گونه ‏هایی از هنجارگریزی نحوی در شعر ناصرخسرو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه مازندران

چکیده

 
دکتر مرتضی محسنی*             مهدی صراحتی جویباری**
دانشگاه مازندران
 
چکیده
انحراف از قوانین حاکم بر همنشینی واژه‏ها و به‏هم ریختن نحو جمله‌ها در زبان معمول و معیار، روشی است که تمامی شاعران برای رسیدن به زبان شعر از آن بهره می‏برند. در شعر کلاسیک فارسی، هنجارگریزی‏های نحوی عموماً به منظور حفظ نظام موسیقایی شعر، مثلاً برای رعایت قوانین عروض و قافیه صورت می‏گیرد و از این روی، این فرایند، جزیی از «فن‏شعر» محسوب می‏شود. ناصرخسرو از جمله شاعرانی است که برای متمایز ساختن زبان شعر خود به این نوع هنجارگریزی توجه نشان داده است و می‏توان در دیوان او با مصادیق فراوانی از هنجارگریزی‎های نحوی روبه‏رو شد؛ تا جایی که باید عمده‎ی تلاش او را برای تشخّص سبکی شعرش در همین مورد جست‏وجو کرد. این مقاله بر آن است که به بررسی هنجارگریزی نحوی در شعر ناصرخسرو و مقایسه‏ی آن با شعر سه شاعر هم‏عصر وی یعنی عنصری، فرخی و منوچهری بپردازد و تعدادی از مصادیق آن را برشمارد. دستاورد مقاله، ناظر بر این است که ناصرخسرو در مقایسه با سه شاعر هم‏عصر خود، از چهارده مورد عمده‏ی هنجارگریزی شعرش، در هفت مورد دست به هنجارگریزی برجسته زده است.
 
 
* استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی. mohseni45@yahoo.com (نویسنده‌ی مسؤول)
** دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی.  serahati11@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله:  1/6/89                    تاریخ پذیرش مقاله: 23/11/89

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examples of Syntactic Deviation in the Poems of Naser Khosrow

چکیده [English]

 

Mohseni *           M. Sarahati Juybari **

Mazandarn University
Deviation from collocation rules and disordered syntactic structure in normal and standard language is the common method used by all poets in their poetic language. Syntactic deviation in classical Persian poetry is generally applied to maintain the musical system of poem –that is, observing the metre and the rhyme of the peoms-and, thus, this process is considered as a integral part of “poetics”. Nāser Khosrow is one of the poets who has used this technique in order to distinguish his poetic diction; his poetical works are replete with instances of this kind of deviation. Hence, it seems that he has tried to achieve his unique stylistic distinction in his poems through syntactic deviation. In an attempt to explore syntactic deviation in the poems of Naser Khosrow, the present study compared his poems with those of three contemporary poets, namely, Onsori, Farrokhi and Manoochehri. The results indicated that, among 14 instances of syntactic deviation in Naser Khosrow’s poems, as compared to those of the other three poets, 7 cases were considered salient deviations.
 
 
 
*  Assistant Professor of Persian Language & Literature. mohseni45@yahoo.com
**  M.A. Persian Language & Literature. serahati11@yahoo.com
Received: 8/23/2010            Accepted: 2/12/2011

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key Words: Farrokhi
  • Onsori
  • .Manoochehri
  • Poetic language‚ Nāser-e Khosrow‚ Syntactic deviation

مراجع

احمدی، بابک. (1375). حقیقت و زیبایی (درس‏های فلسفه‏ی هنر). تهران: مرکز.
احمدی، بابک.  (1386). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
اسکولز، رابرت. (1379). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه‏ی فرزانه‏ طاهری، تهران: آگه.
ایگلتون، تری. (1383). پیش‏درآمدی بر نظریه‏ی ادبی. ترجمه‏ی عباس مخبر، تهران: مرکز.
پورنامداریان، تقی. (1374). سفر در مه. تهران: زمستان.
داد، سیما. (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
رادویانی، محمدبن عمر. (1362). ترجمان البلاغه. به‏تصحیح و اهتمام احمد آتش، تهران: اساطیر.
زرین‏کوب، عبدالحسین. (1357). ارسطو و فن‏شعر. تهران: امیرکبیر.
شفیعی‏کدکنی، محمد‏رضا.  (1368). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
شفیعی‏کدکنی، محمد‏رضا. (1370). صورخیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
شفیعی‏کدکنی، محمد‏رضا. (1383). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن.
شکلوفسکی، ویکتور. (1385). «هنر هم‏چون فرایند»، نظریه‏ی ادبیات. ترجمه‏ی عاطفه طاهایی، تهران: اختران.
شمیسا، سیروس.  (1381). نقد ادبی. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس. (1384). بیان و معانی. تهران: میترا.
صفوی، کورش. (1373). از زبان‏شناسی به ادبیات. ج1 (نظم)، تهران: چشمه.
صفوی، کورش. (1383). از زبان‏شناسی به ادبیات. ج2 (شعر)، تهران: سوره مهر.
طوسی، خواجه‏ نصیرالدین. (1376). اساس‏الاقتباس. ‏تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عنصری بلخی، ابوالقاسم حسن. (1363). دیوان عنصری بلخی. به‏کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: سنائی.
فرخی ‏سیستانی، ابوالحسن علی. (1371). دیوان حکیم فرخی سیستانی. به‏کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
فرشیدورد، خسرو. (1388). دستور مفصل امروز. تهران: سخن.
موکاروفسکی، یان. (1373). «زبان معیار و زبان شعر»، کتاب شعر. ترجمه‏ی احمد اخوت، اصفهان: مشعل.
منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد. (1379). دیوان منوچهری دامغانی. به‏کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: زوار.
ناتل‏خانلری، پرویز. (1374). تاریخ زبان فارسی. ج2و3، تهران: سیمرغ.
ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین. (1357). دیوان اشعار. ‏تصحیح مینوی و محقق، تهران: مؤسسه‏ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک‏گیل.
نجفی، ابوالحسن. (1382). مبانی زبان‏شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی. تهران: نیلوفر.
وحیدیان‏کامیار، تقی. (1381). دستور زبان فارسی (1). تهران: سمت.
همایی، جلال‏الدین. (1381). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار