نگاهی به پندهای مکتوب بر ابزار و لوازم زندگی ایرانیان باستان و اثر آن بر ادب فارسی و عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

نگاهی به پندهای مکتوب بر ابزار و لوازم زندگی ایرانیان باستان و اثر آن بر ادب فارسی و عربی
 
دکتر وحید سبزیان‌پور*
دانشگاه رازی کرمانشاه
 
چکیده
ایرانیان باستان به پندهایی پایبند بودند که آن‌ها را به منزله‌ی دستورالعملی در دسترس و تذکری دایمی، برای دست یافتن به زندگی بهتر و مبارزه با انواع مصایب اجتماعی، به کار می­بردند؛ به این سبب، همگان موظف به آگاهی و اطاعت از آن‌ها بودند. این پندها را در روزهای خاصی به سمع مردم می­رساندند و آن‌ها را بر ابزار و لوازم زندگی خود می­نوشتند تا دایما در دسترس و مورد توجه آن‌ها باشد. تنوع و کثرت این پندها از یک سو نشانه­ی دامنه­ی گسترده و عمق بسیار این پدیده است و از دیگر سو، تناسب این حکمت­ها با ابزار و وسایلی که بر آن‌ها نوشته شده بود، بیان‌گر باریک­اندیشی و نکته­سنجی آن‌هاست و با این‌که سخن از تأثیر حکمت­های ایران باستان در ادب عربی، سخنی نو نیست؛ ولی با باریک کردن مسیر این پژوهش به حکمت­های مکتوب بر ابزار و لوازم زندگی و تأثیر آن‌ها بر ادب عربی و فارسی، می­توان از یک سو، عمق و گستره­ی پندهای حکمی ایرانی را دریافت و از دیگر سو با این زاویه­ی تنگ، عمق تأثیر فرهنگ و ادب ایران را در ادب عربی، نشان داد. همچنین نشان بدهیم که با وجود اهتمام کم­نظیر ایرانیان باستان به پندهای حکمت‌آمیز و تأثیر شگرف آن در ادب عربی و فارسی، در شرح و تعلیقات منابع ادب فارسی، امثال و اشعار عربی یکه تازی کرده‌اند و نشانی از حکمت­های ایرانی دیده نمی­شود و شایسته است در این نوع پژوهش­ها به پندهای ایرانی توجه بیش‌تری صورت گیرد.
 
*  دانشیار زبان و ادبیات عربی wsabzianpoor@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله:  27/6/89                تاریخ پذیرش مقاله: 9/11/89

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Survey Aphorisms Written on Ancient Iranians’ Furniture and their Impact on Persian and Arabic Literature

چکیده [English]

Sabzianpour *

 Razi University of Kermanshah
 
Iranians in ancient times believed in certain aphorisms that they kept handy and used as instructions to enjoy a better life and to overcome their social problems. That is why everyone in old times was required to know and heed such witty statements of wisdom. Each aphorism was rehearsed in a particular day, and they were written on tools and furniture so as to keep them in mind. The variety and the abundance of such aphorisms indicate their popularity and their relevance to the tool or furniture they were written on is indicative of the intelligence of Iranians. The main objective of this paper is investigating the effect of such aphorisms on Persian and Arabic literature. The study, in addition, sets out is to illustrate the great impact of Persian culture and literature on Arabic literature. Regardless of the depth and the scope of such aphorisms and their impact on Persian and Arabic literatures, the majority of Persian literary works just deal with Arabic aphorisms; it will be argued that the balance should be shifted towards Persian aphorisms.
 
 
 
*  Associate Professor of Arabic Language & Literature. wsabzianpoor@yahoo.com
Received:9/18/2010             Accepted: 1/29/2011

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key Words: Persian aphorism
  • Furniture
  • Comparative literary studies
  • Persian literature
  • Arabic literature
نهج‌البلاغه. (1369). ترجمه‌ی سید کاظم محمدى و محمد دشتى، قم: نشر امام على (ع).
الآبی، ابوسعد منصور بن الحسین. (1987). نثر الدر. ج2و 5، تحقیق محمد ابراهیم عبد الرحمن و علی محمد البجاوی، الهیئه المصریه العامه الکتاب.
الآبی، ابوسعد منصور بن الحسین. (1990). نثر الدر. ج7، تحقیق منیر محمد المدنی، مراجعه دکتور حسین نصار، الهیئه المصریه العامه للکتاب.
آذرباد مهرسپندان. (1379). به کوشش رهام اشه و شهین سراج، تهران: مؤسسه‌ی انتشاراتی - فرهنگی فروهر.
آذرنوش، آذرتاش. (1383). «ابوالفتح البستی». دائره المعارف بزرگ اسلامی، صص 95-99.
آربری، أ. ج. (1959). /تراث فارس. ترجمه‌ی یحیی الخشاب، القاهره: داراحیاء الکتب العربیه.
الأبشیهی، شهاب‌الدین محمد بن أحمد أبوالفتح. (1421). المستطرف فی کل فن مستظرف. ج 1 و 2، مراجعه و تعلیق محمد سعید، دارالفکر للطباعه و النشر و التوضیع.
ابن الجوزی، ابوالفرج عبدالرحمان بن علی بن محمد. (1412). المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم. ج 2، دراسه و تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، راجعه و صححه نعیم زرزور، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن الحداد، محمد بن منصور بن حبیش. (1983). الجوهر النفیس فی السیاسه الرئیس. تحقیق و دراسه رضوان السید، بیروت: دارالطلیعه للطباعه و النشر.
ابن حمدون، محمد بن الحسن بن محمد بن علی. (1983). التذکره الحمدونیه. ج1، تحقیق احسان عباس، بیروت: معهد الانماء العربی.
ابن عبد ربه، شهاب الدین. (1999). العقد الفرید. ج2، تقدیم الاستاذ خلیل شرف الدین، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
ابن فقیه، محمود اصفهانی، علی بن أبی حفص.  (1382). تحفه الملوک. تصحیح علی اکبر احمدی دارانی، تهران: میراث مکتوب.
ابن فقیه، محمود اصفهانی، علی بن أبی حفص. (1317). تحفه الملوک. از روی نسخه خطی موزه بریتانیا، به اهتمام کتابخانه طهران.
ابن قتیبه الدینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم. (بی‌تا). عیون الاخبار. ج 2 و 3، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد. (بی تا). الحکمه الخالده. تحقیق عبد الرحمان بدوی، بیروت: دار الأندلس.
ابن مقفع، عبدالله. (1407). الأدب الصغیر والأدب الکبیر. دار بیروت: للطباعه والنشر.
ابن یمین فریومدی. (بی‌تا). دیوان اشعار. به تصحیح و اهتمام حسین‌علی باستانی راد، تهران: سنایی.
ابوالعتاهیه. (1425). الدیوان. قدم له و شرحه مجید طراد، بیروت: دارالکتاب العربی.
احمد بن ابی یعقوب. (1861). البلدان. چاپ لیدن.
اردشیر بن بابک. (1976). عهد اردشیر. تحقیق احسان عباس، بیروت: دار صادر.
اسداللهی، سید محمود. (1366). «رواج زبان عربی در ایران». مجله‌ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 4، سال 20، شماره مسلسل 78، صص 909 -926.
اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد. (1317). گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: بروخیم.
ایرانی، دینشاه. (1361). اخلاق ایران باستان. تهران: فروهر.
البستی، أبوالفتح. (1980). الدیوان. شرح از الدکتور محمد مرسی الخولی، حیاته و شعره، بیروت: دارالأندلس للطباعه و النشر و التوضیع.
البلاذری، أحمدبن یحیی. (1987). فتوح‌البلدان. حققه و شرحه و علق علی حواشیه و اعد فهارسه و قدم له عبدالله انیس الطباع، بیروت: مؤسسه المعارف، للطباعه و النشر.
بویس، مری. (1377). ادبیات دوران ایران باستان. تهران: فروهر.
بهار، ملک الشعرا. (1368). دیوان. ج2، تهران: توس.
تحفه (در اخلاق و سیاست). (1341). از متون فارسی قرن هشتم. به اهتمام محمد تقی دانش‌پژوه، تهران:‌ بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ترجمه‏ی تفسیر طبری. (1339). تصحیح حبیب یغمایی، تهران: دانشگاه تهران.
تفضلی، احمد. (1375). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. تهران: مهارت.
التوحیدی، ابوحیان. (بی‌تا). البصائر و الذخائر. ج1و 2 و 3 و 4، عنی بتحقیقه و التعلیق علیه الدکتور ابراهیم الکیلانی. بیروت: دارالاحیا.
الثعالبی، ابو منصور. (2003). التمثیل و المحاضره. ج2 و 3، تحقیق و شرح و فهرسه الدکتور قصی الحسین، بیروت: دار مکتبه الهلال.
الثعالبی، ابو منصور. (بی‌تا). الاعجاز و الایجاز. بغداد: مکتبه دارالبیان.
الجاحظ، عمرو بن بحر. (1969). المحاسن و الأضداد. حققه فوزی عطوی، بیروت:  الشرکه اللبنانیه للطباعه و النشر و التوزیع.
جامی. (1387). بهارستان. تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: اطلاعات.
الحریری. (1398ه. 1987م). مقامات الحریری. بیروت: للطباعه و النشر.
خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی شروانی. (1375). دیوان. به اهتمام جهانگیر منصور، تهران: نگاه.
خالقی مطلق، جلال. (1373). «چند یادداشت دیگر بر مقاله‌ی ایران در گذشت روزگاران». مجله ایران‌شناسی، سال 6، شماره 1.
خردنامه. (1367). به کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
خزائلی، محمد. (1363). شرح بوستان سعدی. تهران: جاویدان.
خزائلی، محمد. (1368). شرح گلستان. تهران: جاویدان.
دامادی، سیدمحمد. (1379). مضامین مشترک در ادب فارسی و عربی. تهران: دانشگاه تهران.
دانش پژوه، محمد تقی. (1359). مقدمه بر جاویدان خرد. تهران: دانشگاه تهران.
دباشی، حمید. (1370). «انوشیروان و بوذرجمهر در گلستان سعدی». مجله‌ی ایران‌شناسی، سال 3، شماره1، صص 85 تا 97.
دورانت، ویل. (1337). تاریخ تمدن. ج1، ترجمه‌ی احمد آرام، شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکا.
دهخدا، علی اکبر. (1370). امثال و حکم. ج 1، تهران: امیرکبیر.
الراغب الاصفهانی، ابی‌القاسم الحسین بن محمد بن المفضل. (1420). محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء. ج 1، حققه وضبط نصوصه و علق حواشیه الدکتور عمر الطباع، شرکه دار الارقم بن ابی الارقم للطباعه و النشر.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان. (1333). راحه الصدور و آیه السرور. در تاریخ آل سلجوق، به سعی و تصحیح محمد اقبال، تهران: علی اکبر علمی.
زاکانی، عبید. (1999). کلیات. به اهتمام محمدجعفر محجوب، زیر نظر احسان یارشاطر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1365). دفتر ایام. تهران: معین.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1384). نه شرقی نه غربی انسانی. تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1385). از گذشته‌ی ادبی ایران. تهران: سخن.
الزمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر. (1412هـ). ربیع‌الابرار و نصوص‌الاخبار. ج2 و 3 و 4 و 5، تحقیق عبد الامیر مهنا، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
سبزیان‌پور، وحید.  (1384الف). «مقایسه‏ی حکمت در شاهنامه و متون عربی قرن سوم تا پنجم». مجله‏ی علمی و پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی شماره‏ی 1، صص 127- 148.
سبزیان‌پور، وحید.  (1384ب). «جستاری در کشف ریشه‏های ایرانی مفاهیم مشترک حکمی متنبی و فردوسی». مجله فرهنگ، ویژه ادبیات، سال 18، شماره 3، پیاپی 55، صص 95 تا 123.
سبزیان‌پور، وحید. (1386). «ریشه‌های ایرانی امثال و حکم عربی در شعر بهار»، نامه‌ی فرهنگستان، صص 95-74.
سبزیان‌پور، وحید. (1387). «مضامین شعر و ادب عربی در دیوان ایرج میرزا». فصلنامه علمی و پژوهشی کاوش‌نامه، سال 9، شماره 17، صص 154- 208.
سبزیان‌پور، وحید. (1388). «تأثیر پندهای انوشروان و بزرگمهر بر گلستان سعدی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، سال 17، شماره 64، صص 91-124
سبزیان‌پور، وحید.  (مهر و آبان 1388ج). «نکته‌ای درباره مقاله تاج در دائره المعارف بزرگ اسلامی». گزارش میراث، دوره 2، سال 4، شماره 35.
سبزیان‌پور، وحید.  (1388). «تأثیر نهج‌البلاغه در گلستان سعدی». فصلنامه علوم اسلامی، سال 1، شماره 0، صص 105-126.
سبزیان‌پور، وحید.  (1389). «نقبی به روشنایی در جست‌وجوی امثال ایرانی در نظم عربی».  مجله علمی و پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره جدید، سال1، شماره 2، صص 69-96
سعدی، مصلح‌الدین. (1368). گلستان. به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
سعدی، مصلح‌الدین. (1379). بوستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
طباطبایی، سیدمصطفی. (بی‌تا). گنجینه امثال عرب. تهران: شرق.
الطرطوسی، نجم‌الدین ابراهیم بن علی الحنفی. (بی‌تا). تحفه الترک فیما یجب أن یعمل فی الملک. ج1، تحقق عبدالکریم محمد مطیع الحمداوی. بیروت: دارالطلیعه.
الطرطوشی، محمد بن الولید. (1990). سراج الملوک. تحقیق جعفر البیاتی، ریاض: الریس للکتب و النشر.
عاکوب، عیسی. (1374). تأثیر پند پارسی بر ادب عرب. ترجمه‏ی عبدالله شریفی خجسته، تهران:‌ علمی و فرهنگی.
عنصرالمعالی. (1366). قابوس‌نامه. به اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران:‌ علمی و فرهنگی.
عوفی، سدیدالدین محمد. (1384). جوامع الحکایات و لوامع الروایات. به کوشش جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.
غزالی، امام محمد بن محمد بن محمد الطوسی. (1351). نصیحه الملوک. تصحیح مجدد و حواشی و تعلیقات و مقدمه تازه، به خامه‌ی جلال الدین همایی، تهران: انجمن آثار ملی.
فروزانفر، ‌بدیع الزمان. (1385). احادیث و قصص مثنوی. ترجمه و تنظیم حسین داودی، تهران: امیرکبیر.
القرطبی، الامام أبویوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبر النمری، (بی‌تا). بهجه المجالس و أنس المجالس و شحذ الذاهن و الهاجس. ج1 و 2، تحقیق محمد مرسی الخولی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
قزوینی، یحیی بن عبداللطیف. (1363). لب التواریخ. تهران: بنیاد و گویا.
القیروانی، أبو اسحاق بن علی الحصری. (1372). زهر الآداب و ثمر الآداب. ج 2، مفصل و مضبوط و مشروح به قلم الدکتور زکی مبارک، المصر: مطبعه السعاده.
القیروانی، الحصری، أبو اسحاق بن علی. (1953). جمع الجواهر فی الملح و النوادر. ج 2، حققه و ضبطه و فصل ابوابه و وضع فهارسه علی محمد البجاوی، دار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی. بیروت: دار الاحیاء الکتب العربی.
کزازی، میرجلال الدین. (1376). سراچه آوا و رنگ. تهران: سمت.
الماوردی، أبوالحسن بن محمد بن حبیب البصری. (1407 ق). أدب الدنیا و الدین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
متون پهلوی. (1371). گردآورنده: جاماسب جی دستور منوچهر جی جاماسب، آسانا، گزارش سعید عریان، کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران.
محقق، مهدی. (1363). تحلیل اشعار ناصر خسرو. تهران: دانشگاه تهران.
محمدی، محمد. (1384). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام. تهران: طوس.
مرزبان راد، علی. (2536). خسرو انوشروان در ادب فارسی. تهران: دانشگاه ملی ایران.
مرسی الخولی. (1980). مقدمه بر دیوان أبوالفتح البستی. دارالأندلس للطباعه و النشر و التوضیع.
مستوفی، حمدالله. (1339). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
المسعودی، علی بن الحسین. (1404). مروج الذهب و معادن الجوهر. ج 1 و 2، قم: دارالهجره.
المیدانی، أبوالفضل. (2003). مجمع الأمثال. ج2، تحقیق و شرح و فهرسه الدکتور قصی الحسین، بیروت: منشورات دار و مکتبهالهلال.
نفیسی، سعید. (1310). «ده پند انوشروان». مجله ارمغان، سال 12، صص 623 – 626.
نوابی، ماهیار. (1338). «یادگار بزرگمهر». نشریه‌ی دانشکده ادبیات تبریز، سال 11، صص300 -333.
واعظ کاشفی، ملاحسین. (بی‌تا). اخلاق محسنی. بمبئی:‌ چاپخانه‌ی صفدری.
یاقوت، الحموی. (1411). معجم الأدباء. ج1، بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
یوسی، الحسن. (1981). زهر الأکم. ج1، تحقیق محمد حجی و محمد الأخضر، بیروت: الدارالبیضاء، دارالثقافه.