بررسی چرایی و چگونگی ضد هنجار زبانی- اخلاقی در شعر بازگشت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه مازندران

2 بابلسر

3 عضو هیأت علمی دانشگاه مازندران

چکیده

چکیده

جریان بازگشت دوره‌ای نسبتا طولانی از ادبیات فارسی به ویژه شعر را شامل می‌شود که از اواخر عصر صفوی آغاز شده و به دوره‌ی مشروطه ختم می‌شود.
گرایش به بی‌پردگی‌های زبانی، رکاکت لفظ و مضمون و به‌طورکلّی رعایت نکردن حدود ادب و اخلاق، از ویژگی‌هایی است که به شکلی برجسته و فراگیر در شعر شاعران مختلف این دوره روایی یافته و در دیوان‌های شعری به شکل هجو صاحب‌منصبان، نکوهش و استهزای زنان، نکوهش اهل شهر، هزل و مطایبه و ... بروز یافته است.
رجعت به سبک و شیوه‌ی شاعرانی چون خاقانی، سوزنی، انوری و ... از یک سوی و تأثیرات گفتمانی این دوره؛ حاصل از بین رفتن ثبات سیاسی، آشفتگی درازمدّت وضعیّت اجتماعی و نابودی کشور از جهات مختلف از دیگر سو، آسیب‌هایی را در عرصه‌ی فرهنگی سبب شد که با تأثیر عمیق بر روان افراد، به شعر این دوره راه یافته، نوعی گرایش به هنجارشکنی ‌اخلاقی را در سطحی گسترده به دنبال آورده است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا نمونه‌هایی از این مضامین را از دیوان شاعران این دوره ذکر کرده و سپس به چرایی شکل‌گیری این مکتب پرداخته و با بررسی بسترهای تاریخی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناسانه، به تحلیل دلایل و زمینه‌های بنیادین رواج این شیوه در دوره‌ی بازگشت پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Unethical Language in the Poetry of the Restoration Style (bazgasht)

نویسندگان [English]

  • maryam mahmoudi nosar 1 2
  • ghodsie rezvanian 3
1 university of mazandaran
2
3 university of mazandaran
چکیده [English]

 
 
 
M. Mahmoodi Nosar*          G. Rezvanian**
Mazandaran University
 
 
Abstract
Literary Restoration style, one of the most long-lasting periods of Persian literature, begins from early years of Safavid era till the Constitution. The outstanding feature wide spread in poetry of the time is vulgarity in words and concepts and inattention to ethics and morality. Such vulgarity can be found poems lampooning the rulers, mockery of women, mockery of people of the city, smut, witticism and facetiousness. This study first mentions examples of topics from poetry of Literary Restoration period and then explores the etiology of outbreak of such topics by presenting the historical, political, social, cultural and psychological background. It is argued that a return to style of poets like Anvari, Souzani, and Khaqani on the one hand, and consequences of political instabilities and social and individual collapse of ethics on the other hand found its way into the poems.
 



* PH.D. Candidate of Persian Language & Literature, msmahmoodi_13@yahoo.com


** Associate Prof of Persian Language & Literature, ghrezvan@umz.ac.ir


 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Literary Restoration Poetry
  • discourse context
  • history
  • society
  • lampoon and immorality
آرین‌پور، یحیی. (1387). از صبا تا نیما: تاریخ 150 سال ادب فارسی. تهران: زوّار.
آصف، هاشم. (1352). رستم‌التواریخ. تصحیح محمد مشیری. تهران: امیرکبیر.
براون، ادوارد. (1375). تاریخ ادبیات ایران(صفویه تا عصر حاضر). ترجمه­ی بهرام مقدادی، تحشیه­ی ضیاءالدّین سجّادی و عبدالحسین نوایی، تهران: مروارید.
بیگدلی، لطفعلی‌بیگ آذر. (1336). آتشکده (سه جلدی). به­اهتمام سیّدحسن سادات ناصری، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــــ. (1366). دیوان. به‌کوشش حسن سادات‌ناصری و غلامحسین بیگدلی، تهران: علمی.
پاتیسن، ئی.منسل. (1390). «روان‌کاوی و مفهوم شر». ترجمه­ی امید مهرگان، ارغنون، شماره‌ی 22، صص229-257.
جعفری، مسعود. (1386). سیر رمانتیسم در ایران. تهران: مرکز.
جیمزویلس، چارلز. (1363). تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. به‌کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام، تهران: طلوع.
حزین لاهیجی، محمّدعلی. (1311ق). کلّیات حزین لاهیجی. هندوستان: چاپ سنگی.
خاتمی، احمد. (1371). پژوهشی در سبک هندی و دوره‌ی بازگشت ادبی. تهران: بهارستان.
ـــــــــــــ. (1374). پژوهشی در نثر و نظم دوره‌ی بازگشت ادبی. تهران: پایا.
ـــــــــــــ. (1380). تاریخ ادبیات دوره‌ی بازگشت ادبی(دو جلدی). تهران: پایا.
داوری شیرازی. (1370). کلیات دیوان. به‌کوشش نورانی وصال، تهران: نورانی وصال.
رضاقلی، علی. (1389). جامعه‌شناسی نخبه‌کشی، تهران: نی.
رواسانی، شاپور. (1383). «تعامل فرهنگ و هویت ملّی». کتاب هویت ملی در ایران، تدوین داوود میرمحمّدی، تهران: تمدن ایرانی، صص 149-109.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1384). سیری در شعر فارسی. تهران: سخن.
شاملو، سعید. (1388). آسیب‌شناسی روانی. تهران: رشد.
شعبانی، رضا. (1378). مختصر تاریخ ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه. تهران: سخن.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1372). مفلس کیمیافروش (نقد وتحلیل شعر انوری). تهران: سخن.
ـــــــــــــــــــــــ. (1382). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. ترجمه­ی حجت‌الله اصیل، تهران: نی.
‌لنگرودی، شمس. (1375). مکتب بازگشت. تهران: مرکز.
شمیسا، سیروس. (1382). سبک‌شناسی شعر. تهران: فردوسی.
صبا، فتحعلیخان. (1341). دیوان اشعار. تصحیح محمدعلی نجاتی، تهران: اقبال.
فتحعلی‌شاه قاجار. (1370). دیوان کامل اشعار. به اهتمام حسن گل‌محمّدی، تهران: اطلس.
فتوحی‌رودمعجنی، محمود. (1387). نظریه‌ی تاریخ ادبیات. تهران: سخن.
فرشیدورد، خسرو. (1382). درباره‌ی ادبیات و نقد ادبی. ج2، تهران: امیرکبیر.
فوران، جان. (1380). مقاومت شکننده: تاریخ تحوّلات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب. ترجمه‌ی احمد تدّین، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
قاآنی شیرازی. (1363). دیوان اشعار. به تصحیح ناصر هیری، تهران: گلشایی.
کاسب، عزیزالله. (1369). چشم‌انداز تاریخی هجو. تهران: مؤلّف.
کریمی، یوسف. (1390). روان‌شناسی شخصیّت (نظریه‌ها و مفاهیم). تهران: دانشگاه پیام‌نور.
لک، منوچهر. (1384). «بازتاب کارکرد هویت‌بخش زبان فارسی در شعر؛ مطالعه‌ی موردی سبک خراسانی و عراقی». کتاب گفتارهایی درباره‌ی زبان و هویت، گردآوری حسین گودرزی، تهران: تمدّن ایرانی، صص117-145.
مجیرشیبانی، نظام‌الدّین. (1346). تشکیل شاهنشاهی صفویه؛ احیاء وحدت ملّی. تهران: دانشگاه تهران.
محجوب، محمّدجعفر. (1350). سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: دانش‌سرای عالی.
مولّلی، کرامت. (1387). مبانی روان‌کاوی فروید-لکان، تهران: نی.
میرمحمّدی، داوود. (1383). گفتارهایی درباره‌ی هویت ملّی در ایران. تهران: تمدّن ایرانی. 
میلانی، عبّاس. (1387). تجدّد و تجدّد‌ستیزی در ایران (مجموعه مقالات). تهران: اختران.
نشاط اصفهانی، عبدالوهّاب. (بی‌تا)، کلّیات دیوان. تهران: کتابفروشی محمودی.
واتسن، رابرت‌گرانت. (1348). تاریخ ایران: دوره‌ی قاجاریه. ترجمه­ی‌ غلام‌علی وحید مازندرانی، تهران: امیرکبیر.
وود، جولیا.تی. (1384)، ارتباطات میان‌فردی (روان‌شناسی تعامل‌اجتماعی). ترجمه­ی مهرداد فیروزبخت، تهران: مهتاب.
هاتف اصفهانی. (1347). دیوان اشعار. تصحیح وحیددستگردی، تهران: ابن‌سینا.
هدایت، رضاقلی‌خان. (1382). مجمع‌الفصحا (دوره‌ی شش جلدی). به‌کوشش مظاهر مصفّا، تهران: امیرکبیر.
هدفیلد، ژ.آ. (1356). روان‌شناسی و اخلاق. ترجمه‌ی علی پریور، تهران: بنگاه نشر و ترجمه.
یورگنسن، ماریان، لوئیز فیلیپس. (1393). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه‌ی‌‌‌ هادی جلیلی، تهران: نی.
یونگ، کارل گوستاو. (1391)، جهان‌نگری. ترجمه­ی جلال ستّاری، تهران: توس.