بررسی و تحلیل داستان نخست دفتر اول مثنوی مبنی بر گزاره‌های معرفت‌نفسی یا روان‌کاوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادزبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینای همدان.

2 دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

یکی از داستان‌های برجسته‌ی مثنوی، داستان شاه و کنیزک و زرگر است که در آغاز دفتر یکم به بهانه‌ی شرح حال مولانا، سروده شده است. داستانی که به گونه‌های دیگری، پیش از مولانا بر سر زبان‌ها رواج داشته؛ اما در مثنوی، به رنگ روایت‌های خاص این کتاب درآمده و به مولانا اختصاص یافته است. این داستان تا کنون در چندین گفتار از دیدگاه‌های گوناگونی، تحلیل و بررسی شده؛ با این حال، آن‌چه در این مقاله آمده، متفاوت از گزارش‌های پیشین است. نویسندگان این مقاله از دو چشم‌انداز (روان‌کاوی و ادبیات عرفانی) و از طریق تحلیل محتوا و نشانه‌های زبانی، به داستان نگریسته‌ و با در نظرگرفتن این فرضیه که داستان یادشده از دو منظر روان‌شناختی و عرفانی، به یک‌دیگر نزدیک هستند؛ خوانشی آمیخته از این دو چشم‌انداز، به دست داده‌اند. روش تحقیق، بنا بر تحلیل محتوا و نشانه‌ها، بنا بر گزارش‌های هر دو موضوع است که از طریق مستندات کتاب‌خانه‌ای، مقایسه و نتیجه‌گیری شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Psychoanalytic reading or readout of the story of the King and the Maid in Mathnavi

چکیده [English]

A Psychoanalytic Reading of the First Story of Book One of Masnavi
 

Mohammadi*                            

Bu Ali Sina University of Hamedan
 
F. Mohammadi**
Medical Science University of Hamedan
 
Abstract
One of the remarkable stories of Masnavi is the story of the king, the slave girl and the gold smith at the beginning of the first book. This story existed in various forms before Rumi while it gets the special narrative features of Masnavi. This story has been discussed and analyzed from different approaches while a psychological approach has not been attempted before. Freud's views are applied as well as elaboration of mystical views so the approach is a combination of both in discussing the narrative.
Keywords: Story of King, Slave Girl and Gold Smith, sychoanalysis, Freud
 



* Prof of Persian Language & Literature, khoshandam.ali2@gmail.com   


** Student of Medical, mohammadiali2@yahoo.com


 

کلیدواژه‌ها [English]

  • King
  • Maid
  • psychoanalysis story
  • Sigmund Schlomo Freud
‌ابن سینا، حسین ابن عبدالله (۱۳۶۸). قانون در طب. 7 جلد، ترجمه‌ی عبدالرحمان شرفکندی،‌ تهران: سروش.
اسدزاده، سمیه و میرلو، محمدمهدی. (۱۳۹۱). «روان‌کاوی و زبان از دیدگاه ژاک لاکان».  اطلاعات حکمت و معرفت، سال 7، شماره‌ ۹، صص ۲۸-۳۰.
 افلاطون. (1351). پنج رساله. ترجمه‌ی محمود صناعی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 برخوردار، جواد. (۱۳۹۰). «روان‌درمانی در ادب فارسی».‌ رشد آموزش زبان و ادب فارسی،‌ شماره‌ ۱۰۰، صص ۲۶-۲۸.
پارسانسب، محمد. (۱۳۹۳). «نگرشی تازه بر مأخذشناسی قصه‌ی شاه و کنیزک». کاوش‌نامه، شماره ۲۸، صص ۳۹-۶۶.
پراپ،‌ ولادیمیر. (۱۳۶۸)،. ریخت‌شناسی قصه‌.‌ ترجمه‌ی م. کاشیگر،‌ تهران:‌ روز.
پورنامداریان، تقی. (1386). دیدار با سیمرغ. تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی.
تدین،‌ مهدی. (۱۳۸۴)،. «تفسیر و تأویل نخستین داستان مثنوی». مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره ۴۱، صص ۱-۴۳.
حاجیانی، فرخ. (۱۳۸۷). «شخصیت عیسا مسیح در متون مانوی». مطالعات ایرانی، شماره ۱۳، صص ۴۱-۵۶.
خادمی، نرگس؛‌ قوام، ابوالقاسم. (۱۳۹۰).‌ «شخصیت کنیزک در مثنوی مولوی».‌ نقد ادبی، شماره ۱۳، صص ۶۹-۹۰.
حسنی جلیلیان، محمدرضا. (۱۳۹۳). «تببین و تأیید نظر استاد زرین‌کوب درباره داستان شاه و کنیزک».  متن‌شناسی ادبیات فارسی، شماره ۲۱، صص ۸۹-۱۱۰.
خالقی مطلق،‌ جلال. (۱۳۶۱). «یکی داستان است پر آب چشم». ایران‌نامه،‌ شماره ۲،‌ صص ۱۶۴-۲۰۵.
دیلمی، ابوالحسن. (1962). عطف الالف‌ المألوف علی الکلام المعطوف. تصحیح ج.ک. قادیه، قاهره.
رنجبر،‌ ابراهیم. (۱۳۸۶). «تحلیل داستان شاه و کنیزک در مثنوی». پژوهش‌های ادب عرفانی، شماره ۳، صص ۱۴۳-۱۶۶.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۷۴). بحر در کوزه. تهران: علمی.
ــــــــــــــــــــــ. (۱۳۸۳). سرّ نی. تهران: علمی.
سادوک، بنجامین جیمز. (۲۰۱۵). خلاصه‌ی روان‌پریشی. ج1، ترجمه‌ی فرزین رضاعی، تهران: کتاب ارجمند.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (۱۳۷۴). حدیقت الحقیقت و شریعت الطریقت. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۴۸). مثنوی‌های حکیم سنایی. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شاله، فلیسین. (1331). فروید و فرویدیسیم. ترجمه‌ی اسحاق وکیلی، تهران: چاپ رنگین.
صدیق یزدچی، محمدحسین. (۱۳۶۹). «عقل جزوی و عقل کلی، تأویل داستان اول مثنوی». ایران‌نامه، شماره ۳۳،‌ صص ۲۳-۴۴.
طبری، علی ابن ربّن. (۱۹۲۸). فردوس‌الحکمه. تصحیح محمد زبیر صدیقی، برلن.
طغیانی، اسحاق. (۱۳۷۲). «سبمولیسم در کلام مولوی». کیهان فرهنگی، شماره‌ ۱۰۰، صص ۹۱-۹۵.
ضیمران، محمد. (۱۳۷۸). «سیری در اندیشه‌‌های ژاک لاکان». مصاحبه‌کننده: محمدرضا ارشاد، بایا، شماره‌ ۶، صص ۸۳-۸۸.
عطار نیشابوری. (۱۳۸۷). الاهی‌نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
ــــــــــــــ. (1386). مصیبت‌نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطایی، جمال. (۱۳۸۶)،. «کنیزک،‌ داستان دفتر اول مثنوی: یک تفسیر طبیبانه».‌ حافظ، شماره ۴۷، صص ۲۴-۲۵.
غزالی، احمد. (۱۳۷۶). مجموعه آثار فارسی احمد غزالی (سوانح). به اهتمام احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.
فروزان‌فر، بدیع‌الزمان. (۱۳۷۰). مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. تهران: امیرکبیر.
فروید، زیگموند. (1382 الف). «ماتم و ماخولیا».  فلسفه، کلام و عرفان، شماره‌ ۲۱، صص ۸۳-۱۰۲.
ـــــــــــــــ. (۱۳۸۲ب). «شرح کوتاهی درباره‌ی روان‌کاوی». ترجمه‌ی حسین پاینده.
ـــــــــــــــ. (1394). «رئوس نظریه‌ی روان‌کاوی». ترجمه‌ی حسین پاینده، ارغنون، شماره‌ی 22، صص 1-74.
 قبادی، حسین‌علی؛ کرجی، مصطفا. (۱۳۸۶). «تحلیل داستان پادشاه و کنیزک بر مبنای شیوه تداعی آزاد و گفت‌وگوی سقراطی یا Free Association». مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،‌ شماره 183، صص ۱۷۷-۱۹۲.
کمبل، جوزف. (۱۳۸۶). قهرمان هزارچهره. ترجمه‌ی شادی خسروپناه،‌ مشهد: گل‌آفتاب.
محمد بن منور. (۱۳۶۷). اسرارالتوحید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
مسلمی‌زاده، محبوبه. (۱۳۸۴).‌ «معرفی و تحلیل رساله‌ی سهراب و رستم،‌ اثر مورایی،‌ آنتونی پاتر». نامه‌ی فرهنگستان، شماره ۱۳۱، صص ۱۱۳-۱۳۱.
معدن‌کن، معصومه. (۱۳۸۲). «مسیح و مریم در دیوان خاقانی». نامه‌ی انجمن، شماره ۹، صص ۴۹-۶۰.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (۱۳۶۳). مثنوی معنوی. 4 جلد، تصحیح رینولد.ا.نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۵۸). فیه‌مافیه. تهران: امیرکبیر.
میرباقری، علی اصغر. (۱۳۸۱). «طریق کمال در مثنوی مولوی».‌  نامه‌ی انجمن،‌ شماره ۵، صص ۷۳-۸۸.
ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین  (۱۳۷۰). دیوان. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
نای، رابرت دی. (۱۳۸۱). سه‌مکتب روان‌شناسی. ترجمه‌ی سیداحمد جلالی، تهران: پادرا.
نسفی، عبدالعزیز بن محمد. (۱۳۸۲). انسان کامل. با مقدمه‌ی هانری کوربن و سیدضیاء‌الدین دهشیری، تصحیح ماژیران موله، تهران: طهوری.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد ابن عمر ابن علی. (۱۳۸۸).‌ چهارمقاله یا مجمع‌النوادر. تصحیح علامه قزوینی و محمد معین، بازبینی مه‌دخت معین، تهران: صدای معاصر.
ــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۶۹). چهارمقاله. به اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
نوریان، مهدی. (۱۳۷۰). «بازگو رمزی...». مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۲۹، شماره ۱، صص۱۵۳-۱۶۵.