نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• جهاندوست سبزعلی پور

دانشگاه آزاد اسلام واحد رشت

چکیده

دکتر جهان‌دوست سبزعلی‌پور*
دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رشت
 
چکیده
درباره‌ی حافظ و انواع ایهام در شعر او بسیار نوشته‌اند، به قدری که شهرت حافظ به ایهام‌گویی بر همگان آشکار است. ایهام تبادر آن است که واژه‌ای از کلام، واژه‌ی دیگری را که تقریباً با آن هم‌شکل یا هم‌صدا است، به ذهن متبادر کند؛ معمولاً واژه‌ای که به ذهن متبادر می‌شود، با کلمه یا کلماتی از کلام، تناسب دارد. این صنعت در ادب فارسی و بلاغت،  به نام‌های بسیاری از جمله: ایهام جناس، ایهام تناسب، ایهام جناسِ گونه‌گون‌خوانی، ایهام چندخوانشی، ایهام چندگونه‌خوانی و ایهام دوگونه‌خوانی، معروف است. تعدادی از ایهام تبادرهای شعر حافظ، قبلاً کشف و معرفی شده است؛ با این حال یک بررسی تخصصی در حوزه‌ی ایهام تبادر در دیوان حافظ، زیبایی‌های پنهان اثر او را بیش‌تر و آشکارتر می‌کند و نشان می‌دهد چه مقدار از رندی‌های حافظ، فهم نشده باقی مانده است. آن‌چه در این مقاله آمده، تعدادی از ایهام تبادرهای دیوان حافظ است که به طور کلی، در سه سطح طبقه‌بندی شد‌ه‌ است: 1. در سطح واژه؛ 2. در سطح ترکیب؛ 3.در سطح بیت.هر کدام از موارد فوق برحسب شکل ظاهری و معنای «متبادِر» و «متبادَر» در چهار نوع بررسی شده‌‌ است:
- نوع اول: نمونه‌هایی که به خاطر خط) تصحیف) و تلفظ، دو گونه خوانده می‌شوند؛- نوع دوم: نمونه‌هایی که متبادِر و متبادَر، هم مرکب و هم بسیط خوانده می‌شوند؛- نوع سوم :نمونه‌هایی که متبادِر و متبادَر همچون جناس زاید، حرفی کم یا زیاد دارند؛- نوع چهارم :نمونه‌هایی که متبادِر در یک بیت و متبادَر در بیت دیگری است.در ادامه‌ی مقاله بعد از ذکر نمونه‌ها، ایهام تبادر در شعر حافظ بررسی و تحلیل شده و با ذکر دلایل و  قراینی از دیوان حافظ، تعمدی بودن احتمالی بعضی از این نمونه‌ها، ارائه شده است.
 
 
 
*  استادیار زبان و ادبیات فارسی j.sabzalipor@yahoo.com.
تاریخ دریافت مقاله: 14/2/88                   تاریخ پذیرش مقاله: 14/7/89

کلیدواژه‌ها

• ایهام تبادر
• شعر فارسی
• شعر حافظ
• بلاغت
• نقد ادبی

20.1001.1.20088183.1389.2.4.6.4

عنوان مقاله [English]

Another Comprehension from Equivoque in Hafez’s Verse

چکیده [English]

 

Sabzalipour*

Islamic Azad University, Rasht Brench
 
There is a plethora of studies about Hafez and equivoque (Iham e tabadoor) in his poems. Equivoque in the lyric poems (gazal) of Hafez is quite evident. It is a rhetorical embellishment in which a word reminds the reader of another word that has a similar form or is homophonous with it. There are many terms used as synonyms of Equivoque in Persian literature. This article classifies Equivoque in Hafez’s verse into three levels: word level, component level, and verse level.
 
 
. j.sabzalipor@yahoo.com Assistant professor, of  Persian language and literature**
Received:5/4/2009                 Accepted:10/6/2010

کلیدواژه‌ها [English]

• Keywords: Equivoque
• Pun
• lyric poem
• Hafez
• Persian literature