شناختی تازه از مسعودبک بخارایی از دریچه‌ی اشعار و آثار او

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه شیراز

چکیده

شناختی تازه از مسعودبک بخارایی از دریچه­ی اشعار و آثار او
 
دکتر نجف جوکار*
دانشگاه شیراز
 
چکیده
احمد بن محمد نخشبی بخارایی دهلوی ملقب به مسعودبک، از سخن‌وران پارسی زبان سده‌های هشتم و نهم هجری است که پس از گرایش به تصوف و عرفان و روی آوردن به طریقه­ی چشتیه، نوشته‌ها و سروده‌های پرمغزی به یادگار گذاشته است. به رغم شهرت وی در خارج از ایران به ویژه در هند و پاکستان، چهره‌ی وی در کشور ما چندان شناخته نیست. آثار و اندیشه­ی عرفانی مسعودبک، بازتاب نگرش‌های بزرگانی چون عین القضاه همدانی، عطار، سعدی و دیگر عارفان و سخنوران ایرانی است. در این نوشتار، کوشش شده است که روایت‌های گاه تناقض‌آمیز تذکره‌ها درباره­ی زندگی و آثار مسعودبک با هم سنجیده شود و با تکیه بر آثار و اشعار وی از جمله مرآت‌العارفین و دیوان شعرش، تصویری روشن‌تر از سوانح زندگی نویسنده و آثار و اندیشه­ی او نشان داده شود؛ برای نمونه، در این جستار، درباره‌ی اسم، لقب و نسبت وی و نیز چند و چون حکمرانی او در ماوراء‌النهر و سرانجام ترک تعلقات دنیوی و پیوستنش به چشتیان دهلی، سخن رفته است.
 
 
 
*  استاد بخش زبان و ادبیات فارسی n.jowkar@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله: 14/1/90                 تاریخ پذیرش مقاله: 12/4/90

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Look at Mas'ud Bag-e Bokharaie

چکیده [English]

Jowkar*

Shiraz University
 
Ahmad Ibn Muhammad NakhshabiBokharaieDehlavi, known as Mas'ud Bag, a Persian writer of the 8th and 9th centuries (AH) who turned to mysticism and became a devotee of Chishtitariqat has left behind insightful writings and poetry. Though he is famous outside Iran, especially in India and Pakistan, he is not much known inside Iran. His mystical writings reflect views of such great writers as Ein al-Qozat-e Hamadani, Atar, Sa'di, and a few others. In this paper, the often contradictory narratives of biographies about the life and works of Mas'ud Bag are compared. By referring to his poetry and his books, Mer'at al-'Arefin, a clearer picture of the events of his life and his views is extracted. His name, title, his relations, his ruling of Transoxania, his rejection of the material world, and his connection to the Chishtitariqat are also discussed.
 
 
 
*  Professor in Persian Language & Literature, n.jowkar@yahoo.com
Received: 04/03/2011             Accepted: 07/03/2011
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords:ChishtiTariqat
  • Mer'at al-'Arefin
  • Divan of Masu'd Bag    Omm al-Sahayef
  • Nokat al-'Asheqin
آریا، غلامعلی. (1365). طریقه­ی چشتیه در هند و پاکستان. تهران: زوار.
احمدبن محمود. (1317ه.ق). دیوان مسعودبک. حیدرآباد دکن: مطبع ابوالعلایی.
اکرم اکرام، سیدمحمد. (1387). آثارالشعرا. (فرهنگ شعرای فارسی‌گوی شبه قاره)
انوشه، حسن. (1380). دانشنامه ادب فارسی(ادب فارسی در شبه قاره). تهران: سازمان چاپ و انتشارات ارشاد اسلامی.
اوحدی دقاقی بلیانی، تقی‌الدین ‌محمد. (1388). تذکره عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
باسورث کلیفورد، ادموند. (1381). سلسله‌های جدید اسلامی. ترجمه­ی فریدون بدره‌ای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران (باز).
تتوی، قاضی احمد و قزوینی، آصف‌خان. (1382). تاریخ الفی. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: علمی و فرهنگی.
چشتی، شیخ‌الله دیه بن شیخ عبدالرحیم. (1386). خواجگان چشت (سیرالاقطاب).  تصحیح محمد سرور مولایی، تهران: علم.
حسینی، عبدالحی بن فخر‌الدین. (1420 ه.ق/1999). الاعلام بمن فی تاریخ الهند من الاعلام المسمی بنزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر. بیروت: دارابن حزم.
خیام‌پور، عبدالرسول. (1372). فرهنگ سخنوران. تهران: طلایه.
دهخدا، علی‌اکبر. (1372). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
دهلوی کشمیری همدانی، محمدصادق. (1988م). کلمات الصادقین. تصحیح محمد سلیم اختر، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات ایران و پاکستان.
رحم علی‌خان، ایمان. (1349 ش). تذکره­ی منتخب اللطایف. تصحیح سیدمحمدرضا جلالی نائینی و سید امیرحسن عابدی، تهران: تابان.
رحمان علی. (1914م). تدکره علمای هند. هند: لکنهو.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1367). جست‌وجو در تصوف. تهران: امیرکبیر.
سرور لاهوری، غلام سرور. (1290 ه.ق).  خزینه الاصفیاء. چاپ سنگی، هند: لکنهو.
سنایی،‌ ابوالمجد مجدودبن آدم. (1363). دیوان. تصحیح محمدتقی مدرس رضیوی، تهران: سنایی.
سیدعلی حسن‌خان ابن امیرالملک و محمد صدیق حسن‌خان بهادر. (1295ه.ق). تذکره‌ی صبح گلشن. تصحیح سید ذوالفقار احمد نقوی بهوپالی، بهوپال: مطبع فیض شاهجهانی.
طهرانی، آقابزرگ. (1403هـ/1983م.). الذریعة الی تصانیف الشیعة. بیروت: دارالاضواء.
علوی کرمانی، سید محمد بن مبارک. (1357ش/1978م). سیرالاولیاء. مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، لاهور: مؤسسه انتشارات اسلامی.
علی بن ابراهیم. صحف ابراهیم. نسخه‌ی خطی کتابخانه­ی مونیخ، شماره 3263.
غوثی شطاری، محمد. (2001م). گلزار ابرار. تصحیح محمد ذکی هند خدابخش، اورینتل پبلک: لایبریری پتنه.
فهرست نسخه‌های خطی فارسی. (1351). تهران: مؤسسه­ی فرهنگی منطقه‌ای.
کی‌منش، عباس. (1388). «مسعودبک، حلاجی دیگر در تصوف اسلامی». مجله‌ی تاریخ ادبیات دانشگاه شهید بهشتی، دوره 1، شماره‌ی 1، صص 111-134.
لعلی بدخشی، میرزا لعل‌بیگ. (1376). ثمرات‌القدس من شجرات‌الانس. تصحیح سیدکمال سیدجوادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مایل هروی، نجیب. (1372). اندر غزل خویش نهان خواهم گشتن. تهران: نشر نی.
محدث دهلوی، عبدالحق. (1383). اخبارالاخیار فی اسرارالابرار. تصحیح علیم اشرف‌خان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مسعودبک. (1317ه.ق). نکات‌العاشقین. حیدرآباد دکن: مطبع ابوالعلایی.
مسعودبیگ، احمدبن محمود. مرآت‌العارفین. نسخه‌ی خطی کتابخانه‌ی آستان قدس رضوی، شماره­ی 261.
مشار، خانبابا. (1342). فهرست کتاب‌های فارسی چاپی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
معین، محمد. (1363). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
منزوی، احمد. (1382). راهنمای فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان. مرکز تحقیقات ایران و پاکستان.
منزوی، احمد. (1382). فهرست مشترک پاکستان. ج1، مرکز تحقیقات ایران و پاکستان.
منزوی، احمد. (1382). فهرست‌واره‌ی کتاب‌های فارسی. تهران: بنیاد دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
نفیسی، سعید. (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و زبان فارسی. تهران: کتابفروشی فروغی.