واکاوی مقایسه‌ای کهن‌الگوی پیردانا در سه منظومه‌ی منطق‌الطیر، مصیبت‌نامه و الهی‌نامه عطار (با بیان تقابل پیردانا با مفهوم انسان کامل در عرفان و فلسفه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز

2 زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران ، اهواز

چکیده

تجلی روح الهی در وجود انسان کامل را در عرفان تعبیر به عشق به ذات حق می‌کنند. در عرفان روح انسان در حال تعالی و سلوک به سوی حق است. انسان کامل در آخرین مرحله‌ی سلوک (فنا) حقیقتی خداوندوار هم‌چون سی مرغ عطار و سالکان واصل در آثار عرفانی می‌یابد. پیر‌دانا در روانشناسی یونگ تاحدی هم‌چون پدر یا مرشد یا شیخ در عرفان است که با بصیرت و روشنگری و تیزبینی سالکان و انسان‌ها را به صورت عام به سوی تهذیب نفس، حفظ منش و اخلاق دعوت می‌کند. این پژوهش در پی بیان خصوصیات پیردانا و آشکار ساختن تفاوت و شباهت آن با انسان کامل و پیر (مراد) در عرفان و فلسفه، بر آن است تا جنبه‌های دانایی و هدایت‌گری پیردانا را با توجه به ویژگی‌های کهن‌الگویی و روانکاوانه‌اش مشخص کند و نقش آن را در شخصیت‌های هدهد (در منطق‌الطیر)، پیر (در مصیبت‌نامه) و پدر (در الهی‌نامه) نمایان و تحلیل سازد؛ هرچند نقش دانایی، خصلت روحانی ناآگاه روان، شناسایی و تفکر پیر دانا در شخصیت هدهد و پیر به صورت ارشادی و هدایت-گونه آشکارتر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Archetype Comparative Analysis of sage on Attar's Manṭiq-uṭ-Ṭayr, Muṣībat-Nāma and Ilāhī-Nāma (expressing the confrontation of sage with the concept of perfect man in mysticism and philosophy

نویسندگان [English]

  • parvin golizade 1
  • nasrin gobanchi 2
1 shahid chamran university of ahvaz
2 Persian language and literature at Shahid Chamran University, Ahwaz
چکیده [English]

In the school of mysticism, the epiphany of the divine spirit in the true human being is interpreted as the love of the essence. In this school, the spirit of human is ascending and conducting to the right. A true human being, on the last step of demeanor, find a divine truth such as sī murğ by Attar or achieved peripatetics in mystical works. In jung's psychology, sage is someone like a father, a master or a sheikh in mysticism, who with the help of peripatetics’ insight, enlightenment and perspicuity, in general invite people to the refinement of the soul, preservation of character, and morality. Thus, this study attempts to express the features of a sage, comparing its similarities and differences with a true human being and a Master in mysticism and philosophy. Also, it seeks to identify the aspects of sage’s wisdom and guidance in terms of archetypal and psychoanalytic features of him, moreover, its role is highlighted and analyzed in Hod Hod (Manṭiq-uṭ-Ṭayr), Pir (Muṣībat-Nāma) and Father (Ilāhī-Nāma) characters; however, sage’s wisdom, spiritual nature of the unconscious psyche, identification, and his thoughts in Hod Hod and Pir’s characters are more visible in terms of spiritual manner and guidance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archetype
  • Sage
  • Manṭiq-uṭ-Ṭayr
  • Muṣībat-Nāma
  • Ilāhī-Nāma
قرآن کریم. (1391). ترجمه­ی مهدی الهی قمشه­ای، قم: یاسین نور.
آچیک­گنچ، آلب­ارسلان. (1378). مطالعه­ای در هستی­شناسی تطبیقی (وجود از دیدگاه صدرالدین شیرازی و مارتین هیدگر). ترجمه­ی محمد­رضا جوزی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک­گیل.
ابن­عربی، محمدبن­علی. (1389). فصوص­الحکم. ترجمه و تحلیل محمدعلی موحد و صمد موحد، تهران: کارنامه.
احمدی، بابک. (1388). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
بوخنسکی، یوزف ماری. (1380). راه­هایی به تفکر فلسفی «درآمدی به مفاهیم نمادین». ترجمه­ی پرویز ضیاءشهابی، آبادان: پرسش.
پالمر، مایکل. (1388.) فروید، یونگ و دین. ترجمه­ی محمد دهگانپور و غلامرضا محمودی، تهران: رشد.
پورمند، حسن­علی و روزبهانی، رویا. (1397). «تحلیل کهن­الگویی الهی­نامه­ی عطار (داستان زن صالحه) براساس نظریات یونگ». شعرپژوهی (بوستان ادب)، شماره­ی 1، صص 23-44.
پورنامداریان، تقی. (1383). رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی (تحلیلی از داستان‌های عرفانی فلسفی ابن­سینا و سهروردی). تهران: علمی و فرهنگی.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1391). صدای بال سیمرغ (درباره­ی زندگی و اندیشه­ی عطار). تهران: سخن.
ستاری، جلال. (1389). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: مرکز.
سجادی، سیدجعفر. (1350.) فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتابخانه­ی طهوری.
سجادی، سیدضیاءالدین. (1385) مقدمه­ای بر مبانی عرفان و تصوف. تهران: سمت.
سیاسی، علی­اکبر. (1386). نظریه­های شخصیت یا مکاتب روان­شناسی. تهران: دانشگاه تهران.
شجاعی، محمد. (1362). انسان و خلافت الهی. تهران: مؤسسه­ی خدمات فرهنگی و رسا.
شعرانی، عبدالوهاب. (1390). طلای سرخ (گزارشی از اندیشه­های عارف نامدار ابن­عربی در فتوحات مکیّه). ترجمه­ی احمد خالدی، تهران: سروش.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن. (1382). فرهنگ نمادها، ج1، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
شولتز، داون­پی و سیدنی­الن شولتز. (۱۳۸۶). نظریه‌های شخصیت. ترجمه­ی یحیی سیدمحمدی، تهران: ویرایش.
طاهری، محمد و همکاران. (1393). «بررسی کهن­الگوی پیر­فرزانه در داستان زال». فصلنامه ادب پژوهی، شماره­ی 28، صص 155-179.
___________________. (1392). «بررسی و تحلیل کهن­الگوی پیر­فرزانه در رساله­های سهروردی». مجله­ی پژوهش­های ادب عرفانی، شماره­ی 24، صص 105-134.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمدابراهیم. (1383). منطق­الطیر. تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1388). مصیبت­نامه. تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1392) الهی­نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد­رضا شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.
کالوین، اس.هال. (1375). مبانی روان­شناسی تحلیلی یونگ. ترجمه­ی محمدحسین مقبل، تهران: مرکز فرهنگی و انتشارات دانشگاهی.
محمدی، فرزانه. (1391) نقد کهن­الگویی منطق­الطیر عطار نیشابوری. پایان‌نامه‌ی کارشناسی­ارشد دانشگاه یاسوج.
مطهری، مرتضی. (1391). انسان کامل. تهران: صدرا.
مورنو، آنتونیو. (1388). یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه­ی داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.
نسفی، عزیز. (بی­تا). انسان کامل. (بی­جا): (بی­نا).
نفیسی، سعید. (1320). جستجو در احوال و آثار فریدالدین عطار نیشابوری. تهران: کتابفروشی و چاپخانه­ی اقبال.
نوریان، سیدمهدی و اشرف خسروی. (1392). «بررسی کهن­الگوی پیر­خرد در شاهنامه». شعر پژوهی (بوستان ادب)، شماره­ی 1 (پیاپی 15)، صص 167-186.
نیچه، فردریش ویلهلم. (1381). چنین گفت زرتشت. ترجمه­ی داریوش آشوری، تهران: آگاه.
هایدگر، مارتین. (1385). «زرتشت نیچه کیست؟». گزیده و ترجمه­ی محمدسعید حنایی­ کاشانی، مجموعه زرتشت نیچه کیست؟ و مقالات دیگر، تهران: هرمس.
همدانی، امید. (1389). عرفان و تفکر: از تأملات عرفانی مولوی تا عناصر عرفانی در طریق تفکر هایدگر. تهران: نگاه معاصر.
یاوری، حورا. (1387). روانکاوی و ادبیات (دو متن، دو انسان، دو جهان از بهرام گور تا راوی بوف کور). تهران: سخن.
یونگ، کارل گوستاو. (1372) روان­شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمه­ی محمدعلی امیری، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
____________. (1386). انسان و سمبول­هایش. ترجمه­ی محمود سلطانیه، تهران: جامی.
Jung.C,G.  ( 1953-79). The Collected works of C,G.Jung, ed.sir Herbert Read. Micheal Fordhamand Gerhard Adler; exec. Ed. William MCGuire, trans.R.F.C.Hull. London.