ذکر وجودی و شهودی در عرفان اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تربیت دبیر کازرون

چکیده

دکتر خیرالله محمودی*
  مجتمع آموزش عالی کازرون
 
چکیده
ذکر در شریعت و عرفان اسلامی، دارای اهمیت ویژه‌ای است. از دلایل اهمیت آن در شریعت، می‌توان به وجود آیات متعددی اشاره کرد که درباره‌ی ذکر و تأثیر آن در قرآن آمده است. در عرفان اسلامی، توجه به ذکر بدان درجه است که سالک به وسیله‌ی آن می‌تواند مراحل سیر درونی خود را طی کند و اولین دستوری که به سالک داده می‌شود، ادای ذکر است. تأثیر ذکر در وجود سالک، مراحل مختلفی دارد که از ذکر لسانی شروع می‌شود و به ذکر سِر و خفی می‌رسد. یکی از گونه‌های ذکر خفی، ذکر وجودی و شهودی است که از مؤثرترین نوع ذکر است. در این مقاله ذکر وجودی و شهودی با استناد به سخنان بزرگان اهل عرفان و شاعران عارف، مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.
 
 
*  استادیار زبان و ادبیات فارسی mahmoudi_kh27@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله: 26/10/88                 تاریخ پذیرش مقاله: 5/10/89

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Intuitive and transcedental Dhekr in Islamic mysticism

چکیده [English]

Mahmoudi *

 Shiraz University, Kazeroon College
 
Dhekr is of great significance in Islam and Islamic mysticism. One reason for its significance in Islam is the large number of Koranic verses about dhekr and its impacts. The importance of dhekr is strongly emphasized in Islamic mysticism because it is believed that the mystic can go through his covert stages through dhekr. That is why saying dhekr is the first instruction a mystic receives.Dhekr has various stages starting from lingual or overt dhekr, and finally reaches covert or internal dkekr. A kind of covert dkekr considered as the most influential is the theosophic or transcendental dhekr, realized in daily prayers.The present study analyzes in detail covert and overt dhekrs, drawing upon the instructions of great mystics and mystic poets.
 
 
 
* Assistant Professor of Persian Language & Literature. Mahmoudi.kh27@yahoo.com
Received: 1/16/2010             Accepted: 12/26/2010

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Zekr
  • Mysticism
  • The path
  • Prayers
  • Observation
قرآن مجید.
نهج‌البلاغه. (1368). ترجمه‌ی سید جعفر شهیدی. تهران: سازمان انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
آملی، سیدحیدر. (1368). جامع الاسرار و منبع‌الانوار. با تصحیحات و دو مقدمه‌ی هنری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران:‌ علمی و فرهنگی.
امام خمینی. (بی‌تا).  آداب الصلاه. تهران: آثار حضرت امام خمینی.
امین الشریعه خویی، شیخ ابوالقاسم. (1383). میزان الصواب، در شرح فصل‌الخطاب. تصحیح و مقدمه‌ی محمد خواجوی، تهران: مولی.
انصاری هروی، خواجه عبدالله. (1361). منازل السائرین. تهران: مولی.
بدلیسی، عمار یاسر. (1365). صوم‌القلب. ترجمه و شرح محمد یوسف نیری، رساله‌ی دکتری دانشگاه تهران.
چیتیک، ویلیام. (1388). درآمدی در تصوف و عرفان اسلامی. ترجمه‌ی جلیل پروین، تهران: حکمت.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1385). دیوان غزلیات حافظ. به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
خاوری، اسدالله. (1362). ذهبیه تصوف علمی آثار ادبی.  تهران: دانشگاه تهران.
خوارزمی، کمال‌الدین حسین. (1384). جواهرالاسرار و زواهرالانوار. تصحیح و مقدمه دکتر جواد شریعت، تهران: اساطیر.
راز شیرازی، میرزا ابوالقاسم. (1363). مناهج انوارالمعرفه فی شرح مصباح‌الشریعه و مفتاح الحقیقه. تهران: خانقاه احمدی.
راز شیرازی، میرزا ابوالقاسم. (1383). زادالمسافرین. ترجمه و شرح خیرالله محمودی، شیراز: نور.
راز شیرازی، میرزا ابوالقاسم. (1383). قوائم الانوار و طوالع الاسرار. تصحیح و توضیح خیرالله محمودی، شیراز: نور.
سعدی، ابوعبداله مشرف ابن مصلح. (1367). کلیات. به اهتمام محمد علی فروغی، تهران:‌ امیرکبیر.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1368).  حدیقه الحقیقه. تصحیح و تحشیه‌ی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شیمل، آن ماری. (1377). ابعاد عرفانی اسلام. ترجمه‌ و توضیحات عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
عراقی، فخرالدین ابراهیم. (1366). کلیات. تهران: جاویدان.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (بی‌تا). تذکره الاولیا. تصحیح رینولد نیکلسون، لندن: برلید.
علی خاوری، احسان الله. (1338).  اصول تصوف. تهران: کانون معرفت.
غزالی طوسی، ابوحامد محمد. (1361). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1361). احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر.
قشیری، ابوالقاسم. (1367). رساله قشیریه. ترجمه و تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران:‌ علمی و فرهنگی.
کاشانی، عزالدین. (1367). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
الکاشانی، مولی محسن. (1383هـ. ق).  المحجه البیضافی تذهیب الاحیاء. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
کبری، شیخ نجم‌الدین. (بی‌تا). فواتح الجمال و فوائح الجلال. چاپ سنگی. کتابخانه‌ی شخصی محمدیوسف نیری.
کلینی رازی، ابوجعفر محمد بن یعقوب اسحاق. (1374).  اصول کافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گوهرین، سید صادق. (1380). شرح اصطلاحات تصوف. تهران: زوار.
محمدی، کاظم. (1386). نجم‌الدین کبری. تهران.
مولوی، جلال الدین محمد. (1363). دیوان غزلیات شمس. تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1378). فیه ما فیه مولوی. مقدمه و تصحیح حسین حیدر خانی، تهران: سنایی.
مولانا جلال‌الدین محمد. (1379). مثنوی معنوی. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمد استعلامی، تهران: سخن.
نجم رازی، ابوبکر عبداله بن محمد. (1365). مرصادالعباد. به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
نسفی، عزیزالدین. (1377).  الانسان الکامل. ترجمه‌ی سید ضیاالدین دهشیری، تهران: طهوری.
نوربخش، جواد. (1379). فرهنگ نوربخش. تهران: یلدا قلک.
نیری، محمد یوسف. (1388). رقعه‌ی فنا. شیراز: قلمکده.