یکی از دستاوردهای ارزشمند میراث صوفیه در مقام مقایسه با فقه ، فلسفه و کلام ، تعریف و تلقی خاصی از رابطه ی انسان با خداست که آن را ازرابطه ی انسان و خدا در نظام فقهی ، فلسفی و کلامی متمایز می سازد و به رابطه ی عاشق و معشوق تبدیل می شود و صمیمی ترین و ناب ترین گفتگوها در قالب رابطه من و تویی بازتاب می یابد. اما در این میان ، پاره ای از عارفان و شاعران کلاسیک، برخلاف گفتمان غالب صوفیانه که رابطه ی من و توییِ بنده و خدا تا مرز اتحاد پیش می رود و انسان در برابر خدا جز تسلیم و رضا چاره ای نمی بیند ؛ رابطه ی من و تویی بنده و خدا در قالب گستاخی ، بی پروایی ، من و تو کردن با خدا تبلور می یابد که تداعی گر استقلال طرفین گفتگو در عین صمیمت و پیوستگی در تلقی فلسفه ی همسخنی و گفتگویی مارتین بوبر است. در غزلیات حافظ ، رابطه ی بنده و خدا از رابطه ی عاشق و معشوق در تلقی متعارف عارفانه بسی فراتر می رود و حافظ در مقام دوست با خداوند وارد گفتگو می شود ؛ گاه کبر و استغنا می ورزد و گاه به گونه های مختلف به خداوند ، نظام آفرینش و فلسفه ی خلقت ، از درِ طعن و تعریض وارد می شود. این نوشتار ، به تحلیل بیشتر رابطه ی من و تویی در ساحت همسخنی و گفتگویی در اشعار حافظ می پردازد .
the relationship of Hafez and God
, in the realm of interlocutors and dialogue
چکیده [English]
Interlocution and Dialogue in the Relationship of Hafez and God F. Balou* M. Nikfar** Mazandaran University
Abstract One of the valuable achievements of mysticism in comparison with jurisprudence, philosophy and theology, is the specific definition of the man's particular you-I relationship with God turning it into a lover-beloved one reflected in the dialogues. On the other hand, some of the classic poets and mystics, contrary to the dominant discourse of mystical relationship of creature and creator which moves toward unity with man's surrender to God, have presented a relationship of arrogance, recklessness in addressing God that evokes the intimacy and independence of the interlocutors reminding one of continuity in Martin Buber's philosophy of interlocution and dialogue. In the lyrics of Hafez, the relationship between man and God goes beyond the relationship of lover and the beloved with Hafez opening the dialogue as a friend. Sometimes he criticizes God, the universe and creation. Keywords: Hafez, God, Buber, the you-I relationship, interlocution
* Assistant Prof of Persian Language & Literature, farzad_baloo@yahoo.com
** M.A Student of Ancient Culture and Languages, niki1370mn@yahoo.com
کلیدواژه‌ها [English]
Hafez, Buber, God, I, you, Communication of dialogical
مراجع
استعلامی، محمّد. (1383). درس حافظ. تهران: زوّار.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1368). ماجرایپایانناپذیر حافظ. تهران: یزدان.
ایمانی، محسن و شرفی، محمود. (1388). «بررسی و مقایسه‌ی مراحل سه‌گانه‌ی تحوّل فکری مارتین بوبر». فصلنامهی اندیشه‌ی دینی دانشگاه شیراز، شماره پیاپی 30، صص 27-56.
بالو، فرزاد و عباسی، حبیب الله. (1394). «تحلیل رابطه‌ی انسان و خدا در میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی با الهام از نظریه‌ی "من و تو" مارتین بوبر». دو فصلنامهی ادبیّات عرفانی دانشگاه الزّهرا، سال 7، شماره 12، صص43-73.
بوبر، مارتین. (1380). من و تو. ترجمه‌ی سهراب ابوتراب و الهام عطارودی، تهران: مجموعه‌ی سپهر اندیشه.
ابتدای صفحه