بررسی جایگاه و قابلیت‌های صوفی هروی در اطعمه‌سرایی و شگردهای طنزپردای او با نگاهی به تأثیرپذیری وی از بسحق اطعمه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

2 استاد مدعو گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

چکیده

مولانا صوفی محمد هراتی شاعر گمنام قرن نهم هجری است. با آنکه اشعار قابل‌تأملی در زمینه‌ی اطعمه سروده است، در تذکره­ها و منابع شناخته‌شده نامی از او و طرز شاعرانگی­اش نیست. گمنامی و درعین‌حال قابلیتش در زمینه‌ی اطعمه‌سرایی بستری برای انجام تحقیقی برای معرفی او و شیوه‌های نقیضه‌سرایی او شد. روش تحقیق تحلیلی‌-تطبیقی‌-توصیفی است. بدین‌گونه که معیار شعر اطعمه دیوان بسحق بوده است و بر اساس عملکرد او و مطالعه‌ی تطبیقی آن با دیوان صوفی، گونه‌ها و سبک و سیاق صوفی هروی تبیین شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که صوفی هروی در انواع اشعار و مطالبی که با موضوع اطعمه سروده و نگاشته، از بسحق متأثر بوده است؛ اما برخی ویژگی‌ها  کار او را متفاوت و قابل‌توجه کرده است. در زمینه‌ی غزل آنچه شعر او را متفاوت کرده است، بسامد استفاده از فضای عشق و عرفان است. او غذا را معشوق قرار داده و به کمک فضای آیرونیکِ شعر حافظ که بیشترین استقبال را از آن داشته است، برخی از مفاهیم عرفانی را برای ایجاد یک فضای آیرونیک به کار گرفته است. بر این اساس راوی در شعر او خوراک‌ستایی است که شمسِ دلخواهش نان است و از مشرق تنور طلوع می‌کند و تکه‌نانی در نظر او بر دو جهان برتری دارد. علاوه‌براین فضای آیرونیک، او در زمینه‌های دیگری مانند استعاره، تشبیه، استثنا و... برای غنای تصاویر نقیضی خود بهره برده است و ازاین‌نظر علاقه‌مندان شعر طنز با خواندن اشعار او از استحصال خنده و ظرافت تهی‌دست نخواهند ماند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Literary Status and Abilities of Sufi Haravi in Writing Food Satire and His Techniques of Humor-writing with a Look at His Influence from Boshāq At’ameh

نویسندگان [English]

  • Naser Jaberi 1
  • Somayeh Sharooni 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Persian Gulf University, Bushehr
2 Department of Persian Language and Literature, Persian Gulf University, Bushehr
چکیده [English]

Abstract
Sufi Mohammad Haravi is a little-known poet of the 9th century AH (15th century CE). Although he has composed appreciable poems in the field of food satire, he and his poetic style are seldom mentioned in well-known biographies and sources. His anonymity, combined with his capabilities in satire, provides a basis for conducting research to introduce him and his methods in writing satirical works. The hypothesis of this research is that Sufi Haravi, while adopting the style of Boshaq (satire), demonstrates innovation and creativity. The research methodology employed is analytical-comparative-descriptive, using the criterion of "at'ameh" (food) poetry from Boshaq’s Divan and comparing it with Sufi Haravi's style, genre, and context. This study demonstrates that Sufi Haravi has been influenced by the topics and themes of "at'ameh" poetry in various verses and writings, but certain characteristics distinguish his work and make it noteworthy. In the realm of "Ghazal", what sets his poetry apart is the frequency of utilizing the realms of love and mysticism. He places food as the beloved and employs Hafez's ironic poetic space, which has received the most acclaim, to incorporate certain mystical concepts and create an ironic atmosphere. Accordingly, the narrator in his poetry is a food seeker, and his desired beloved is bread, which rises from the eastern oven, and in his view, a piece of bread surpasses the two worlds. In addition to this ironic atmosphere, he utilizes techniques such as metaphor, simile, exception, etc., to enhance the richness of his contrasting imagery.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Satire
  • food parodies
  • Sufi Mohammad Haravi
  • Boshaq At'ameh

مراجع

اصلانی، محمدرضا. (1385). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. تهران: کاروان.
اخوان­ثالث، مهدی. (1374). نقیضه و نقیضه­سازان. به‌کوشش ولی­الله درودیان، تهران: زمستان.
باقری خلیلی، علی‌اکبر. (1388). «عناصر غالب بلاغی در طنزهای دیوان خروس لاری»، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورۀ 1، شمارة 3؛ صص، 18- 1.
بسحق اطعمه‌ی شیرازی، مولانا جمال الدین حلّاج. (1382). کلیات اطعمه‌ی شیرازی. تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: میراث مکتوب.
حافظ، شمس‌الدین محمد‌. (1387). دیوان. تصحیح سلیم نیساری، تهران: سخن.
حکیم، سیدمحمدحسین. (1398). «دو دیوان در وصف طعام از شیراز قرن نهم هجری». آینه‌ی میراث، دورۀ هفدهم، شماره‌ی 2(پیاپی65)، صص ۳۳- ۵۸. 
زرین‌کوب، عبدلحسین. (1337). فن شعر. تهران: چاپ بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
سعدی، مصلح الدین (1385). کلیات سعدی، تصحیح محمد علی فروغی، تهران: هرمس.
صدر، رؤیا‌. (1395). اندیشیدن با طنز (سیزده گفت‌وگو). تهران: مروارید.
صفا، ذبیح الله .(1364). تاریخ ادبیات در ایران، ج4، تهران: انتشارات فردوسی.
صوفی‌هروی، محمد. (1386). دفتر اشعار صوفی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
طباطبایی، سیدمهدی. (1399). «تتماج در ادبیات فارسی». دوماهنامه‌ی فرهنگ و ادبیات عامه، سال 8، شماره‌ی 36، صص۳۱‌–‌۶۳.
عابدی، محمود‌. (1387). «دفتر اشعار صوفی». مجله‌ی گزارش میراث، دوره‌ی ۲، سال ۳، شماره‌های 27 و 28، صص 4۳‌–‌4۵.
فرخی، مرضیه. (1397). فرهنگ اصطلاحات دیوان صوفی هروی. دانشگاه پیام نور، مرکز فریمان.
قاری یزدی، نظام الدین محمود ابن امیر احمد .(1359). دیوان البسه، به اهتمام محمد مشیری، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
معرفت، شهره .(1400). «تصحیح و توضیح چند اصطلاح حوزۀ اطعمه در کلّیات بسحاق شیرازی»، کهن نامه ادب پارسی، سال دوازدهم، شماره 2 (پیاپی 33)، صص 416- 393.
..................... .(1401). «تکمله‌ای بر دیوان بسحاق اطعمۀ شیرازی»، مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب)، سال چهاردهم، شمارهی چهارم، پیاپی 54، صص 149- 164.
همتی، رقیه؛ ولی­پور، عبدالله. (1395). «گناه مضاعف حافظ؛ نگاهی به شگردهای طنزپردازی در دیوان حافظ». دوفصلنامه علوم ادبی، سال 6، شماره‌ی 10، صص 1۷۵- 1۹۳‌.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار