تجربه‌ی دینی حافظ شیرازی بر اساس نظریه‌ی گلاک و استارک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه مازندران

چکیده

تجربه‌ی دینی حافظ شیرازی بر اساس نظریه‌ی گلاک و استارک
 
علی‌اکبر باقری‌خلیلی*          سهراب قهّارپورگتابی** 
دانشگاه مازندران
چکیده
چالش‌های دین در دنیای مدرن و دفاع به ویژه جامعه‌شناسان از کارکردها اجتماعی دین، موجب شد تا جامعه‌شناسی دین در حوزه‌ی پژوهش‌های دینی شکل گیرد و پژوهش‌گران این حوزه را بر آن دارد تا راه‌کارهایی برای عملیاتی و اجرایی کردن دین، ارائه نمایند و کارکردهای آن را در مناسبات و تعاملات اجتماعی نشان دهند. لذا، از این رهگذر برای دین ابعاد متعدّدی مطرح نموده و آن را به عنوان پدیده‌ای چند بُعدی، معرّفی کردند. نظریه‌ی گلاک و استارک از جمله مهم‌ترین نظریه‌های مطرح در حوزه‌ی مذکور است. در این نظریه برای دین پنج بعد، ذکر شده:1. اعتقادی؛ 2. مناسکی؛ 3. تجربی؛ 4. فکری 5. پیامدی. تجربه‌ی دینی از عناصر مشترک همه‌ی ادیان و یکی از ابعاد مهم دین و در حکم جوهر آن می‌باشد. در تجربه‌ی دینی بر احساس که منبع ژرف دین است تأکید می‌گردد. در حقیقت، بعد تجربی دین شیوه‌ای برای احساس حضور خداوند در درون می‌باشد. گلاک و استارک برای تجربه‌ی دینی چهار شاخص برشمردند:1. شناخت؛ 2. توجّه؛ 3. ایمان و 4. ترس و بیش‌تر، کارکردهای اجتماعی آن‌ها را مورد توجه قرار دادند. حافظ شیرازی، به عنوان شاعرِ مسلمانِ عارف، صاحب تجربه‌های دینی است. شناخت حافظ، شهودی و مبتنی بر شیوه‌ی عاشقانه است. عشق در تجربه‌ی حافظ، پدیدآورنده‌ی پایدارترین نظام اجتماعی استوار بر مناسبات و تعاملات انسانی است و توجّه یا نیایش، بیداری و تعادل در رفتار اجتماعی را در پی دارد. ایمان، تعیین‌کننده‌ی نحوه‌ی عمل و معنابخش زندگی است و عدالت محوری و عمل‌گرایی، دو کارکرد عمده‌ی اجتماعی ایمان حافظ است. ترس در تجربه دینی حافظ راهی ندارد و حافظ امید را به جای آن می‌نشاند؛ زیرا ترس مربوط به آینده است؛ در حالی که حافظ اهل اغتنام فرصت و طالب زندگی در زمان حال است.




* دانشیار زبان و ادبیّات فارسی.   aabagheri@umz.ac.ir(نویسنده‌ی مسئول)


**  کارشناس ارشد زبان و ادبیّات فارسی. Afarinesh_1385@yahoo.com
تاریخ دریافت مقاله: 3/2/91                 تاریخ پذیرش مقاله: 6/10/91

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

تجربه‌ی دینی حافظ شیرازی بر اساس نظریه‌ی گلاک و استارک

نویسندگان [English]

  • aliakbar bagheri khalili
  • sohrab ghaharpour
چکیده [English]

Hafez Shirazi’s Religious Experience Based on Gelak and Stark’s Theory
 
A. Bagheri Khalili*        S. Ghahharpour Gatabi**
Mazandaran University
Abstract
The religious challenges in the modern world and the sociologists' defense of social performance of religion lead to the formation of the sociology of religion in the field of religion studies and make the researchers of this field propose some ways to make religion practical and show its practicality in social performances. Thus, from this perspective, religion is considered multidimensional. Gelak and Stark's theories are considered as influential theories in this field. Five dimensions are considered for religion in their theory: one is related to belief, another one is ritual, the third one is experimental, the forth one is mental and the fifth one is consequential. Religious experience is a common feature in all religions and is the essence of religion. In religious experience the emphasis is on emotion which is the deep source of religion. In other words, the experimental dimension of religion refers to the way one feels God in his heart. Gelark and Stark present four factors for religious experiment: recognition, attention, faith, and fear and mostly study their social applications. Hafez Shirazi, as a Muslim and a mystic poet, has religious experience. Hafez' understanding is based on intuition and love. Love in Hafez’ experience creates the most stable social system which is based on human relations leading to pray, awareness and balance in social interactions. Faith shows us how to behave and gives meaning to life. Justice and practicality are two important functions of Hafez's social religion. Fear has no way in religious experience of Hafez and he replaces it with hope, since fear associates with future while Hafez seizes the day and appreciates living at the present moment.

 



* Associate Professor of Persian Language & Literature,  aabagheri@umz.ac.ir


** M.A. of Persian Language & Literature, Afarinesh_1385@yahoo.com  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: religious experience
  • Hafez
  • Gelak and Stark
  • recognition
  • attention
  • faith
  • hope

مراجع

قرآن مجید. (1386). ترجمه‌ی مهدی الهی قمشه‌ای، تهران: اسوه.
استامپ، النور و دیگران. (1383). درباره‌ی دین. ترجمه‌ی مالک حسینی و دیگران، تهران: هرمس. 
الیاده، میرچا. (1372). دین‌پژوهی. ترجمه‌ی بهاءالدّین خرّمشاهی، دوجلد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
باقری خلیلی، علی اکبر. (1388الف). «بررسی ابعاد دینداری حافظ شیرازی بر اساس الگوی کلاک و استارک مبنی بر دین، پدیده‌ای چند بُعدی».جستارهای ادبی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره‌ی 167، صص 27- 52.
باقری خلیلی، علی اکبر. (1388ب). «مبانی عیش و خوش‌دلی در غزلیّات حافظ شیرازی». فصلنامهی پژوهش‌های ادبی، سال 6، شماره‌ی 24، صص 9 – 34.
پراودفوت، وین. (1383). تجربه‌ی دینی. ترجمه‌ی عباس یزدانی، قم: کتاب طه.
جیمز، ویلیام. (1356). دین و روان. ترجمه‌ی مهدی قائمی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب .
حافظ شیرازی، شمس‌الدّین محمد. (1377). دیوان. تصحیح قزوینی و غنی، به کوشش عبدالکریم جربزه دار، تهران: اساطیر.
خرّمشاهی، بهاءالدّین. (1387). حافظ. تهران: ناهید.       
خرّمشاهی، بهاءالدّین. (1384). ذهن و زبان حافظ. تهران: ناهید.
رابرتسون، یان. (1374).درآمدی بر جامعه. ترجمه‌ی حسین بهروان، مشهد: آستان قدس رضوی.
ریچارد مایلز، توماس. (1383). تجربه‌ی دینی. ترجمه‌ی جابر اکبری، تهران: سهروردی.
زاکرمن، فیل. (1384). درآمدی بر جامعه‌شناسی دین. ترجمه‌ی خشایار دیهیمی، تهران: لوح فکر.
سجّادی، سیّدجعفر. (1362). فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.  
سراج‌زاده، سیّدحسین. (1384). چالش‌های دین و مدرنیته. تهران: طرح نو.
شجاعی زند، علیرضا. (1380). دین، جامعه و عرفی شدن. تهران: مرکز.
غنی، قاسم. (1383). تاریخ تصوف در اسلام. دو جلد، تهران: زوّار.
فراستخواه، مسعود. (1377). دین و جامعه. تهران: شرکت سهامی انتشار.
فعّالی، محمّدتقی. (1380). «آیا دین فقط تجربه‌ی دینی است؟». دوماه‌نامه‌ی رواق
اندیشه، شماره‌ی5، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، صص41-64. 
قدردان قراملکی، محمّدحسن.(1381). «حقیقت وحی، تجربه‌ی دینی یا عرفانی». فصل نامه‌ی قبسات، سال­7، شماره­ی4، پیاپی26، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، صص51-65.
گوهرین، سیّدصادق. (1368). شرح اصطلاحات تصوّف. تهران: زوّار.
لاما، دالایی و هواردسی، کاتلر.(1383). هنر شادمانگی. ترجمه‌ی تینا حمیدی و نغمه میزانیان، تهران: قطره.
محمدرضایی، محمد.(1381). «نگاهی به تجربه‌ی دینی». فصل‌نامه‌ی قبسات، سال 7، شماره­ی4، پیاپی26، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی، صص3 – 22.
مرتضوی، منوچهر. (1384). مکتب حافظ. تهران: ستوده.
ملکیان، مصطفی. (1387). مشتاقی و مهجوری. تهران: نگاه معاصر.
نیکلسون، رینولد الین. (1382). تصوّف اسلامی و رابطه‌ی انسان و خدا. ترجمه‌ی محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
وبر، ماکس. (1371). اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری. ترجمه‌ی عبدالمعبود انصاری، تهران: سمت.
وولف، دیوید ام. (1386). روان‌شناسی دین. ترجمه‌ی محمّد دهقانی، تهران: رشد.
همیلتون، ملکوم. (1377). جامعه‌شناسی دین. ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: تبیان.
هوازن قشیری، عبدالکریم. (1381). ترجمه‌ی رساله‌ی قشیریّه. ترجمه‌ی ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع الزّمان فروزان‌فر، تهران: علمی و فرهنگی.  
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار