نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• خدیجه سادات طباطبایی ¹
• حسن اکبری بیرق ²

¹ دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان، کارمند رسمی آموزش وپرورش شهرستان سمنان، سمنان، ایران

² دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

اندیشه های الهیاتی در متون نظم فارسی، غنای خاصی به آنها بخشیده‌است؛ به گونه ای که می توان با تأمل در آن ها، تحولات فکری در حوزه الهیات و کلام اسلامی-ایرانی رابه دست آورد. مصیبت نامه عطّار نیز سرشار از آموزه های دینی، کلامی و عرفانی است. به منظور بازسازی نظام الهیاتی عطّار، فقراتی از این اثر که بر مضامین الهیاتی دلالت دارند، استخراج و با استفاده از روش تحلیل محتوا، دسته بندی شده اند. در مواردی نیز برای تسجیل حکم، به دیگرآثار عطّار نیز استنادشده است. به نظر می رسد مشرب عرفانیِ «وحدت وجودی»، هسته مرکزی سامانه یزدان شناختی عطّار را تشکیل می دهد. کاربست مفاهیم الهیاتی در نظام فکری عطّار، به گونه‌ای است که تطابق کامل بین صفات و ذات الهی وجود ندارد. به باور او، اسما و صفات الهی از طریق منطق عقلانی درک نمی شوند که چنین رویکردی برگرفته از آراء اشاعره است. او گاه وجود حق را یک ذات می داند که دارای صفات متعدد استکه انعکاسی از آراء معتزله است وگاه نیز صفات خداوند را، نه عین ذات و نه غیر ذات مقدسش می داند؛ بلکه قائم به ذات احدیت است که طنینی اشعری دارد. به علاوه، عطّار در مسألۀ رؤیت خداوند نیز، دیدگاهی متناقض دارد، که نسبت دادن او به یکی از مکاتب کلامی را دشوار می سازد.

کلیدواژه‌ها

• اسماء و صفات الهی
• الهیات اشعری
• الهیات معتزلی
• عطّار نیشابوری
• مصیبت نامه

عنوان مقاله [English]

Uncovering the Theological Depths of Attar's Mosibatname (Divine Names and Attributes)

نویسندگان [English]

• Khadijeh Sadat Tabatabaee ¹
• Hasan Akbari beiragh ²

¹ Ph.D. student of Persian language and literature of Semnan University, official employee of education and upbringing of Semnan city, Semnan, Iran

² Associate Professor of the Teaching Department of Persian Language and Literature @ Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Semnan, Iran

چکیده [English]

The infusion of theological concepts into Persian poetic works has been instrumental in enriching their substance and providing profound insights into the evolution of Islamic-Iranian theology. Attar's Mosibatname brims with religious, theological, and mystical teachings. This study seeks to unravel the theological framework of Attar by meticulously identifying and categorizing relevant passages from Mosibatname, employing content analysis as the primary means of inquiry. Additionally, correlations with Attar's other works are drawn upon to substantiate the findings. The analysis advances the notion that the doctrine of "existential unity" forms the focal point of Attar's theological perspective. In his intricate system of thought, there exists no discernible dichotomy between God's attributes and His essence, a standpoint shaped by the tenets of Ash'arite theology. Attar contends that the comprehension of divine names and attributes transcends rational logic alone. On occasion, he portrays God's existence as a singular essence with multiple attributes, aligning with Mu'tazilite views. Conversely, he also depicts God's attributes as neither entirely synonymous with nor completely distinct from His essence, indicating an Ash'arite influence. Moreover, Attar's ambivalence on the issue of the God's vision complicates the classification of his theological stance within a specific doctrinal school.

کلیدواژه‌ها [English]

• Divine Names and Attributes
• Ash'arite Theology
• Mu'tazilite Theology
• Attar of Nishapur
• Mosibatname