منظومه ی «اسرارالولایة» راز شیرازی: حماسه‌ای دینی‌عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته‌ی کارشناسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز ‏

2 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

3 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

چکیده

منظومه‌ی اسرارالولایه از آثار میرزاابوالقاسم رازشیرازی، عارف شیعی قرن سیزدهم هجری‌قمری، است. پژوهش حاضر که به شیوه‌ی توصیفی‌-تحلیلی و با کمک منابع کتابخانه‌ای و مراجعه به چهار نسخه‌ی خطّی و یک نسخه‌ی چاپ‌سنگی انجام شده‌، به معرفی شاعر، شالوده‌ی اندیشگانی او و ویژگی‌های منظومه‌ی اسرارالولایه می‌پردازد. ازنظر ساختاری، اسرارالولایه شامل سه بخش است. متن در بخش میانی با پرداختن به نبردهای حضرت علی (ع) و کرامت‌های ایشان در زمره‌ی حماسه‌ی ‌دینی قلمداد می‌شود؛ امّا در بخش ابتدایی و پایانی، متن آشکارا بر مباحث عمیق عرفانی متمرکز است. آنچه باعث انسجام ساختار این اثر و ارتباط سه بخش آن با یکدیگر می‌شود، مفهوم ولایت است. راز شیرازی در ابتدا و انتهای اثر به باطن ولیّ و در میانه‌ی آن به ظاهر او پرداخته است. بدین‌ترتیب او با جایگزین ‌کردن مفهوم ابرانسان یا قهرمان با مفهوم ولیّ، دو ویژگی مهم به اسرارالولایه بخشیده است: ۱. این مثنوی را با ساختاری منسجم در مرز میان حماسه‌ی دینی و حماسه‌ی عرفانی قرار داده‌است؛ ۲. با جدا کردن (نسبی) مباحث عرفانی و حماسی از یکدیگر، هوشمندانه دو وجه ظاهر و باطن ولیّ را در ساختار اثر گنجانده است و به مخاطب عرضه می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Raz Shirazi’s Asrar al-Velayeh: A Religious and Mystical Epic

نویسندگان [English]

  • Reza Javan 1
  • Katayoon Katibeh 2
  • Samira Bakhtiari nasab 3
1 Shiraz University
2 PHD of Persian Language and Literature in Tarbiat Modares University
3 PhD in Persian Language and Literature of Shiraz University
چکیده [English]

Asrar al-Velayeh is one of the works of Mirza Abulqasem Raz Shirazi, the Shia mystic of the 13th century AH. The present research, which is conducted with a descriptive-analytical method using library sources, refers to four manuscripts and one lithographic version of this book in order to introduce the poet, his intellectual foundation, and the stylistic features of the poem. Using difficult Arabic words and verbal and philosophical terms, using Arabic poems, using poems of other poets, being influenced by the style of Ferdowsi's Shahnameh in the narration of battles, the abundance of literary allusions to verses and hadiths, frequent Quranic elements and terms are the most important stylistic features of this mystical text. From a structural point of view, Asrar al-Velayah consists of three parts: the middle part of the text is about the battles of Imam Ali and his honors and is considered a religious epic; but the beginning and the end of the text are clearly focused on deep mystical topics. The concept of “velayat” is what makes the structure of this work coherent and connects its three parts. At the beginning and the end of the work, Raz Shirazi deals with the internal concept of “vali” and in the middle with its external concept. In this way, by replacing the concept of superhuman or hero with the concept of vali, he gives two important features to Asrar al-Velayah; first, he places this poem in the form of couplet (mansavi) with a coherent structure on the border between a religious epic and a mystical epic; second, by almost separating the mystical and epic topics from each other, he intelligently includes both the external and internal aspects of the concept of vali in the structure of the work and presents it to the audience.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Raz Shirazi
  • Asrar al-Velayah
  • religious epic
  • mystical epic
  • velayat
قرآن کریم. (1398). ترجمه‌ی بهاالدّین خرّمشاهی، تهران: دوستان.
بردبار، مریم‌بانو. (1379). شرح و تفسیر ولایت در آثار راز شیرازی. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا.
خاوری، اسدالله. (۱۳۹۸). ذهبیّه: تصوّف علمی و آثار ادبی. تهران: دانشگاه تهران.
خوسفی، ابن‌حسام. (1392). خاوران‌نامه. تهران: ثالث.
راز شیرازی، میرزاابوالقاسم. (1372). کوثرنامه. شیراز: خانقاه احمدی.
ــــــــــــــــــــــــــ. شیراز: کتابخانه‌ی آستان شاهچراغ. نمره مسلسل 1 /۶۲۹. [نسخه ی خطّی]
 تألیفِ 1۲۸۵ه.ق. تاریخ کتابت: 1۳۰۷ه.ق.
ـــــــــــــــــــــــــــ. شیراز: کتابخانه‌ی خانقاه احمدی شیراز. [نسخه‌ی خطّی] تألیفِ
1۲۸۵ه.ق. تاریخ کتابت ۱۲۵۸ه.ق.
ــــــــــــــــــــــــــ. تهران: کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران. نمره‌ی مسلسل 1 /۳۷۰1. [نسخه‌ی
خطّی] تألیفِ 1۲۸۵ه.ق. تاریخ کتابت 1۳۰۵ه.ق.
ــــــــــــــــــــــــــ. تهران: کتابخانه‌ی ملّی ملک. نمره‌ی مسلسل 1 /۴۸۵۸. [نسخه‌ی خطّی]
تألیفِ 1۲۸۵ق. تاریخ کتابت 1۳۰۷ه.ق.
ــــــــــــــــــــــــــ.  (ف۱۲۸۶ه.ق.) اسرارالولایه. تبریز: چاپ سنگی.
ــــــــــــــــــــــــــ.  (۱۳۸۳). قوائم‌الانوار و طوالع الأسرار. به‌تصحیح خیرالله محمودی، شیراز: دریای نور.
______________________. (1397). تصحیح و شرح پنج رساله از ابوالقاسم راز شیرازی(مرآت‌العارفین، مناسک‌العاشقین، قنوتیّه، مرصادالعباد، منامیّه). به‌تصحیح و شرح عبّاس مرادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین‌بن‌محمّد. (1387). المفردات فی غریب القرآن. تحقیق و ضبط محمّدخلیل اتیانی، تهران: موسسه‌ی فرهنگی آرایه.
رحمانی، شهریار. (1394). تحلیل مباحث عرفانی در غزلیات راز شیرازی. پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی.
رؤیا، رضامنش. (1400). نظریهی انسان کامل از دیدگاه راز شیرازی با تکیه بر شرح خطبهالبیان. رساله‌ی دکتری. دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهریِ دانشگاه فردوسی مشهد.
سپهر، محمّدتقی لسان‌الملک. (1390). ناسخ‌التّواریخ. به‌اهتمام جمشید کیان‌فر، تهران: اساطیر.
شمیسا، سیروس. (1394). انواع ادبی. تهران: میترا.
شهبازی، اصغر. (۱۳۹۳). «حماسه‌سرایی دینی در ادب فارسی»، آینه‌ی میراث. دوره‌ی ۱۲، شماره‌ی ۲، صص۱۸۳-۲۱۰.
صفا، ذبیح‌الله. (1369). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
صفی‌علی‌شاه، میرزاحسن. (1361). زبده‌الاسرار. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی‌علی‌شاه.
عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد. (1395). منطق‌الطّیر. تهران: سخن.
فخر احمد، آمنه. (1373). احوال و آثارِ راز شیرازی. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد. دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز.
فردوسی توسی، ابوالقاسم حسن‌بن‌منصور. (1399). شاهنامه. تهران: سخن.
قبادی، حسین‌علی. (1381). «حماسه‌ی عرفانی، یکی از انواع ادبی در ادبیات فارسی». فصلنامه‌ی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره‌ی جدید، شماره‌ی 1، صص1-.
کی‌منش، عبّاس (1379). «پیوند حماسه با عرفان». پژوهشنامه‌ی علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شماره‌ی 27، صص 127-.
محمودی، خیرالله؛ ادبی فیروزجائی، حسین. (۱۳۹۶). «بنیاد حماسه‌ی عرفانی و مصداق‌های آن در مثنوی»، فصلنامه‌ی تخصصی تفسیر و تحلیل متون ادب فارسی. دوره‌ی ۲، شماره‌ی ۳۳، صص ۱۳۳-۱۵۲.
مرادی، عبّاس؛ نیّری، محمّدیوسف. (1391). «ولایت در نگاه راز شیرازی»، مجلّه‌ی بوستان ادب دانشگاه شیراز. سال 4، شماره‌ی 1، صص 197-222.
مولانا، جلال‌الدین محمد. (1394). مثنوی معنوی. تهران: روزنه.
نیّری، محمّدیوسف. (1۳۸۶). امیر جان‌افروز. شیراز: دریای نور.
ـــــــــــــــــــ. (1۳۹۵). نرگس عاشقان: تحلیلی ساده و بنیادی مبانی محوری عرفان اسلامی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
ــــــــــــــــــ. (1۴۰۰). عروس حضرت قرآن: درآمدی بر قرآن‌شناسی عرفانی و هندسه‌ی عرفانی زبان قرآن. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.