نقدی بر کتاب امثال و حکم دهخدا با تکیه بر معادل‌یابی امثال عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه اصفهان

چکیده

نقدی بر کتاب امثال و حکم دهخدا با تکیه بر معادل‌یابی امثال عربی
 
دکتر منصوره زرکوب*
دانشگاه اصفهان
 
چکیده
یکی از معتبرترین منابع ادبیات مردمی فارسی، کتاب امثال و حکم دهخدا با بیش از سی‌هزار مثل، حکمت، اصطلاحات، کنایات، اخبار و احادیث است که حاصل مطالعات و پژوهش­های بی‌وقفه­ی اوست و از پشتکار، قدرت حافظه، استعداد و حضور ذهن وی حکایت دارد. مراجعه به‌این کتاب هر خواننده‌ای را شگفت‌زده می‌کند. بویزه که در زمانی گردآوری شد که امکانات رایانه‌ای و راه‌های مجازی تحقیق و موتورهای جست‌وجو، وجود نداشت. اما برای خدمت به صاحب این کتاب گران‌سنگ، جا دارد به رفع نقایص آن، همت گمارد. از جمله ‌این نقص‌ها، خلط مدخل‌های امثال از نظر موضوعی، آوردن امثال عربی بدون مرجع و مصدر و عدم تطبیق امثال فارسی و معادل عربی آن­هاست. در این مقاله، برآنیم گوشه‌ای از این مهم را انجام داده، برخی امثال فارسی و معادل‌های عربی آن‌ها را مورد مداقه و نقد قرار­دهیم. در ضمن، امثال عربی وارد شده در مقاله مستند­سازی شده است. علت اصلی­که موجب شده دهخدا در انتخاب معادل به خطا رود این است که دهخدا در بسیاری موارد، فقط موضوع امثال را در نظر­گرفته و از کاربرد آن‌ها غفلت نموده است. علل دیگری نیز وجود دارد؛ از جمله:
- فقط گوشه‌ای از داستان مثل را مد نظر قرار­داده است؛
- در تشخیص موضوع امثال دچار اشتباه شده است؛
- فقط بخشی یا کلمه‌ای از مثل را مد نظر داشته است.
 
 
*  استادیار زبان و ادبیات عربی zarkoobm@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله: 26/3/89             تاریخ پذیرش مقاله: 23/5/90

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A critique of Amsal and Hikam (Proverbs and wisdom)

چکیده [English]

 

Zarkoub*

Isfahan University
 
One of the most accredited sources of Persian popular literature is the book titled “Amsal and Hikam”(proverbs and wisdom)written by Dehkhoda.His book consists of more than thirty thousand proverbs, wisdom, idioms, metaphors, news, and sayings. This is the result of his continuous study and research and demonstrates his perseverance, acuity, talent and presence of mind. The book makes the reader full of surprised admiration, particularlyknowing thatthe contents of the book were collected when there was no access to such facilities as the computer and the Internet search engines. However, since it is not devoid of problems, it is urgent to take steps to amend and modify the erroneous parts of this noteworthy book. The errors include mixing proverb entries according to the subjects, using Arabic proverbs without their references, and the mismatch between Persian proverbs and Arabic equivalences. The present study is an attempt to accomplish only a fraction of this huge undertaking by scrutinizing and analyzing some Persian proverbs and their Arabic equivalences. Incidentally, the Arabic proverbs sampled here have been documented. The main reason why Dehkhodahas made mistakes in choosing appropriate equivalences for proverbs is that he has mostly taken account of the subjects of proverbs and neglected the contexts in which these proverbs are used. Some other reasons can be listed as follows: taking into account only a part of the stories behind the proverbs, putting the proverbs into the wrong category with respect to their subjects, and considering only some sections or vocabularies of a given proverb.
 
 
 
* Assistant Professor in Arabic Language & Literature, zarkoobm@yahoo.com
Received: 06/16/2010             Accepted: 08/14/2011

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Proverb and wisdom
  • Dehkhoda
  • finding equivalence
  • Persian
  • Arabic
 ابن الملقن، سراج‌الدین. طبقات‌الأولیاء. در لوح فشرده المکتبه الشامله.
 ابن حمدون، ابوالمعالی. محمد. التذکره الحمدونیه. در لوح فشرده المکتبه الشامله.
 ابن سلام، ابوعبید. الأمثال. در لوح فشرده المکتبه الشامله.
 ابن عبد ربه، الأندلسی. (1983م؛ 1403هـ). العقد الفرید. بیروت: دارالکتاب العربی.
 الإصفهانی ابوالفرج. (بی‌تا).  الأغانی. تحقیق: سمیر جابر، بیروت: دارالفکر.
 الثعالبی، ابومنصور. الإعجاز و الإیجاز. در لوح فشرده المکتبه الشامله.
 الثعالبی، ابومنصور. التمثیل و المحاضره. در لوح فشرده المکتبه الشامله.
الجاحظ، أبوعثمان عمروبن‌بحر. (1968). البیان و التبیین. تحقیق: المحامی فوزی عطوی، بیروت: دارصعب.
جامی شکیبی گیلانی و همکاران. (1336). پند و دستان‌یاب. تهران: نقش جهان.
خضرایی، امین. (1382). فرهنگ‌نامه­ی امثال و حکم ایرانی. شیراز: نوید.
دهخدا، علی‌اکبر. (1343). امثال و حکم. بی‌جا.
ذوالفقاری، حسن. (1384). داستان‌های امثال. تهران: مازیار.
الزمخشری، جارالله ابوالقاسم. (1987م،1407هـ). المستقصی فی أمثال العرب. بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
سجستانی، سهل بن محمد. المعمرون و الوصایا. در لوح فشرده المکتبه الشامله.
صینی، محمود اسماعیل. (1992). معجم الأمثال العربیه. بیروت: مکتبه لبنان.
الضبی، مفضل. الأمثال. در لوح فشرده المکتبه الشامله.
العاملی، بهاءالدین. (1983م). الکشکول. بیروت: دارالکتاب البنانی، مکتبه المدرسه.
العسکری، أبوهلال. (1988م.). جمهره الأمثال. بیروت: دارالکتب العلمیه.
الکلاعی، ابوالربیع سلیمان بن موسی. (1995). نکته الأمثال و تفثه السحر الحلال. حققه علی ابراهیم کردی. دمشق: دار سعدالدین.
المیدانی، ابوالفضل. (1998م.). مجمع‌الأمثال. تحقیق محمد یحیی عبدالحمید، بیروت: المکتبه العصریه.
النویری، شهاب‌الدین أحمد بن عبدالوهاب. (2004). نهایه الأرب فی فنون الأدب. تحقیق مفید قمحیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.  
الیوسی، الحسن. (بی‌تا). زهر الأکم فی الأمثال و الحکم. حققه محمد حجی و محمد الاخضر، المغرب. دارالبیضاء: دارالثقافه..
و
لوح فشرده الموسوعه الشعریه. امارات: اصدار3.
لوح فشرده المکتبه الشامله.