نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سیدمهدی زرقانی ¹
• مصطفی غریب ²
• محمد جواد مهدوی ³

¹ عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی

² دانشجو

³ عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیاتفارسی

چکیده

چنان‌که از عنوان برمی‌آید، مسألة اصلی مقاله تعیین نقش سنائی در تاریخ تحول قصیدة فارسی است؛ نقشی که به همان اندازة «تحول در غزل فارسی» مهم است. با وجود تحقیقات پراکنده‌ای که در پیشینة تحقیق بدان‌ها پرداخته-ایم، هنوز جای تحقیقی که این بُعد شخصیت شاعری سنائی را آشکار کند، خالی بود. بدین منظور قصاید او را در دو سطح ساختار صوری (ناظر بر فرم) و نظم گفتمانی (معطوف به محتوا) بررسی کردیم و در مقایسه با سنت قصیده‌پردازی پیش از وی نشان دادیم که او و ناصر خسرو به عنوان نقطه‌های عطف تحول قصیده فارسی هستند؛ به‌طوری‌که می‌توان تاریخ قصیدة فارسی را به دو دورة پیش و پس از این دو شاعر تقسیم کرد. در بررسی ساختار صوری قصاید وی، به سه گونه قصیده دست یافتیم: تابع سنت قصیده‌پردازی، بینابین و جدید. همین گروه‌بندی را در بررسی گفتمانی قصاید نیز اساس قرار دادیم. نتیجة بررسی‌ها نشان داد که در قصاید گروه اول، چه از جهت ساختار صوری و چه محتوایی سنائی در چهار چوب «سنت» حرکت کرده‌است؛ در قصاید گروه دوم، حرکت او به طرف خروج از سنت (در سطح فرم و محتوا) مشاهده می‌شود اما چنان و چندان نیست که از مرزهای سنت خارج شده باشد و سر انجام در قصاید گروه سوم، چه به لحاظ ساختار صوری و چه محتوایی با طرحی کاملاً نو مواجه می‌شویم که پیش از وی (به استثنای ناصر خسرو) یا اصلاً وجود ندارد و یا قابل توجه نیست. بدین ترتیب باید سنائی را یک نقطة عطف در تاریخ تحول قصیده به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها

• jتحول قصیده
• عرفان
• سنائی
• شعر
• تاریخ ادبی

20.1001.1.20088183.1394.7.4.3.6

موضوعات

• تاریخ ادبیات

عنوان مقاله [English]

the role of Sanaee in Persian Qasede revolution

چکیده [English]

As the title suggests, the main subject of this article is to reveal the role of Sanāyī in the historical evolution of Persian qasida; this role is as important as the evolution of Persian qazals. Literature review on the topic shows that this aspect of Sanāyī's character has not been investigated so far. Accordingly, his Qasidas have been analyzed in this research on two levels: the level of the formal structure and that of the discursive order. The results indicate that Nāsir  Khusraw and Sanāyī are two turning points in the development of Persian Qasida so much so that the history of Qasida can be divided into periods before and after Nāsir  Khusraw and Sanāyī. After the formal analysis of his Qasidas, one comes across three types: 1- those that follow the conventions 2- those that are partly modern and partly conventional 3-those that are modern. The same categories hold on the discursive level. The results reveal that in the qasidas of the first category, in the domain of both form and content, Sanāyī has followed conventions. In the second category, there are tendencies to depart from conventions but departures occur to such a limited extent that one cannot tag them as unconventional. In the third category, an unprecedented array of form and content can be found; except for Nasir Khusraw, hardly anyone had revealed such innovations previously. Therefore, we daresay that Sanāyī is a turning point in the historical evolution of Qasida.
keywords: Qasida, Mysticism, Sanāyī, poetry, literary history
 

کلیدواژه‌ها [English]

• revolution of Qasede
• Sanaee
• poem
• literary history