ساخت های گرافیکی و منطق ارجاع در غزل های حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانشجوی دکتری

چکیده

ساخت هندسی غزل‌های حافظ، یکی از بارزترین ویژگی‌های شعر حافظ است که در تحقیقات حافظ ‌‌پژوهی بارها مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه دربارۀ انسجام عمودی غزل‌های حافظ، دیدگاه‌های متفاوت و حتی متباینی طرح شده است، در مورد ساختار افقی و نظم هندسی ابیات شعر او اتفاق نظر بیشتری وجود دارد. با این همه هنوز الگوهای ساختمند حافظ در شکل‌بخشی به ساختار ابیات، به شکل نظام‌یافته تبیین و صورت‌بندی نشده است. این مقاله می‌کوشد با تکیه بر آموزه‌های زبان‌شناسی متن و شعر، وجهی از نظام ارجاعی، نشانه-شناختی و رابطه‌ای ابیات غزل‌های حافظ را نشان دهد که چگونه ساخت گرافیکی یک بیت در سطح دو مصراع، با انواع ربط‌های دور و نزدیک و قرینه‌سازهای پیدا و پنهان ساخته می‌شود. این مقاله به این نتیجه رسیده‌است که حافظ ساختار عمودی غزل‌هایش را در شرایطی که ساخت روایی بر شعر حاکم است یا دارای وحدت موضوع است، کاملاً به خواننده نشان می‌دهد؛ اما در شرایط دیگر با دور کردن ساختار عمودی، ساختار افقی را با انواع رابطه‌های دور و نزدیک، بازی پیدا و پنهان نشانه‌ها و خلق ساخت‌های گرافیکی با تداعی‌ها و قرینه‌های رفت و برگشتی، به خواننده نزدیک می‌کند. در این شرایط نسبت ساختار عمودی با ساختار افقی دیالکتیکی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Graphic Structures and Referrals in the Ghazals of Hafez

نویسندگان [English]

  • ahmad goli 1
  • Homa Rafiei moghadam 2
1 Professor of Azarbaijan Shahid Madani University
2 ph.d student
چکیده [English]

 
 

Goli*                             H. Rafiei Moghadam**

Shahid Madani University of Azarbaijan
 
 
Abstract
The geometric design of ghazals of Hafez is considered as the most outstanding feature of his poetry discussed by many critics. Though some have written on the vertical cohesion of his ghazals, more has been written on the horizontal structure and geometrical order of the ghazals. Using literary and textual linguistics it is argued that there is a referential system that make two hemistiches with many close and far-fetched references.  Hence Hafez make the vertical structure of his ghazals when there is a dominant  narrative structure; while sometimes the horizontal takes over with many near and far-fetched relations inventing graphic structure to be available for the reader. Thus, the vertical and horizontal structure have a dialectic relationship.
 



* Prof of Persian Language & Literature, ah.goli@yahoo.com


** PH.D. Candidate of Persian Language & Literature, homa.rafiei@gmail.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Graphic Structure
  • Ghazals of Hafez
  • vertical Structure
  • Horizontal Structure

مراجع

آشوری، داریوش.(1377). هستی­شناسی­حافظ، کاوشی­ در بنیادهای ­اندیشه­ی او. تهران:مرکز.
احمدی، بابک. (1371). از نشانه­های تصویری تا متن. تهران: مرکز.
البرزی، پرویز. (1386). مبانی زبان‌شناسی متن. تهران: امیرکبیر.
انوری، حسن. (1368). یک قصه بیش نیست (ملاحظاتی درباره­ی شعر حافظ و اندیشه‌های او). تهران: علمی.
ایگلتون، تری. (1396). چگونه شعر بخوانیم. ترجمه­ی پیمان چهرازی، تهران: آگه.
پورنامداریان، تقی. (1395). گمشده­ی لب دریا. تهران: سخن.
تودوروف، تزوتان. (1392). بوطیقای ساختارگرا. ترجمه­ی محمد نبوی، تهران: آگه.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1374). حافظ به سعی سایه. تهران: کارنامه.
حمیدیان، سعید. (1392). شرح شوق: شرح و تحلیل بر اشعارحافظ. تهران: قطره.
خرمشاهی، بهاءالدین. (1368). حافظ­­نامه. تهران: علمی و فرهنگی و سروش.
سمننکو، الکسی. (1396). تار و پود فرهنگ: درآمدی بر نظریه­ی نشانه­شناختی یوری لوتمان. ترجمه­ی حسین سرفراز، تهران: علمی و فرهنگی.
شعیری، حمیدرضا. (1392). نشانه - معناشناسی دیداری. تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1373). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
ــــــــــــــــــــــــ. (1383). نقش ایدئولوژیک نسخه­بدل­ها. نامه­ی بهارستان، سال 5، شماره­ی 1 و2، دفتر 9، صص 93-110.
ــــــــــــــــــــــــ (1391). رستاخیز کلمات. تهران: سخن. 
طالبیان، یحیی و اسلامیت، مهدیه. (1388). «بررسی نقش موسیقایی قافیه در شعر حافظ». نشریه­ی دانشکده­­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره‌ی جدید، شماره‌ی 25، پیاپی 22، صص 115-139.
عبداللهی، منیژه. (1384). «پیوند عمودی و انسجام معنایی در غزل­های حافظ». مجله­ی علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، سال 22، شماره­ی 3، صص 124-134.
فتوحی، محمود. (1387). «ارزش ادبی ابهام؛ از دومعنایی تا چندلایگی معنا». مجله­ی دانشکده­ی ادبیات وعلوم انسانی، سال 16، شماره‌ی 62، صص 17-36.
کوش، سلینا.(1396).اصول­ومبانی تحلیل متون ادبی.ترجمه­­ی حسین پاینده،تهران: مروارید.
گلی، احمد و محمدی، فرهاد. (1394). «ساخت رابطه­ی تعلیلی-استنتاجی جملات در ابیات شعر حافظ». شعرپژوهی(بوستان ادب) دانشگاه شیراز، سال 7، شماره­ی 4، پیاپی 26، صص 117-140
مالمیر، تیمور. (1396). «کارکرد ردیف در فرم و ساختار غزلیات حافظ». شعرپژوهی (بوستان ادب)دانشگاه شیراز، سال 9، شماره­ی 4، پیاپی 34، صص143-162.
مرتضوی، منوچهر. (1388). مکتب حافظ. ج 1و 2، تهران: توس.
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار