نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد حسن حسن زاده نیری ¹
• فاطمه گل بابائی ²

¹ دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

² دانشجوی دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

 
 رویکرد خواننده‌محوری از نیمه‌ی دوم قرن بیستم با عطف توجه ویژه به نقش خواننده در فرآیند فهم و ادراک متن و معناسازی از آن، دامنه دریافت معانی متون ادبی را به‌تناسب افق انتظارات مخاطبان گسترش داده است. بر مبنای این نگرش، منتقد ادبی بر گستره‌ی معناهای ممکن یک متن در طول تاریخ با درنظر گرفتن طیف مخاطبان آن و خاستگاه فرهنگی و اجتماعی‌شان متمرکز می‌شود. لیکن یکی از کارکردهای مهم توجه به عنصر خواننده، نقش و تأثیر آن بر ساختار متن در مرحله‌ی شکل‌گیری است. مخاطب فرضی در معنای گسترش‌یافته‌ی فضای دریافت‌کننده‌ی یک متن، قادر است نویسنده را در مرحله پیش از تولید متن به‌نحوی تحت تأثیر قرار دهد که ساختار متن تولیدشده در نهایت دارای بیشترین مطابقت با افق انتظارات او باشد. مقاله پیش رو، در سایه‌ی این نگرش، دو قصیده از سعدی را به‌روش تحلیل کیفی بازخوانی کرده ‌است. سعدی در سوگ زوال خلافت عباسیان پس از حمله‌ی مغول به بغداد، دو مرثیه‌ی فارسی و عربی سروده است که می‌توان ساختار فرم و محتوای آنها‌ را با محوریت قراردادن عنصر «خواننده‌» مطالعه و مقایسه‌ نمود. نقش و تأثیر خواننده در آفرینش هر یک از آن دو متن ادبی به ‌گونه‌ای است که از درون‌مایه‌ و چهار بخش موضوعی مشترک، شامل وصف واقعه‌ی بغداد و سوگواری بر آن، حیات باقی در بهشت، تقدیرگرایی و مدح ابوبکر بن سعد بن زنگی، مضامین مختلف و ناهمسان، چه از نظر محتوایی و چه آماری، برساخته می‌شود. این پژوهش، نشان می‌دهد که سوگ‌نامه در برابر مخاطبان دیار عرب، رویکردی آکنده از عواطف و احساسات جریحه‌دار شده و همدلانه دارد، لیکن برای مخاطبان جان‌به‌دربرده از غارتی چنین، در فضای حکومت اتابکان فارس تحت سلطه‌ی ایلخانان محتاطانه سخن می‌گوید.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

• مرثیه‌ی فارسی سعدی در سوگ بغداد
• مرثیه‌ی عربی سعدی در سوگ بغداد
• نقد خواننده‌محور
• خواننده‌ی فرضی

عنوان مقاله [English]

The Role of the Implied Reader in the Composition of Two Elegies about Baghdad by Sa'di

نویسندگان [English]

• Mohammadhasan Hasanzade Niri, ¹
• Fatemeh Golbabaee ²

¹ Associate Professor of Persian Language and Literature Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

² Ph.D. Candidate in Persian language and literature faculty in Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

چکیده [English]

 The reader-response approach to literary criticism focuses on the active role of the reader in shaping the meaning of a text. This approach examines how readers, influenced by their cultural, social, and historical contexts, interpret and respond to a literary work. Unlike traditional forms of literary criticism, which prioritize authorial intent or the intrinsic qualities of the text, the reader-response theory emphasizes the dynamic interaction between the text and its audience. In this framework, the reader's background, beliefs, and expectations directly influence the interpretation of the text. Additionally, a key function of this approach is analyzing how the implied reader influences the creation of a text, even at the pre-writing stage. This study explores this concept through two elegies by Sa’di, the Iranian classical poet, written in Persian and Arabic. It investigates how Sa’di adapted each poem to address the unique cultural contexts of their respective audiences. This analysis demonstrates the central role of the audience in not only interpreting the texts, but also guiding their creation.
 
 




 

کلیدواژه‌ها [English]

• Sa’di's Persian elegy
• Sa’di's Arabic elegy
• reader-response criticism
• implied reader