پژوهشی در روایت های متفاوت مرگ بهمن و کشته شدن او در نبرد با اژدها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شیراز

چکیده

بی‌تردید بررسی تطبیقی روایت‌های مختلف و مقایسه‌ی اجزای داستان‌های حماسی و بویژه مقایسه‌ی آن‌ها با منابع شفاهی و مردمی، می‌تواند به تحلیل‌های دقیق‌تری در شناخت ابعاد مختلف این داستان‌ها بیانجامد. یکی از داستان‌های حماسی ایران که با روایت‌های گوناگونی نقل شده، داستان پایان زندگی بهمن فرزند اسفندیار است. از آن‌جا که در این داستان برای نخستین بار یکی از قهرمانان منظومه‌های حماسی ایران در نبرد با اژدها کشته می‌شود؛ جست‌وجو در چگونگی و علل این امر بی‌سابقه و مهم، می‌تواند بسیاری از نکته‌های مبهم و تاریک را روشن کند. زیرا اژدهاکشی از دیرباز یکی از محوری‌ترین اصول پهلوانی و قهرمانی، در میان اقوام و ملل جهان بوده است. در مقاله‌ی حاضر برای فراهم آوردن زمینه‌ای مناسب برای تحلیل علل این پدیده، نخست  قهرمانان اژدهاکش درحماسه‌های ایرانی جست‌وجو شده و برحسب ویژگی‌های اساسی‌شان همچون برخورداری از فرّه، دسته‌بندی شده‌اند. سپس روایت‌های گوناگون مرگ بهمن که در منابع کتبی و شفاهی به ثبت رسیده استخراج و در سه دسته‌ی کلّی تقسیم‌بندی شده‌است. تحلیل دقیق‌تر مرگ بهمن در نبرد با اژدها و حضور آذربرزین نوه‌ی رستم در این آوردگاه با دو کارکرد متفاوت، نشان می‌دهد که علل احتمالی ابداع این سرانجام شوم و بی‌افتخار برای فرزند اسفندیار، چگونه و از کجا می‌تواند سرچشمه گرفته باشد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

 A Study of Different Narrations of Bahman's Death and How He was Killed in a Battle with a Dragon

چکیده [English]

 

Ghafouri* M. R. Amini**

Shiraz University
 
Abstract
A comparative study of different narrations of an epic, especially its oral versions would Certainly lead to a deeper understanding of its various aspects. One of the Iranian epics, narrated differently at least in three versions, is the story of Bahman's death. Bahman, the son of Esfandyar, is the first hero of the Iranian epic who is killed by a dragon. Studying the reasons of this unprecedented issue would clarify the vague points of it, because fighting with and killing a dragon has been a substantial heroic touchstone in all cultures and in different parts of the world.  In the present paper, firstly the theme of killing a dragon by heroes is investigated in Iranian epics and then with the help of important characteristics of these heroes, such as benefiting from splendor, "farrah" ["glory" or divine mystical charisma], these heroes are classified in two categories. Secondly, the different narrations are collected and classified in three categories. Finally, by analyzing Bahman's death and considering the presence of Azar-Barzin, the grandson of Rostam in two different functions, the origin of the probable reasons of this grave inauspicious destiny of Bahman is investigated.
 
 
 
* Ph. D. Candidate of Persian Language & Literature, reza_ghafouri1360@yahoo.com
** Associate Professor of Persian Language & Literature, mza130@yahoo.com 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Dragon
  • Bahman
  • Azarbarzin
  • Faramarz

مراجع

اسدیتوسی. (1354). گرشاسبنامه. به کوشش حبیب یغمایی، تهران: طهوری.
امیدسالار، محمود. (1384). اژدها، مندرج در دانش‌نامه زبان و ادبیات فارسی. ج1، به کوشش اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص 357-358.
انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم. (1369). مردم و شاه‌نامه. تهران: علمی.
انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم. (1369). مردم و فردوسی. تهران: علمی.
انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم. (1369). مردم و قهرمانان شاه‌نامه. تهران: علمی.
آیدنلو، سجّاد. (1383). «بررسی فرامرزنامه». نامه‌ی پارسی، تهران: سال 9، شماره‌ی 2. صص 175- 198.
آیدنلو، سجّاد. (1390). «ویژگی روایات و طومارهای نقّالی». بوستان ادب. سال 3 شماره‌ی 1، صص1-28.
ران‌شان ابن‌ابی‌الخیر. (1370). بهمننامه. تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
ببر بیان. مندرج در نسخه‌ی‌خطی شاه‌نامه موزه بریتانیا به شماره or.2926 .
بلعمی، ابوعلی. (1386). تاریخ بلعمی. تصحیح محمدتقی بهار- محمد پروین گنابادی، تهران: هرمس.
بهار، مهرداد. (1381).پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستار کتایون مزداپور، تهران: آگه.
بیغمی، محمد.(1388). فیروزشاه‌نامه. به‌کوشش ایرج افشار- مهران افشاری، تهران: چشمه.
توکّل بیگ. (1384). تاریخ دلگشای شمشیرخانی. به کوشش طاهره پروین اکرم، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد. (1368). تاریخ ثعالبی. ترجمه‌ی محمد فضایلی، تهران: نقره.
خالقی‌مطلق، جلال. (1361). «فرامرزنامه». ایران‌نامه، آمریکا: سال 1، شماره‌ی پاییز، صص 22-45.  
خالقی‌مطلق، جلال. (1372). «ببر بیان». گل رنج هایکهن، بهکوشش علیدهباشی، تهران: نشر مرکز. صص 275-342.
خواجوی کرمانی. (1386). سام‌نامه. تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
داستان پتیاره. مندرج در نسخه‌ی‌خطی شاه‌نامه موزه بریتانیا به شماره or.2926 .
داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید گلشاه و متن‌های دیگر. (1378). گزارش کتایون مزداپور، تهران: آگه.
دوستخواه، جلیل. (1384). اوستا کهن‌ترین سرودهای ایرانیان. تهران: مروارید.
دینوری، ابوحنیفه. (1364). اخبارالطّوال. ترجمه‌ی محمد مهدی دامغانی، تهران: نی.
رستگارفسایی، منصور. (1374). «روایتی دیگر در مرگ رستم». مجموعه مقالات نمیرم از این پس که من زنده‌ام، به کوشش غلام‌رضا ستوده، تهران: دانشگاه تهران. صص 921- 934.
رستگارفسایی، منصور. (1379). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
سرکاراتی، بهمن. (1385). پهلوان اژدرکش در اساطیر و حماسه‌ی ایران. مندرج در کتاب سایههای شکار شده، تهران: طهوری، صص237-249.
سیستانی، ملک شاه حسین. (1344). احیاءالملوک. به‌اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
شالیان، ژرار. (1385).گنجینه‌ی حماسه‌های‌ جهان. ترجمه‌ی علی‌اصغر سعیدی، تهران: چشمه.
شاه‌نامه طومار نثر نقالی. نسخه‌ی خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره 90069
صد در نثر و صد در بندهش. (1909). به کوشش دابار. بمبئی.
طبری، ابوجعفرمحمدبن جریر. (1384). تاریخ الرسل و الملوک. ترجمه‌ی صادق نشات، تهران: علمی و فرهنگی.
طرسوسی ابوطاهر محمد. (1374). داراب‌نامه، به‌کوشش ذبیح‌الله صفا، تهران: علمی و فرهنگی.
عطایی. برزونامهی‌جدید. نسخه‌ی‌کتابخانه‌ی‌پاریس به شماره‌ی 1189.
فرامرزنامه. (1324). به کوشش رستم سروش تفتی، بمبئی: چاپ‌خانه فیض‌رسان.
فرامرزنامه.‌ (1382). تصحیح مجید سرمدی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنام. تصحیح جلال خالقیمطلق، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغ‌دادگی. (1380). بندهش. گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس.
کوسج، شمسالدین. (1387). برزونامهی کهن. تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.
گریمال، پیر. (1378). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمه‌ی احمد به‌منش، تهران: امیرکبیر.
مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه. بهکوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک‌گیل.
مجمل‌التواریخ. (1383). تصحیح محمدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب.
مختاری، عثمان. (1377). شهریارنامه. بهکوشش غلام‌حسین بیگدلی، تهران: پیک فرهنگ.
مسعودی، علی‌بن‌حسین. (1382). مروج‌الذّهب. ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مسکویه، ابوعلی. (1369). تجارب‌الامم. ترجمه‌ی ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
مشتاق‌مهر، رحمان و آیدنلو، سجّاد. (1386). «که آن اژدها زشت پتیاره بود». گوهر گویا، سال 1، شماره‌ی 2، صص143-166.
مشکین، حسین‌بابا. (1386)، مشکین‌نامه. به اهتمام داوود فتح‌علی‌بیگی، تهران: نمایش.
مقدسی، مطهربن طاهر. (1386). آفرینش و تاریخ. ترجمه‌ی محمدرضاشفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
مینوی خرد. (1380). ترجمه‌ی احمد تفضّلی، بهکوشش ژاله آموزگار، تهران: توس.
نحوی، اکبر. (1381). «ملاحظاتی درباره‌ی فرامرزنامه و سراینده‌ی آن». مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره 52، شماره‌ی 164، صص 119-136.
نوری ‌اژدری. (1381). غازان‌نامه. تصحیح محمود مدبّری، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
هفت‌لشکر. (1377). تصحیح مهران افشاری- مهدی مداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
همای‌نامه. (1383). تصحیح محمد روشن، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
همدانی، محمدابن ‌محمود. (1375). عجایب‌نامه. ویرایش جعفر مدرس‌ صادقی، تهران: مرکز.
KhaleghiMotlagh, Jalal. (1989). "Aždaha in Persian Literature". Encyclopedia Iranica. Edited by Ehsan Yarshater, New York, Vol3, PP.199-203

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار