نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• خدیجه سادات طباطبایی ¹
• حسن اکبری بیرق ²

¹ دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان، کارمند رسمی آموزش وپرورش شهرستان سمنان، سمنان، ایران

² دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

 
اندیشه‌­های الهیاتی در متون نظم فارسی، غنای­ خاصی به آنها بخشیده است؛ به‌گونه‌ای که می­توان با تأمل در آنها، تحولات فکری در حوزه‌ی الهیات و کلام اسلامی‌ایرانی را به دست آورد. مصیبت­نامه‌ی عطار نیز سرشار از آموزه‌­های دینی، کلامی و عرفانی است. به­منظور بازسازی نظام الهیاتی عطار، فقراتی از این اثر که بر مضامین الهیاتی دلالت دارند، استخراج و با استفاده از روش تحلیل محتوا، دسته­بندی شده­اند. در مواردی نیز برای تصدیق حکم، به دیگر آثار عطار نیز استناد شده ­­است. به نظر می­رسد مشرب عرفانیِ «وحدت وجودی»، هسته مرکزی سامانه‌ی یزدان­‌شناختی عطار را تشکیل می­دهد. کاربست مفاهیم الهیاتی در نظام فکری عطار، به­گونه‌ای است که تطابق کامل بین صفات و ذات الهی وجود ندارد. به باور او، اسما و صفات الهی از طریق منطق عقلانی درک نمی­شوند که چنین رویکردی برگرفته از آرای اشاعره است. او گاه وجود حق را یک ذات می­داند که دارای صفات متعدد است که انعکاسی از آرای معتزله است و گاه نیز صفات خداوند را، نه عین ذات و نه غیر ذات مقدسش می­داند؛ بلکه قائم به ذات احدیت می­داند که طنینی اشعری دارد. به­علاوه، عطار در مسئله­ی رؤیت خداوند نیز، دیدگاهی متناقض دارد که نسبت­دادن او به یکی از مکاتب کلامی را دشوار می­سازد.
 
 

کلیدواژه‌ها

• اسما و صفات الهی
• الهیات اشعری
• الهیات معتزلی
• عطار نیشابوری
• مصیبت ­نامه

عنوان مقاله [English]

Explanation of Attar's Theological System with Emphasis on Mosibat-nameh (Divine Names and Attributes)

نویسندگان [English]

• Khadijeh Sadat Tabatabaee ¹
• Hasan Akbari beiragh ²

¹ Ph.D. student of Persian language and literature of Semnan University, official employee of education and upbringing of Semnan city, Semnan, Iran

² Associate Professor of the Teaching Department of Persian Language and Literature @ Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Semnan, Iran

چکیده [English]

The beliefs of most religions begin with a form of anthropomorphism of God (Shahrastani, 1421: 108). Consequently, various philosophical perspectives have emerged to justify divine names and attributes, leading to diverse conceptualizations of God. Additionally, political factors have historically influenced theological discussions concerning divine governance over human affairs (Armstrong, 1385: 261). The emergence of various theological schools, such as Mu‘tazilism and Ash‘arism, reflects the impact of these debates among intellectuals. Both Mu‘tazilites and Ash‘arites sought to reconcile religious experience with rational thought through different approaches. The implications of these theological discussions extended beyond scholars and jurists, influencing poets and Sufi mystics as well (Ghani, 1340: 492–493). Attar is considered one of the influential figures in shaping certain major theological currents. Thus, examining the theological framework underlying his works is of particular significance. This study aims to analyze the theological themes in Mosibat-nameh and elucidate Attar’s views regarding divine names, attributes, and actions.
 
 
 




 

کلیدواژه‌ها [English]

• Divine Names and Attributes
• Ash'ari theology
• Mu'tazilite theology
• Attar of Nishapur
• Mosibat-nameh