تحلیل کهن‌الگویی الهی نامه ی عطار (داستان زن صالحه) بر اساس نظریات یونگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجو

چکیده

نقد کهن‌الگویی یکی از رهیافت‌های اصلی نقد ادبی معاصر و مبتنی بر نقد روان‌شناختی است که به کشف ماهیت کهن‌الگوها و نقش آن‌ها در ادبیات می‌پردازد. آثار عرفانی همچون بسیاری از آثار ادبی دیگر منعکس کننده نمادین کهن‌الگوهاست. بررسی موردی حاضر خوانشی یونگی از داستان زن صالحه در الهی نامه عطار است. در پژوهش حاضر سعی شده تا با رویکردی توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای، مبانی نظری دیدگاه یونگ و کهن‌الگوهای مورد نظر او به اختصار معرفی شوند.
این پژوهش با محور قراردادن شخصیت‌ها، موقعیت‌ها و نمادهای کهن‌الگویی به تحلیل داستان می‌پردازد و نشان‌دهنده قابلیت‌های بالای این اثر در حیطه ناخودآگاه روان آدمی و سرشار از کهن‌الگوها است. آن‌چه از پژوهش حاضر مستفاد می‌شود این است که حکایت مورد بحث از ظرفیت بالای تاویل بر مبنای نظریات روان‌کاوانه یونگ برخوردار است. زن صالحه که کهن‌الگوی قهرمان در شخصیت او حاکم است در موقعیت کهن‌الگویی سفر با طی کردن فراز و فرودهای مختص این کهن‌الگو و پشت سر گذاشتن نیروهای ناخودآگاه جمعی نظیر پیر دانا، ولادت مجدد، آنیموس، سایه و پرسونا به مرحله خودشناسی و فردیت دست یافته و مراحل سلوک را به بهترین شکل به سرانجام رسانده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Archetypal Analysis of the “Story of the Righteous Woman” Based on Jungian Ideas

نویسنده [English]

  • ROYA ROUZBAHANI 2
1
2
چکیده [English]

 
Jungian Analysis of the “Story of the Righteous Woman” in Ilahi Nameh of 'Attar
 

Pourmand*                                    R. Rouzbehani**

Tarbiat Modarres University of Tehran
 
 
Abstract
Archetypal criticism is an important approach in contemporary literary criticism exploring the nature of archetypes and their roles in literature. Like many other literary works, mystical works symbolically reflect archetypes. The present study is a Jungian reading of the “Story of the Righteous Woman” in Attar’s Ilahi Nameh. In the present research, the authors have endeavored to briefly introduce theoretical foundations of Jung’s viewpoint and the archetypes he took into consideration with a descriptive-analytic approach. Focusing on the characters, situations, and archetypal symbols, the study aims at analyzing the story, illustrating not only the powerful capabilities of the work in the field of human unconscious, but also the great number of archetypes employed. The righteous woman who is the heroin goes on a quest overcoming the collective unconscious forces such as the sage, rebirth, animus, shadow, and persona, achieving awareness and individualism. Thus she accomplishes the stages of solook (sacred journey) in the best way possible.
Keywords: Archetypal criticism, Jung, “Story of the Righteous Woman”, Ilahi Nameh, 'Attar.


 



* Associate Art research, hapourmand@ modares.ac.ir


** PH.D. Candidate in Art research, r.rouzbahani@modares.ac.ir


 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archetypal criticism
  • Jung
  • “Story of the Righteous Woman”
  • Ilahi-Name
  • Attar

مراجع

امامی. فاطمه. (1389). «عناصر داستانی حکایت زن پارسا در الهی‌نامه‌ی عطار». پژوهش‌نامه‌ی فرهنگ و ادب، سال 6، شماره 10، صص 344-371.
باباخانی، مصطفی. (1389). «اسطوره در شناخت ادبیات». نقد ادبی، سال 3، شماره 11 و 12، صص 7- 32.
بزرگ بیگدلی، سعید و پورابریشم، احسان. (1390). «نقد و تحلیل حکایت شیخ صنعان بر اساس نظریه‌ی "فرایند فردیت" یونگ». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 7، شماره 23، صص 9-38.
پورالخاص، شکراله و عشقی، جعفر. (1393). «نمودهای کهن‌الگویی آنیموس در ادب پارسی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 10، شماره 35، صص63-89.
جانسون، رابرت. (1387). اسطوره‌ی جام مقدس. ترجمه و تحلیل تورج‌رضا بنی‌صدر، تهران: فرگان.
جوکار، نجف؛ رزمجو بختیاری، شیرین و خلیلی جهرمی، الهام. (1394). «بررسی تطبیقی سیرالعباد سنایی و مصیبت‌نامه‌ی عطار». شعرپژوهی، سال 7، شماره 1، پیاپی 23، صص 75-98.
جهادی حسینی، سید امیر. (1395). «بررسی نقش‌مایه‌های مشترک در اسطوره‌های برادرکشی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 12، شماره 42، صص 43-80.
حری، ابوالفضل. (1388). «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصر فارسی در پرتو رویکرد ساختاری به اشعار شاملو». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 5، شماره 15، صص 1-17.
حسینی، مریم. (1390). «نقد کهن‌الگویی الهی‌نامه‌ی عطار». کاوش‌نامه، سال 12، شماره 23، صص 9-34.
درودگریان، فرهاد. (1393). «تحلیل تولد دوباره‌ی پیر چنگی در مثنوی مولوی بر اساس نظریه‌ی یونگ». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی،سال 10، شماره 35،صص91-105.
دلاور، پروانه؛ گذشتی، محمدعلی و صالحی، علی‌رضا. (1394). «بررسی کهن‌الگو ‌در ‌شعر‌احمد ‌شاملو ‌با‌ نگاه‌ کاربردشناختی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 11، شماره 39، صص81-121.
ذبیحی، رحمان و پیکانی، پروین. (1395). «تحلیل کهن‌الگوی سفر قهرمان در داراب‌نامه‌ی طرسوسی بر اساس الگوی جوزف کمپبل». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 12، شماره 45، صص 91-118.
روضاتیان، مریم و میرباقری فرد، سید علی‌اصغر. (1389). «نقد و تحلیل کهن‌الگوی نقاب، با توجه به رفتارهای ملامتی». شعرپژوهی، دوره 2، شماره 3، صص 121-141.
سخنور، جلال. (1379). نقد ادبی معاصر. تهران: رهنما.
سرلو، خوان ادوارد. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمه‌ی مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.
سرمدی، مجید؛ گرجی، مصطفی؛ کوپا، فاطمه؛ صفاری‌نیا، مجید و مظفری، سولماز. (1393). «بررسی سفر قهرمانی شخصیت در بوف کور با تکیه بر کهن‌الگوهای بیداری قهرمان درون». مطالعات داستانی، سال2، شماره 1، صص 50-67.
سید، کلثوم فاطمه. (1382). تحقیق در الهی‌نامه شیخ فرید الدین عطار نیشابوری. تهران: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
شایگا‌ن‌فر، حمیدرضا. (1380) نقد ادبی. تهران: دستان.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1382) فرهنگ نمادها. ج1، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
شولتز، دوان و سیدنی، الن. (1378). تاریخ روا‌ن‌شناسی نوین. ترجمه‌ی علی‌اکبر سیف و همکاران،تهران: آگاه.
عباس‌لو، احسان. (1391). «نقد کهن‌الگوگرایانه». کتاب ماه ادبیات، شماره 68.
عطار، فرید الدین. (1387). الهی‌نامه: پند‌نامه، اسرارنامه. مقدمه‌ی فرشید اقبال، تهران: دُر.
قائمی، فرزاد و همکاران. (1388). «تحلیل نمادین اسطوره‌ی آب و نمودهای آن در شاهنامه‌ی فردوسی بر اساس روش نقد اسطوره‎ای». جستارهای ادبی، سال 42، شماره 65، صص 47-67.
قدوسی، کامران و کاوه باغ‌بهادرانی، گیتی. (1393). «بررسی کهن‌الگوها در داستان هزار و یک شب نجیب محفوظ». زبان و ادب فارسی، سال 6، شماره 20، صص 137-178.
قشقایی، سعید. (1390). «بررسی کهن‌الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 7، شماره 25، صص 143-166.
کالوین، اس. هال. (1375). مبانی روان‌شناسی تحلیلی یونگ. ترجمه‌ی محمدحسین مقبل، تهران: مرکز فرهنگی و انتشارات جهاد دانشگاهی.
کمپبل، جوزف. (1389). قهرمان هزار چهره.ترجمه‌ی شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.
مدرسی، فاطمه. (1391). «بررسی کهن‌الگوی سایه در اشعار اخوان ثالث». ادبیات پارسی معاصر، سال 2، شماره 1، صص 113-137.
مکاریک، ایرنا ریما. (1383). دانش‌نامه‌ی نظریه‌های ادبی. ترجمه‌ی مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
ملا ابراهیمی، عزت و رحیمی، صغری. (1395). «بررسی آثار داستانی جبرا ابراهیم جبرا از دیدگاه نقد کهن‌الگویی». نقد ادب معاصر عربی، دوره 6، شماره10، صص83-104.
مورنو، آنتونیو. (1386). یونگ خدایان و انسان مدرن. ترجمه‌ی داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.
نماز علیزاده، سهیلا. (1395). «بررسی و تحلیل داستان دژ هوش ربا بر اساس نظریات یونگ». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 12، شماره 44، صص 267-292.
نوریان، مهدی و خسروی، اشرف. (1392). «بررسی کهن‌الگوی پیر خرد در شاهنامه».  شعرپژوهی (بوستان ادب)، سال 5، شماره 1، صص 167-186.
نیکوبخت، ناصر؛ اکبری ندمانی، هیبت‌اله و محمدی، حسین. (1389). «خویشکاری‌های مشترک فلز و آب و آتش در اساطیر و باورهای ایرانی». شعرپژوهی (بوستان ادب)، سال 2، شماره 4، صص 191-210.
یونگ، کارل گوستاو. (1390). چهار صورت مثالی. ترجمه‌ی پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
ــــــــــــــــــــ (1370). خاطرات، رویاها، اندیشه‌ها. ترجمه‌ی پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
ــــــــــــــــــــ. (1389). انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه، تهران: جامی.
یونگ، کارل گوستاو و هندروس، ژوزف. (1389). انسان و اسطوره‌هایش. ترجمه‌ی حسن اکبریان طبری. تهران: دایره.
Joung, Carl Gustav; William, Stanley Dell & Cary F. Baynes. (2001). Modern Man in Search of a Soul. Rout Ledge.
Jung, C.G. (1969). Archetypes and the Collective Unconscious. Collected Works of C.G. Jung, Volume 9 (Part 1), Princeton, N.J.: Princeton University Press.
Knapp, L, Bettina. (1984). A Jungian Approach to Literature. Carbondale and Edwardsville: Southern Illinois University Press.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار