رویکردی انتقادی به نوع حَماسی در ادبیّات فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه یزد

2 دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

آیا تشریح و تبیین نوع حماسی در ادبیّات فارسی سابقه¬ای داشته است؟ در تعریف کلیشه¬ای، مکرّر و نسبتاً غربی این نوع در ایران، کلیّت و پیکره¬ی میراث ادب فارسی مورد توجّه بوده است؟ نگرش¬های شاهکاراندیشانه و نخبه¬گرای پژوهندگان تا چه میزان در تعیین مختصّات مطلق و تغییرناپذیر نوع حماسی اثرگذار بوده است؟ در پی پاسخ بدین پرسش¬ها، جُستار حاضر در دو بخش کوشیده، نگاهی انتقادی به¬نوع حماسی فارسی داشته باشد. بخش نخستین مروری بر توصیف ¬نوع ادبی و چگونگی تکوین این دانش در غرب داشته و به¬دنبال آن نظرات مؤثّر و متفاوت ناقدان این رویکرد مطرح شده است. برآیندهای این بخش ناظر بر کارکردهای تنظیم¬کننده، تأویل¬گرا و معناساز انواع، تغییر و دگرگونی گونه¬ها و تعلّق ذاتی و همیشگی آثار به انواع مادر در عین تحوّل صوری و معنایی آن¬هاست. در بخش پسین، ابتدا به¬تحلیل ماهیّت حماسه پرداخته¬ و وجوه اشتراک و افتراق تعاریف موجود از این نوع نشان داده شده، سپس دیدگاه جلال خالقی مطلق نسبت به¬نوع حماسی ¬معرّفی و بررسی شده است. در فرجام نیز با تکیه بر همین دیدگاه اخیر و نظریّه¬ی انواع ادبی معاصر، از دو منظر ماهیّت زبانی و تأثیر نگرش شاهکاراندیشی و نخبه¬گرایی، نوع حماسی در بوته¬ی نقد قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

رویکردی انتقادی به نوع حَماسی در ادبیّات فارسی

چکیده [English]

In Persian literature genre of epic has been explained? In the stereotypical, repetitive and relatively Western Definition of Epic genre in Iran, Heritage of Persian literature has been considered generally? How much elitist attitudes and masterpiece sighted of researchers influenced in the fixed and immutable characteristics of the epic genre? Looking for answers to these questions, this article has attempted in two parts give a critical review about epic genre. In first part, literary genre describing and forming condition of this science in the West has reviewed and followed that effective and different critic opinions of this approach has been considered. Results of this section related to Regulatory, Interpretative and meaning maker functions, genres Transformation and changes and natural and permanently belonging of works to dominant genre in the same formal and semantic their change. In next section, nature of epic has analyzed and disclosed Similarity and difference dimensions of existing definitions of epic, then has been introduced and analyzed Jalal Khaleghi Motlagh's opinion about epic genre. In the end by relying on this recent view and contemporary literary genre theory, from two aspects of language nature and elitist attitudes and masterpiece sighted influence, analyzed epic genre. Final result of this critical approach introduced prose epic genre.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary genre
  • epic
  • definitions and opinions review
  • language nature
  • elitist Attitudes

مراجع

آیدنلو، سجّاد. (1388الف). از اسطوره تا حماسه (هفت گفتار در شاهنامه­پژوهی). تهران: سخن.
ــــــــــــ. (1388ب). متون منظوم پهلوانی. تهران: سمت.
ارسطو. (1387). ارسطو و فنّ شعر. ترجمه­ی عبدالحسین زرّین­کوب، تهران: امیرکبیر.
ایبرمز، می‌یر هاوارد و گالت هرفم، جفری. (1387). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی. ترجمه­ی سعید سبزیان مرادآبادی، تهران: رهنما.
پورنامداریان، تقی.(1386). «انواع ادبی در شعر فارسی». دوفصل‌نامه­ی دانشکده‌ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه قم، سال1، شماره‌ی3، صص7-22.
ترابی، محمّد. (1377). «شکل­گیری چهره­ی پهلوان در حماسه­ی ملّی». فصل‌نامه‌ی زبان و ادب دانشگاه علّامه طباطبایی، سال 3، شماره‌ی 4، صص8-19.
جعفرپور، میلاد. (1389). «سبک­های ازدواج در سمک عیار (مقایسه‌ی برخی گزاره­ها با رویکردهای فمینیستی)». فصل‌نامه‌ی نقد ادبی دانشگاه تربیت مدرّس، سال3، شماره‌ی 11-12، صص 143-170.
جعفرپور، میلاد و علوی­مقدّم، مهیار. (1390الف). «بررسی تطبیقی عناصر آیینی و جنگاوری در شاهنامه و سمک عیار». فصل‌نامه‌ی جستارهای ادبی دانشگاه فردوسی مشهد، سال 44، شماره‌ی 4، صص 51-84.
جعفرپور، میلاد و فسنقری، حجّت­اله. (1390ب). «بررسی سبک محتوایی بن­مایه­های حماسی سمک عیار». فصل‌نامه‌ی تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر فارسی بهار ادب، سال 4، شماره‌ی 2، پیاپی12، صص157-176.
جعفرپور، میلاد و علوی­مقدّم، مهیار.(1391الف). «ساختار بن­مایه­های داستانی امیرارسلان». فصل‌نامه‌ی متن­شناسی ادب فارسی دانشگاه اصفهان، سال 48، شماره‌ی 2 پیاپی14، صص39-60.
جعفرپور، میلاد و محمّدیان عبّاس. (1391ب). «ساختار بن­مایه­ها در حسین کُرد شبستری، شیروَیه ­نامدار و مَلِک جمشید». دوفصل‌نامه‌ی ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 16، شماره‌ی 33، صص 47-85.
جواری، محمّدحسین و آسیب­پور، محسن. (1387). «طبقه­بندی انواع ادبی از منظر نظریّه‌پردازان مکتب رومانتیسم». دوفصلنامه­ی نقد زبان و ادبیّات خارجی دانشگاه شهید بهشتی، سال1، شماره‌ی1، صص33- 55.
حسن­آبادی، محمود.(1386). «سمک عیّار افسانه یا حماسه؟ (مقایسه­ی سازه­شناختی سمک عیار و شاهنامه­ی فردوسی». فصل‌نامه‌ی دانشگاه فردوسی مشهد، سال40، شماره‌ی 158 (3)، صص37- 56.
حسن­آبادی، محمود. (1387). «حماسه و هیاهو (شیوه انتقال حماسه‌ها در مقایسه سازه شناختی سمک عیار، ابومسلم­نامه و شاهنامه­ی فردوسی». دوفصلنامه­ی ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال12، شماره‌ی 23 (پیاپی20)، صص19-58.
خالقی مطلق، جلال. (1386). حماسه (پدیده­شناسی تطبیقی شعر پهلوانی). تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
دوبرو، هدر. (1389). ژانر (نوع ادبی). ترجمه­ی فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
دوستخواه، جلیل. (1384). فرآیند تکوین حماسه­ی ایران. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
زرقانی، مهدی. (1388الف). «طرحی برای طبقه­بندی انواع ادبی در دوره­ی کلاسیک». فصل‌نامه‌ی پژوهش­های ادبی، سال 6، شماره‌ی 24، صص81-105.
________. (1388ب). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی (تطوّر دگردیسی­ ژانرها تا میانه‌ی سده­ی پنجم به­ انضمام نظریّه­ی تاریخ ادبیّات). تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1372). «انواع ­ادبی و شعر ­فارسی». فصل‌نامه‌ی رشد­ آموزش ادب فارسی، سال8، شماره‌ی1 پیاپی32، صص4-9.
شمیسا، سیروس. (1387). انواع ادبی. چ3 (ویرایش4)، تهران: میترا.
صرفی، محمّدرضا و دیگران.(1387). «انواع ادبی در حماسه­های ملّی ایران». فصل­نامه­ی گوهر گویا دانشگاه اصفهان، سال2، شماره‌ی3 پیاپی7، صص1-32.
علوی­مقدّم، مهیار. (1377). نظریّه­های نفد ادبی معاصر (صورت­گرایی و ساختارگرایی، با گذری بر کاربرد این نظریّه­ها در زبان و ادب فارسی). تهران: سمت.
فرشیدورد، خسرو. (1358). «انواع ادبی در اروپا و ایران، پژوهشی در نقد تطبیقی و مقایسه‌ای». فصل‌نامه‌ی دانشگاه تهران، سال 26، شماره‌ی  99-100، صص42-69.
قاسمی­پور، قدرت. (1389). «وجه در برابر گونه: بحثی در قلمروی نظریّه­ی انواع ادبی». فصل‌نامه‌ی نقد ادبی، دانشگاه تربیت مدرّس، سال3، شماره‌ی 10، صص63-89.
ـــــــــــــــــ.(1391). «درآمدی بر نظریّه­ی گونه­های ادبی». فصلنامه­ی ­ ادب­پژوهی  دانشگاه گیلان، سال 6، شماره‌ی 19، صص29-56.
مارتین، والاس. (1389). نظریّه­های روایت. ترجمه­ی محمّد شهبا، تهران: هرمس.
مختاری، محمّد. (1379). حماسه در رمز و راز ملّی. تهران: توس.
مرتضوی، منوچهر. (1385). فردوسی و شاهنامه. تهران: توس.
ولک، رنه و وارن، آوستن. (1382). نظریّه­ی ادبیّات. تهران: علمی­وفرهنگی.
یاوری، هادی. (1390). از قصّه به رمان (بررسی امیرارسلان به ­منزله­ی متن گذار از دوران قصّه به ­عصر رمان). تهران: سخن.
Chandler, Daniel. (1997). An Introduction to Genre Theory, [database on-line] URL http://www.aber.ac.uk/media/Documents/ intgenre/ chandler_ genre_ theory. pdf.
Duff, David. (2000). Modern genre Theory, 1st Ed, United Kingdom: Pearson Education Limited.
Bowra, Sir Cecil Maurice. (1952). Heroic Poetry, 1st Ed, London: Macmillan & Company Limited.
King, Neil & king, Sarah. (2002). Dictionary of literature in English, 1st pub, USA: Fitzroy Dearborn publishers.
Miller, Dean A. (2000). Epic Hero, 1st Ed, USA: Johns Hopkins University Press.
Preminger, Alex & others. (1993). the new Princeton Encyclopedia of poetry and poetics, 1st Ed, United States of America: Princeton university press.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار