شعر پژوهی(بوستان ادب)

موضوع اساسی در این مقاله فراهنجاری نحوی در دیوان شمس است که شگفتی و تنوعِ خاصّی به غزلهای وی میبخشد. نگارنده، پس از پرداختن به موضوعاتِ آشناییزدایی و برجستهسازی بهعنوان مباحث مقدّماتی، ... بیشتر موضوع اساسی در این مقاله فراهنجاری نحوی در دیوان شمس است که شگفتی و تنوعِ خاصّی به غزلهای وی میبخشد. نگارنده، پس از پرداختن به موضوعاتِ آشناییزدایی و برجستهسازی بهعنوان مباحث مقدّماتی، مقاله را با تأکید بر مشخّصههایی چون: تطبیق صفت با موصوف، عدم مطابقت نهاد با فاعل، ایجاد پرش ضمیر، گسترش دادنِ جزء اوّل فعل و نیز با طرح مؤلّفههایی نظیرِ قلبِ نحوی، مطابقهی فاعلی، چینشِ واژگانی، استعمال هنریِ فعلهای مرکب بهعنوان عناصر نظمآفرین، بیان میکند که مولانا قصد دارد ضمن ایجادِ آشناییزدایی و درنگ هنری، خواننده را برای کشف مقاصد زیباشناسی انحرافات و سرپیچیهای نحوی خود که عبارت است از القاء مفهوم کثرت و تنوّع و گریز از محدودیّتها، ترغیب کند و نیز مخاطب را در رسیدن به شکل هنری خود از طریقِ توجّه به نقشِ عناصر نظمآفرین راهنمایی نماید. نتیجه آنکه: تصرّفات و نوآوریهای نحویِ مولوی در دیوان شمس، که بهواسطهی انعطافپذیریِ زبان فارسی و بهسببِ ضرورتِ وزنی، داشتنِ زبان حماسی، الهامگیری از زبان مردم، ناخودآگاهی و ... صورت میگیرد، از آنرو که توانسته صورتهای ذهنی مولوی را درست و کامل به مخاطب منتقل کند، زیبا، هنری و پذیرفتنی است.واژههای کلیدی: فراهنجاریِ نحوی، بلاغت، آشناییزدایی، برجستهسازی، دیوان شمس، مولوی

تجربه‌ی دینی حافظ شیرازی بر اساس نظریه‌ی گلاک و استارک

علی اکبر باقری خلیلی؛ سهراب قهارپور

دوره 5، شماره 3 ، آذر 1392، صفحه 23-44

https://doi.org/10.22099/jba.2013.1519

چکیده

تجربه‌ی دینی حافظ شیرازی بر اساس نظریه‌ی گلاک و استارک علی‌اکبر باقری‌خلیلی* سهراب قهّارپورگتابی** دانشگاه مازندرانچکیدهچالش‌های دین در دنیای مدرن و دفاع به ویژه ... بیشتر تجربه‌ی دینی حافظ شیرازی بر اساس نظریه‌ی گلاک و استارک علی‌اکبر باقری‌خلیلی* سهراب قهّارپورگتابی** دانشگاه مازندرانچکیدهچالش‌های دین در دنیای مدرن و دفاع به ویژه جامعه‌شناسان از کارکردها اجتماعی دین، موجب شد تا جامعه‌شناسی دین در حوزه‌ی پژوهش‌های دینی شکل گیرد و پژوهش‌گران این حوزه را بر آن دارد تا راه‌کارهایی برای عملیاتی و اجرایی کردن دین، ارائه نمایند و کارکردهای آن را در مناسبات و تعاملات اجتماعی نشان دهند. لذا، از این رهگذر برای دین ابعاد متعدّدی مطرح نموده و آن را به عنوان پدیده‌ای چند بُعدی، معرّفی کردند. نظریه‌ی گلاک و استارک از جمله مهم‌ترین نظریه‌های مطرح در حوزه‌ی مذکور است. در این نظریه برای دین پنج بعد، ذکر شده:1. اعتقادی؛ 2. مناسکی؛ 3. تجربی؛ 4. فکری 5. پیامدی. تجربه‌ی دینی از عناصر مشترک همه‌ی ادیان و یکی از ابعاد مهم دین و در حکم جوهر آن می‌باشد. در تجربه‌ی دینی بر احساس که منبع ژرف دین است تأکید می‌گردد. در حقیقت، بعد تجربی دین شیوه‌ای برای احساس حضور خداوند در درون می‌باشد. گلاک و استارک برای تجربه‌ی دینی چهار شاخص برشمردند:1. شناخت؛ 2. توجّه؛ 3. ایمان و 4. ترس و بیش‌تر، کارکردهای اجتماعی آن‌ها را مورد توجه قرار دادند. حافظ شیرازی، به عنوان شاعرِ مسلمانِ عارف، صاحب تجربه‌های دینی است. شناخت حافظ، شهودی و مبتنی بر شیوه‌ی عاشقانه است. عشق در تجربه‌ی حافظ، پدیدآورنده‌ی پایدارترین نظام اجتماعی استوار بر مناسبات و تعاملات انسانی است و توجّه یا نیایش، بیداری و تعادل در رفتار اجتماعی را در پی دارد. ایمان، تعیین‌کننده‌ی نحوه‌ی عمل و معنابخش زندگی است و عدالت محوری و عمل‌گرایی، دو کارکرد عمده‌ی اجتماعی ایمان حافظ است. ترس در تجربه دینی حافظ راهی ندارد و حافظ امید را به جای آن می‌نشاند؛ زیرا ترس مربوط به آینده است؛ در حالی که حافظ اهل اغتنام فرصت و طالب زندگی در زمان حال است.* دانشیار زبان و ادبیّات فارسی. aabagheri@umz.ac.ir(نویسنده‌ی مسئول)** کارشناس ارشد زبان و ادبیّات فارسی. Afarinesh_1385@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 3/2/91 تاریخ پذیرش مقاله: 6/10/91

تاثیر جنسیت بر زبان زنان معاصر

قدسیه رضوانیان؛ سروناز ملک

دوره 5، شماره 3 ، آذر 1392، صفحه 45-70

https://doi.org/10.22099/jba.2013.625

چکیده

بررسی تأثیر جنسیت‌ بر زبان زنان شاعر معاصر قدسیه رضوانیان* سروناز ملک**دانشگاه مازندرانچکیدهاکثر محققان رشته‌های زبان‌شناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی زبان و ... بیشتر بررسی تأثیر جنسیت‌ بر زبان زنان شاعر معاصر قدسیه رضوانیان* سروناز ملک**دانشگاه مازندرانچکیدهاکثر محققان رشته‌های زبان‌شناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی زبان و منتقدان فمینیست بر این باورند که بین زبانِ زنان و مردان، تفاوت‌های آوایی، واژگانی و نحوی وجود دارد. گروهی این تفاوت را ناشی از تفاوت‌های فیزیولوژیکی زنان و مردان و اختلاف پایگاه اجتماعی و عوامل فرهنگی مسلط بر جامعه می‌دانند و گروهی دیگر، منشأ آن را اعمال نفوذ و دخالت مردان در زبان، تلقی کرده‌اند که منجر ‌به پیدایش نوعی زبان مرد‌سالار شده است؛ از‌این‌رو در این پژوهش سعی شده است تا تأثیر جنسیت بر زبان ده شاعر زن معاصر ایرانی مورد بررسی قرار گیرد. ابتدا یک یا دو مجموعه‌ی شعر از شاعران موردنظر به ‌صورت‌ تصادفی انتخاب شد، سپس شعرشان در سه سطح آوایی، واژگانی و نحوی، مورد تجزیه ‌و تحلیل قرار گرفت و نتیجه این شد که به ‌علت وجود تفاوت میان زنان و مردان از لحاظ پایگاه اجتماعی و ممیّزه‌های زیست‌‌شناختی، زنان شاعر به ‌شکل قابل توجّهی از واژگان‌ جنسیت‌زده‌ استفاده می‌کنند و در اغلب موارد، از این نوع واژگان‌ برای بیان مضامین‌ حسی- عاطفی و اعتراض به وضعیت زنان در جامعه بهره می‌برند. در سطح آوایی، با توجّه به بافتی خاص‌، به‌ همراه‌ واژگانی که نشانی از جنسیت‌‌گرایی دارد و مضامین رمانتیکی که معمولاً از سوی زنان مورد توجّه قرار می‌گیرد، صامت‌ها و مصوت‌هایی خاص در شعرشان زنانه‌ جلوه می‌کند. سطح نحوی با توجه به نقش بینافردی در چارچوب نظریه‌ی نقش‌گرای هالیدی مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که زنان شاعر اساساً از جمله‌های پرسشی، تأکیدی و دستورمند استفاده می‌کنند؛ هرچند نمی‌توان به‌وضوح، مشخص ساخت که آنان این نوع جمله‌ها را برای منتقل‌کردن چه مضامین و اندیشه‌هایی به خواننده به‌کار گرفته‌اند، وقتی رویکرد محتواگرایانه است، جمله‌ها بیشتر دستورمند هستند.* دانشیار زبان و ادبیات فارسی Ghrezvan@umz.ac.ir (نویسنده‌ی مسئول)** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی malek.sarvenaz@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 21/3/91 تاریخ پذیرش مقاله: 6/10/91

شعر عرفانی و صوفیانه در دوره مشروطیت

احمد رضی؛ هادی قلی زاده

دوره 5، شماره 3 ، آذر 1392، صفحه 71-98

https://doi.org/10.22099/jba.2013.955

چکیده

شعرِ عرفانی و صوفیانه در دوره‌ی مشروطیّت احمد رضی* هادی قلی‌زاده**دانشگاه گیلانچکیدهدر دوره‌ی مشروطیت به دلیل رواج تجددگرایی و فراگیری تفکرات اجتماعی ِمتأثّر از غرب، تصوف ... بیشتر شعرِ عرفانی و صوفیانه در دوره‌ی مشروطیّت احمد رضی* هادی قلی‌زاده**دانشگاه گیلانچکیدهدر دوره‌ی مشروطیت به دلیل رواج تجددگرایی و فراگیری تفکرات اجتماعی ِمتأثّر از غرب، تصوف و به پیروی از آن، شعر عارفانه به گوشه‌ای خلوت از جامعه پناه برد؛ اما به رغم به حاشیه رانده شدن عرفان و تصوف، در آثارِ سرایندگانِ این دوره، شعرهای عارفانه‌ی بسیاری وجود دارد. این مقاله بر آن است تا وضعیت شعرِ عرفانی را در دوره‌ی مشروطیت، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. در این مقاله مهم‌ترین زمینه‌ها و عواملِ عرفان‌گریزی و تصوّف‌ستیزی روشن‌فکرانِ عصر مشروطه و نیز برخی از دلایل به حاشیه رانده شدنِ شعر عرفانی در این دوره، موردِ بررسی قرار می‌گیرد و با سیری در آثارِ سرایندگان برجسته‌ی این دوره، بازتابِ مضامین عرفانی و تغییرات و دگردیسی‌های صورت‌گرفته در مفاهیمِ آن بررسی میگردد. این سرایندگان به سه گروه صوفیان، عالمان دینی و ادیبان، تقسیم‌بندی شده‌اند. شاعرانِ ادیب نیز در سه گروه، تقسیم‌بندی شده‌اند: برخی از آنان در عین سرودن شعرهای انقلابی، به پیروی از سّنت شعر کلاسیک فارسی، اشعار عارفانه نیز میسرایند؛ برخی، گاه، نیم‌نگاهی به اشعار عارفانه دارند و دسته سوم، در تعارض با اندیشه‌های صوفیانه به نقد و نفی تصوف می‌پردازند. مهم‌ترین انتقاد آنان به تصوف، توصیه‌های صوفیان به فردگرایی، سیاست‌گریزی، خودشکنی، جهان‌وطنی، خردستیزی، گوشه‌گیری زنان از اجتماع، رواج روحیه‌ی تسلیم و رضا و کم‌توجّهی به کسب و کار است. این بررسی نشان می‌دهد که تصوف در عصر مشروطیت، رونق و رواج گذشته‌ی خود را از دست داد؛ اما اندیشه‌ها و مضامین عارفانه از ذهن و ضمیر بسیاری از شاعران این دوره بیرون نرفت و به اشکال مختلف،حضور خود را در بخشی از اشعار این دوره حفظ کرد.* دانشیار زبان و ادبیات فارسی. ahmadrazi9@gmail.com (نویسنده‌ی مسئول)** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. gholizadeh_hadi@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 1/4/91 تاریخ پذیرش مقاله: 18/11/91

خوانشی لکانی از شعر «ندای آغاز» اثر سهراب سپهری

عبدالرضا سعیدی

دوره 5، شماره 3 ، آذر 1392، صفحه 99-118

https://doi.org/10.22099/jba.2013.1143

چکیده

خوانشی لکانی از شعر «ندای آغاز» اثر سهراب سپهری عبدالرضا سعیدی*دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لامردچکیدهسهراب سپهری، شاعر و نقاش ایرانی، اشعار خود را در هشتکتاب گردآورده و بیش‌تر، از لحاظ نوع ... بیشتر خوانشی لکانی از شعر «ندای آغاز» اثر سهراب سپهری عبدالرضا سعیدی*دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لامردچکیدهسهراب سپهری، شاعر و نقاش ایرانی، اشعار خود را در هشتکتاب گردآورده و بیش‌تر، از لحاظ نوع نگاهش به زندگی، طبیعت، خدا، نیک و بد، زشت و زیبا و ...، مورد توجه منتقدان بوده است. «حجم سبز» و «ما هیچ، ما نگاه»، دو دفتر پایانی هشتکتاب، بدان جهت که در سیر تکامل شعر و اندیشه، پختهتر هستند، اهمیت بیش‌تری دارند. هدف از نوشتن این مقاله، نقد و بررسی شعر «ندای آغاز» سهراب سپهری است. بدین منظور نگارنده نظریهی روانکاوی لکان را در نقد شعر به کار بسته و سعی کرده است این شعر را بر اساس نظریهی یادشده، بسنجد و بر اساس آن به درونمایهی شعر، دست یابد. بررسی شعر «ندای آغاز» نشان میدهد سپهری علاوه بر عرفان شرق و ذنبودیسم، به مدد فلسفه و روانکاوی غرب، به ویژه روانکاوی لکان، سعی در شناخت حقیقت دارد. «واژه»، مجازا زبان، نمایندهی ساحت نمادین در تعابیر لکان، است. ترکیب «وسعت بیواژه»، توصیفی از «آغاز» (beginning) و مقصد راوی شعر، نشانهای از دورهی پیشازبانی است که با ساحت واقع در تعابیر لکان انطباق دارد و تاکید راوی شعر برای رفتن به «وسعت بیواژه» این معنی را القا میکند که واژه(زبان) مانعی در راه شناخت است و راوی شعر، سعی دارد آن را از سر راه خود بردارد.* مربی زبان و ادبیات فارسی reza.saeedi76@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 17/4/91 تاریخ پذیرش مقاله: 19/12/91

نگاهی دیگر به ناسازواری میان اژدهاکشی رستم و اژدهاپیکری درفش وی

سعید شهرویی

دوره 5، شماره 3 ، آذر 1392، صفحه 119-144

https://doi.org/10.22099/jba.2013.931

چکیده

نگاهی دیگر به ناسازواری میان اژدهاکشی رستم و اژدهاپیکری درفش وی سعید شهرویی* چکیدهدر بررسی کردارهای رستم، پهلوانِ پهلوانان شاهنامه، یک ناسازواری (تناقض) دیده میشود؛ بدینگونه که تهمتن در خوان ... بیشتر نگاهی دیگر به ناسازواری میان اژدهاکشی رستم و اژدهاپیکری درفش وی سعید شهرویی* چکیدهدر بررسی کردارهای رستم، پهلوانِ پهلوانان شاهنامه، یک ناسازواری (تناقض) دیده میشود؛ بدینگونه که تهمتن در خوان سوم، اژدهایی را به یاری رخش می‌کشد؛ اما از دیگر سوی، نگارهی درفش او، اژدهاپیکر است و در داستان نبرد با اسفندیار به نیای مادری خود، دهاک (اژیدهاک)، میبالد. از آن‌جا که در اساطیر ایران، اژدها نماد گجستگی بویژه نماد خشکسالی است، بالیدن رستم به دهاک و اژدهاپیکری درفش وی، بسیار شگفتانگیز است. در این پژوهش راز این چیستان بازکاوی شده است. آن‌چه به دست آمد بدینگونه است که اژدهاپیکری درفش رستم و اژدهاکشی وی، هر دو بنمایهای آریایی دارند و ناسازواری میان آنها یک ناسازواری بنیادین و اساسی نیست؛ زیرا هر کدام، جداگانه نماد و نمایان‌گر آیینی ویژه است: 1) اژدهاپیکری درفش رستم، در بنیان، میراثی است که او از نیای خود، گرشاسپ، به ارث میبرد؛ بدینگونه که گرشاسپ در آغاز، اژدهایی را می‌کشد و به یادگاری این دلاوری، نشان اژدها را بر درفش خود حک میکند. پس از وی برخی دیگر از پهلوانان خاندان رستم چنین درفشی برمیگزینند. هم‌زمان، درفش اژدهاپیکر نشانهی «جهانپهلوانی» نیز دانسته میشود؛ چراکه بر اساس گزارشهای فردوسی و اسدی طوسی، این درفش تنها شایستهی جهان‌پهلوانان است. گفتنی است که اژدهای درفش جهانپهلوان نهتنها گجسته نیست، بلکه نشانهای همایون است؛ زیرا در بنیان، نماد پیروزی پهلوان بر اژدهاست. 2) اژدهاکشی تهمتن، نماد نبرد با پتیارگی بویژه نماد نبرد با خشک‌سالی است. * کارشناس ارشد زبان و ادب فارسی s.shahrouei@yahoo.comتاریخ دریافت مقاله: 17/4/91 تاریخ پذیرش مقاله: 19/12/91

سیمای تهمینه در روایت‌های حماسی ایران

رضا غفوری

دوره 5، شماره 3 ، آذر 1392، صفحه 145-166

https://doi.org/10.22099/jba.2013.1471

چکیده

سیمای تهمینه در روایت‌های حماسی ایران چکیدهتهمینه یکی از زنان نامور شاه‌نامه‌ی فردوسی است و در داستان رستم و سهراب، نقش به سزایی از خود ایفا می‌کند. با این حال در شاه‌نامه، به سرنوشت تهمینه پس از مرگ ... بیشتر

خواب و رویا در دیوان حافظ

مختار کمیلی

دوره 5، شماره 3 ، آذر 1392، صفحه 167-190

https://doi.org/10.22099/jba.2013.929

چکیده

خواب و رویا در دیوان حافظ مختار کمیلی*دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجانچکیدهخواب و رویا از پدیده‌هایی است که بسامد آن‌ در دیوان حافظ، قابل توجه است و از این رو، قابلیّت بررسی و تأمّل دارد. حافظ در بیتی ... بیشتر

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 5، شماره 3، آذر 1392

فراهنجاری نحوی در دیوان شمس تبریزی

چکیده

تجربه‌ی دینی حافظ شیرازی بر اساس نظریه‌ی گلاک و استارک

چکیده

تاثیر جنسیت بر زبان زنان معاصر

چکیده

شعر عرفانی و صوفیانه در دوره مشروطیت

چکیده

خوانشی لکانی از شعر «ندای آغاز» اثر سهراب سپهری

چکیده

نگاهی دیگر به ناسازواری میان اژدهاکشی رستم و اژدهاپیکری درفش وی

چکیده

سیمای تهمینه در روایت‌های حماسی ایران

چکیده

خواب و رویا در دیوان حافظ

چکیده