تهران: روزگار.
یاحقی، محمدجعفر. (1368). سوگنامه سهراب. تهران: توس.
یاحقی، محمدجعفر و براتی، محمدرضا. (1385). «فرجام زال». پیک نور، سال 5، شماره‌ی 3، صص 3-11.