موتیف آیینه در دیوان خاقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 / دانشگاه بیرجند

2 دانشجو

چکیده

خاقانی در زمینه خیال پردازی و مضمون آوری سرآمد شاعران عصر خویش است. «آیینه» یکی از موتیف هایی است که وی برای خلق مضامین متنوع از آن بهره گرفته است و شاید بتوان گفت: این واژه پس از «خورشید» پربسامدترین موتیف دیوان اوست. در این مقاله کوشیده ایم بر اساس روش تحلیل محتوا، موتیف آیینه را در دیوان خاقانی بررسی کنیم. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هنرنمایی خاقانی در این زمینه، تنها در بازی واژگانی، به کار بردن ترکیبات نو و استعاره های تازه و غریب نیست؛ بلکه در پشت این حجاب های رنگین، دریایی از دانش ها، باورها و عقاید گوناگون نهفته است. البته نفوذ، قدرت و حساسیت مشاهدات خاقانی نیز در آفرینش استعاره ها و ترکیب های گوناگون او با واژه ی آینه موثر بوده است؛بنابراین تصاویر ابداعی او سرشار از حرکت و پویایی است و حتی جزئی ترین ویژگی های آیینه- که از دید بیشتر مردم پنهان است- از نگاه شاعرانه و نکته یاب او پنهان نمانده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Motif of Mirror in Khaghani's Divan

نویسنده [English]

  • mohamad behnamfar 1
1
2
چکیده [English]

Khaghani has a prominent position among his contemporary poets in imagery and creating new meanings and contents. Mirror is one of the most important motives that he has used for creating various contents, as it can be said that mirror is the most frequented word after the sun in his Divan.In this article we have tried to analyze the motif of the mirror in Khaghani's Divan based on content analyzing method. The results of the research show that his artistic expert is not merely a kind of word playing or making new compounds or odd metaphors, but behind these colorful veils there are lots of various beliefs and knowledge. Of course Khaghani's ability and sensibility in his contemplations have played an important role in creating new metaphors and compounds with mirror, so his invented images are dynamic and full of emotion, and even the most peculiar characteristics of mirror – which are usually hidden from people's eyes – have not been ignored from his poetical and wit view.
r

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaghani Sharvani
  • Khaghani's Divan
  • mirror
  • motif
  • mirror allegory
  • mirror characteristics

مراجع

اخوینی بخاری، ابوبکر مطهر. (1344). هدایهالمتعلمین فی الطب. به اهتمام جلال متینی، مشهد: دانشگاه مشهد.   
اردلان جوان، سیدعلی. (1367). تجلی شاعرانه­ی اساطیر و روایات تاریخی و مذهبی  در اشعار خاقانی. مشهد: به نشر.
اعراب، راهله. (1384). نماد خورشید در فرهنگ و ادبیات. مشهد: محقق.
افلاکی العارفی، شمس­الدین احمد. (1362). مناقب­العارفین. به کوشش تحسین یازیجی، تهران: دنیای کتاب.
بهار، لاله تیک چند. (1380). بهار عجم؛ فرهنگ لغات، ترکیبات، کنایات و امثال فارسی. ج1، تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.
بهرامیان، مسیح. (1384). «حافظ در پس آیینه». مجله­ی حافظ، سال 2، شماره­ی 19، صص 73- 76.
بهنام­فر، محمد. (1387). وحی دل مولانا. مشهد: به نشر.
ـــــــــــــ (1389). خاقان اقلیم سخن؛ بررسی عناصر فرهنگ عامه در قصاید خاقانی. بیرجند: قهستان.
بیهقی، ابوالفضل محمدبن حسین. (1387). تاریخ بیهقی. ج2، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.
تبریزی، محمدحسین بن خلف. (1362). برهان قاطع. به اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
تقوی، محمد و دهقان، الهام. (1388). «موتیف چیست و چگونه شکل می­گیرد». فصل‌نامه­ی تخصصی نقد ادبی، سال2، شماره­ی8، صص 7-13.
جمالی یزدی، ابوبکر مطهر. (1346). فرخ­نامه؛ دایرهالمعارف علوم، فنون و عقاید. به  کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
جوهری نیشابوری، محمد بن ابی برکات. (1383). جواهرنامه نظامی. به کوشش ایرج  افشار، تهران: میراث مکتوب.
حسن­دوست، محمد. (1383). فرهنگ ریشه­شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان  زبان و ادب فارسی.
خاقانی، افضل­الدین بدیل بن علی. (1349). منشآت خاقانی. تصحیح محمد روشن،  تهران: دانشگاه تهران.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1388). دیوان خاقانی شروانی. تصحیح سید  ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
دهباشی، مهدی. (1369). «عنقا در اندیشه­ی حافظ». مجله­ی فلسفه، کلام و عرفان (کیهان اندیشه)، سال6، شماره­ی30، صص 157-164.
دهخدا. علی اکبر. (1374). امثال و حکم. تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــ (1377). لغت­نامه. تهران: دانشگاه تهران.
ذوالفقاری، حسن. (1388). فرهنگ بزرگ ضرب­المثل­های فارسی. تهران: معین.
رحیمی، غلامرضا و محمدزاده، فرشته. (1389). «اهداف و ابزارهای کاربرد تمثیل در دیوان خاقانی». پژوهش­نامه­ی زبان و ادب فارسی (گوهرگویا)، سال 4، شماره­ی 4، پیاپی 16، صص93- 112.
ریکاردو، زیپولی. (1366). آئینه در شعر فرخی، سعدی و حافظ. تهران: فردوس.
زریاب خویی، عباس. (1368). آیینه­ی جام. تهران: علمی.
سجادی، سیدضیاءالدین. (1354). فرهنگ لغات و اصطلاحات تعبیرات عرفانی. تهران:     کتابخانه­ی ظهوری.
ــــــــــــــــــــــ (1374). فرهنگ لغات و تعبیرات با شرح اعلام و مشکلات  دیوان خاقانی شروانی. 2ج، تهران: زوار.
سنایی، مجدود بن آدم. (1377). حدیقه­الحقیقه و شریعه­الطریقه. تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1371). شاعر آیینه­ها. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1387). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. ج1، تهران: میترا.
شوالیه، ژان و گربران، آلن .(1378). فرهنگ نمادها. ج1، ترجمه­ی سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
طبیب تهرانی، محمد هاشم بن طاهر. (1390). درع­الصحه. تصحیح میرهاشم محدث، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
طوسی، محمد بن محمود بن احمد. (1345). عجایب المخلوقات. به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن. 
فرخی سیستانی، علی بن جولوغ. (1335). دیوان حکیم فرخی سیستانی. تصحیح محمد
دبیر سیاقی، تهران: اقبال.
غنی­پور، احمد و غفوری، مریم­السادات. (1391). «آیینه، مضامین و تناسبات شعری آن در غزلیات صائب تبریزی». نامه­ی پارسی، سال 17، شماره­ی 1 و 2، صص 89-110.
کاشانی، عزالدین محمود بن علی. (1376). مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه. تهران: هما.
کردی، رسول. (1387). «باورهای عامیانه در دیوان خاقانی». مجله­ی آموزش زبان و ادب فارسی، سال 33، دوره­ی 21، شماره­ی4، صص32- 37.
کزازی، میرجلال­الدین. (1386). گزارش دشواری­های دیوان خاقانی. تهران: مرکز.
ماهیار، عباس. (1388). مالک ملک سخن. تهران: سخن.
مرتضوی، منوچهر. (1333). «اختلاط جام جم و آیینه­ی اسکندر در دیوان خاقانی».  مجله­­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 6، شماره­ی 28،  صص 42- 57.
مظاهری، علی‌اکبر. (1378). زندگی مسلمانان در قرون وسطی. ترجمه­ی راوندی، تهران: صدای معاصر.
معدن­کن، معصومه. (1383). «تصویر­سازی و نمادپردازی با خورشید در دیوان خاقانی».
مجله­ی دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال47، شماره­ی192،  صص51- 83 .
ملاح، حسینعلی. (1354). تاریخ موسیقی نظامی ایران. تهران: هنر و مردم.
ــــــــــــــ (1363). منوچهری دامغانی و موسیقی. تهران: هنر و فرهنگ.
منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد. (1363). دیوان منوچهری دامغانی. تصحیح محمد  دبیرسیاقی، تهران: زوار.
موسوی، مصطفی. (1382).«آیینه اسکندری». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی  دانشگاه تبریز، سال46، شماره­ی 118، صص1-18.
نجم رازی، عبدالله بن محمد. (1373). مرصادالعباد الی المعاد. به اهتمام محمد امین  ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
نسفی، عزیزالدین. (1341). انسان کامل. تصحیح ماریژان موله، تهران: تابان.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار