On a Line of Poetry Attributed to Ferdowsi (You are the beginning and the end of the universe)

Document Type : Research Paper

Author

payam noor

Abstract

One of the famous stories about Ferdowsi is that a Sheikh, who had not prayed on his body, dreamed at night that Ferdowsi was in heaven due to one line of poetry.   In most sources, the line, which led to his salvation, is noted as: You are the beginning and the end of the universe/I do not know what you are but you are everything. Two oldest sources that mention the story and bring the line of verse are Selected History and Zafarnameh (Tarikh-e Gozideh & Zafarnameh) by Hamdallah Mostofi; but it is also mentioned in in texts prior to Mostofi’s works without reference to the story. Mersad al-'Ebad is the first source which mentions the verse without the name of the poet. Qarshi’s Orazat al-Aruzeyn is the oldest document that has attributed it to Shahnameh. This line appears in only three manuscripts of Shahnameh from the 8th and 9th centuries in the story of the fight between Rustam and the emperor of China while it is not mentioned in accredited manuscripts. Hence, in contrast to what has been mentioned from 7th century to the present time, this line does not belong to Ferdowsi.
 
 
 

Keywords

Main Subjects

References

آذربیگدلی، لطفعلی بیگ. (1366). دیوان. به کوشش حسن سادات ناصری و پروفسور غلامحسین بیگدلی، تهران: جاویدان.
آملی، شمس­الدین. (1389). نفائس­الفنون فی عرایس العیون. با مقدّمه و تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران: اسلامیّه.
آیدنلو، سجّاد. (1387). «فردوسی و شاهنامه در منظومه­های پهلوانی. دینی و تاریخی پس از او (ذیلی بر سرچشمه­های فردوسی­شناسی)». گوهر گویا، سال 2، شماره­ی 4 (پیاپی8)، زمستان، صص43-74.
ــــــــــــ. (1390). دفتر خسروان (برگزیده­ی شاهنامه). تهران: سخن.
ــــــــــــ. (1392). «از سرچشمه­های فردوسی­شناسی (حکایت منظوم زاهد و فردوسی در دیوان آذربیگدلی) ». گزارش میراث، دوره­ی دوم، سال 7، شماره­ی 3 و4 (پیاپی58 و59)، صص35-39.
ــــــــــــ. (1396). «رساله­ای در نقد نقّالی از دوره­ی قاجاری». در حضرت سیمرغ (بیست و پنج مقاله یادداشت درباره‌ی شاهنامه و ادب حماسی ایران)، تهران: بنیاد موقوفات دمتر محمود افشار با همکاری سخن، صص281- 308.
بهار، محمّدتقی. (1375). سبک­شناسی. تهران: امیرکبیر.
پرهام، باقر. (1376). «خدا، مرگ و رستاخیز در شاهنامه». یاد بهار (یادنامه­ی دکتر مهرداد بهار)، تهران: آگه، صص523- 559.
ـــــــــ. (1377). با نگاه فردوسی (مبانی نقد خرد سیاسی در ایران). تهران: مرکز، (ویرایش دوم).
پیکره­ی زبانیِ گروه فرهنگ­نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی (شامل واحدهای واژگانی 1437 متن).
تاکی، مسعود. (1379). «هرچه هستی (ذیلی بر بیتی از شاهنامه)». آموزش زبان و ادب فارسی، شماره‌ی 54، صص50 و51.
جامی، عبدالرحمان. (1370). نقدالنصوص فی شرح الفصوص. به اهتمام سیّد جلال­الدین آشتیانی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
ـــــــــــــــــ. (1378. مثنوی هفت اورنگ. مقدّمه از اعلاخان افصح­زاد، تحقیق و تصحیحِ جابلقا داد علیشاه و دیگران، تهران: میراث مکتوب.
جوینی، علاءالدین عطاملک. (1389). تاریخ جهانگشا. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات:  حبیب­الله عبّاسی و ایرج مهرکی، تهران: زوّار.
خالقی­مطلق، جلال. (1369). گفتاری در شیوه­ی تصحیح شاهنامه و معرّفی دستنویس‌ها. (ضمیمه­ی دفتر یکم)، تهران: روزبهان.
خلخالی، ادهم. (1381). رسائل فارسی ادهم خلخالی.تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خوارزمی، تاج­الدین حسین. (1379). شرح فصوص الحکم. تصحیح علّامه حسن­زاده­ی آملی، قم: بوستان کتاب.
خورشید، سیّده و حسینی، فاطمه. (1394). «سفرنامه­ی شیفته». فرهنگ اسلامی، شماره­ی 31، بهمن، صص66- 78.
خوسفی، ابن­حسام. (1382). تازیان­نامه­ی پارسی (خلاصه­ی خاوران­نامه). تصحیح حمیدالله مرادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دبیرسیاقی، سیّدمحمّد. (383). زندگینامه­ی فردوسی و سرگذشت شاهنامه. تهران: قطره.
دهخدا، علی اکبر. (1386). امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.
ذوالفقای، حسن. (1389). فرهنگ بزرگ ضرب­المثل‌های فارسی. تهران: معین.
راجی کرمانی، ملّابمانعلی. (1383). حمله­ی حیدری. تصحیح یحیی طالبیان و محمود مدبّری، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان.
رازی، نجم. (1374). مرصادالعباد. به اهتمام محمّدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــ. (1386). مرموزات اسدی در مزمورات داودی. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: محمّدرضا  شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.
رستم­الحکما. (1381). رستم­التواریخ. ویراستار میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
رضایی جواهری، سیّدمحمّدعلی. (1396). بیت­نمای شاهنامه‌ی فردوسی. تهران: اطّلاعات.
سام­نامه. (1392). تصحیح وحید رویانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
سیزواری، ملّاهادی. (1374). شرح مثنوی. به کوشش مصطفی بروجردی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
سبزواری، محمّدابراهیم. (1386). شرح گلشن راز. تصحیح پرویز عبّاس داکانی، تهران: علم.
سمرقندی، دولتشاه. (1382). تذکرۃ الشعرا. به اهتمام ادوارد براون، تهران: اساطیر.
سمنانی، علاءالدوله. (1383). مصنّفات فارسی. به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
سهروردی، شهاب­الدین. (1375). عوارف­المعارف. ترجمه­ی ابومنصور بن عبدالمومن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.
سیستانی، ملک شاه حسین. (1389). احیاءالملوک. به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی.
شمس، محمّدجواد. (1373). «ابوالقاسم کرّگانی». دایرۃ المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایرۃ المعارف بزرگ اسلامی، ج6، صص175 و176.
شوشتری، قاضی نورالله. (1393). مجالس­المومنین. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: ابراهیم عرب­پور و دیگران، مشهد: آستان قدس رضوی.
شهابی، علی اکبر. (166). «یادی از دانشمند فقید محمود شهابی». کیهان فرهنگی، شماره­ی 40، تیرماه، صص3- 15.
شهابی، محمود. (1355). النظرۃ الدقیقه فی قاعدۃ بسیط الحقیقه. تهران: انجمن فلسفه‌ی ایران روزنه.
شیرمحمّدیان، بهرام و دادجان عابدزاده. (1996). قصّه­ها پیرامون فردوسی و قهرمانان شاهنامه. دوشنبه: سفارت جمهوری اسلامی ایران.
شیروانی، زین­العابدین. (1361). ریاض­السیاحه. به کوشش اصغر حامد ربّانی، تهران: سعدی.
صدرالمتألّهین. (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت: داراحیاء التراث، الطبعه الثانیه.
صفری آق­قلعه، علی. (1395). اشعار فارسیِ پراکنده در متون (تا سال 700 ه.ق)، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار با همکاری سخن.
عراقی، فخرالدین. (1386). کلیّات. تصحیح و توضیح نسرین محتشم (خزاعی)، تهران: زوّار.
عطّار، فریدالدین. (1386). اسرارنامه. تصحیح محمّدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.
علیشیر نوایی، میرنظام­الدین. (1363). تذکره­ی مجالس­النفائس. به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: کتابفروشی منوچهری.
عوفی، محمّد. (1395). لباب­الالباب. به تصحیح ادوارد. جی. براون، با مقدّمه‌ی محمّد قزوینی و تصحیح جدید و حواشی و تعلیقات سعید نفیسی، تهران: هرمس.
فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه. نسخه­ی مورّخ 796 ه.ق دارالکتب قاهره، به نشان 73 فارسی، رقم التصویر1961.
ــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخه­ی کتابخانه­ی ملک، احتمالاً کتابتِ بین 800- 900 ه.ق.
ــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخه­ی مورّخ 831 ه.ق آرشیو ملّی دهلی، به شماره­ی 1972.
ــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخه­ی کتابخانه­ی مجلس، احتمالاً کتابت قرون 8 و9 ه.ق، به شماره­ی 61682.
ــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخه­ی کتابخانه­ی ملّی پاریس، کتابتِ قرن نهم، به شماره­ی Suppl. Pers 489. 1513.
ــــــــــــــــــ.  شاهنامه. نسخه­ی کتابخانه­ی ملّی پاریس، احتمالاً کتابتِ قرن نهم، به شماره­ی Suppl. Pers. 1280.
ــــــــــــــــــ.  شاهنامه. نسخه­ی کتابخانه­ی مجلس احتمالاً از قرن نهم، به شماره­ی 15235.
ــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخه­ی مورّخ 1012 ه.ق کتابخانه­ی ملّی پاریس، به شماره‌ی Suppl. Pers. 490. 15413.
ــــــــــــــــــ. شاهنامه. نسخه­ی مورّخ 1016 ه.ق کتابخانه­ی مجلس، به شماره­ی 14588.
ــــــــــــــــــ.  (1272 ه.ق). شاهنامه. به خطّ اولیا سمیع شیرازی، کتابفروشی وصال.
ــــــــــــــــــ.  (1829). شاهنامه. به کوشش ترنر ماکان، کلکته.
ــــــــــــــــــ.  (1350). شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخه­ی خطّی بایسنغری). تهران: شورای جشن‌های شاهنشاهی.
ــــــــــــــــــ. (1363). شاهنامه. تصحیح ژول مول، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبیی.
ــــــــــــــــــ. (1374). شاهنامه (بر اساس چاپ مسکو). به کوشش حمیدیان، تهران: قطره.
ــــــــــــــــــ.  (1375). شاهنامه. به کوشش محمّد رمضانی، تهران: پدیده (کلاله‌ی خاور).
ــــــــــــــــــ.  (1379). شاهنامه همراه با خمسه­ی نظامی. با مقدّمه­ی فتح­الله مجتبایی، تهران: مرکز دایرۃ المعارف بزرگ اسلامی.
ــــــــــــــــــ. (1386الف). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی­مطلق، دفتر ششم با همکاری محمود امیدسالار و دفتر هفتم با همکاری ابوالفضل خطیبی، تهران: مرکز دایرۃ المعارف بزرگ اسلامی.
ــــــــــــــــــ. (1386ب). شاهنامه. (چاپ بروخیم)،تصحیح عبّاس اقبال آشتیانی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی، به اهتمام بهمن خلیفه، تهران: طلایه.
ــــــــــــــــــ. (1386ج). شاهنامه. به کوشش سیّد محمّد دبیرسیاقی، تهران: قطره.
ــــــــــــــــــ. (1389). شاهنامه. (نسخه­برگردان از روی نسخه­ی کتابت اواخر سده‌ی هفتم و اوایل سده­ی هشتم هجری قمری، کتابخانه­ی شرقی وابسته به دانشگاه سن­ژوزف بیروت، شماره‌ی NC.43)، به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار، نادر مطلّبی کاشانی، تهران: طلایه.
ــــــــــــــــــ.  (1391). شاهنامه. (ویرایش نهایی چاپ مسکو)، زیر نظر مهدی قریب، تهران: سروش با همکاری دانشگاه خاورشناسی مسکو.
ــــــــــــــــــ. (1393). شاهنامه. پیرایش جلال خالقی­مطلق، تهران: سخن.
فیض کاشانی، محمّدمحسن. (1360 ه.ق). کلماتٌ مکنونهٌ مِن علومِ اهلِ الحکمه و المعرفه. صحّحه و علّق علیه: عزیزالله عطاردی قوچانی، تهران: فراهانی.
قَرشی، جمال­الدین ابوالفضل محمّد. (1382). عراضه­العروضیین. به کوشش محسن ذاکرالحسینی، ضمیمه­ی شماره­ی 13 نامه‌ی فرهنگستان، تیر ماه.
متوجّه، عزّت­الله. (1384). راهنمای گزیده­ای از اشعار فارسی. تهران: بهنام.
محقّق داماد، سیّدمصطفی. (1393). «صدرالمتألّهین شیرازی و فردوسی». این گونه ماندگار (یادنامه‌ی استاد اسماعیل رفیعیان)، زیر نظر مهدی محقّق، به اهتمام محمّد طاهری خسروشاهی، تهران: موسّسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل و دانشگاه مک گیل، صص937-951.
محقّق سیزواری. (1383). اسرارالحکم. تصحیح و تحقیق کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
محمّد بن عبدالخالق بن معروف. (1383). انیس­الشعرا. به کوشش محمّد باهر، نامه­ی معانی (یادنامه­ی استاد احمد گلچین معانی)، به کوشش بهروز ایمانی، تهران: کتابخانه‌ی مجلس، صص227- 322.
محمّد بن منوّر. (1386). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید. تصحیح محمّدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: آگه.
مراقبی، غلامحسین و مجید جهانی نوق. (1391). فرهنگ جامع امثال و حکم. تهران: دانشگاه تهران.
مستوفی، حمدالله. (1364). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــ. (1377). ظفرنامه به انضمام شاهنامه. (چاپ عکسی از روی نسخه­ی خطّی مورّخ 807 هجری در کتابخانه­ی بریتانیاOr.2833)،تهران و وین: مرکز نشر دانشگاهی و آکادمی علوم اتریش.
ــــــــــــــــ. (1380). ظفرنامه. ج1، تصحیح مهدی مداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ملّاصدرا. (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه­ی ایران.
نسفی، عزیزالدین. (1353). مقصد اقصی. به اهتمام حامد ربّانی، تهران: گنجینه.
ــــــــــــــــ.  (1386). کشف­الحقائق. به اهتمام و تعلیق احمد مهدوی دامغانی، تهران: علمی و فرهنگی.
نظامی، جمال­الدین. (1316). شرف­نامه. به کوشش وحید دستگردی، تهران: مطبعه­ی ارمغان.
ــــــــــــــــــ. (1387). خمسه­ی نظامی. (بر اساس چاپ مسکو- باکو)، تهران: هرمس.
نظامی عروضی (1386). چهار مقاله. تصحیح علّامه قزوینی، با تصحیح مجدّد محمّد معین، تهران: جامی.
نوری اژدری. (1381). غازان­نامه­ی منظوم. به کوشش محمود مدبّری، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
هفت منظوه­ی حماسی. (1394). تصحیح رضا غفوری، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
همدانی، خواجه رشیدالدین فضل­الله. (1371). اسئله و اجوبه‌ی رشیدی. به کوشش رضا شعبانی، پاکستان: اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
____________________. (1373). جامع­التواریخ. به تصحیح و تحشیه­ی محمّد روشن- مصطفی موسوی، تهران: البرز.
همدانی، میرسیّدعلی. (1370). احوال و آثار و اشعار میرسیّدعلی همدانی. به کوشش محمّد ریاض، پاکستان: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
یغمای جندقی، ابوالحسن. (1384). مجموعه آثار. تصحیح و اهتمام سیّد علی آل داوود، تهران: توس.
 
نرم‌افزارها
نرم­افزار تاریخ ایران اسلامی (متن 276 کتاب)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
نرم­افزار دُرج 4 (بزرگترین کتابخانه­ی الکترونیک شعر و ادب فارسی، 236 اثر نظم و نثر ادبی)، تهران: موسّسه­ی فرهنگی مهر ارقام ایرانیان.
نرم­افزار عرفان 3 (متن 805 کتاب)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
نرم­افزار کتابخانه­ی حکمت اسلامی (متن 210 عنوان کتاب)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
نرم­افزار کتابخانه­ی کلام اسلامی (متن 660 عنوان کتاب)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 
 

Files

Share

How to cite

Statistics